Numer 12 (1/2016)
Wizja przeszłości jako czynnik kształtujący tożsamość zbiorową na przestrzeni wieków
Redaktor: Jakub Rogulski
Spis treści
Strony
Pobierz
Jakub Rogulski
Przedmowa
9 – 12
PDF

INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Jakub Kuciak
Mit w służbie polityki na przykładzie tragedii Eurypidesa Ion
13 – 29
PDF

Słowa kluczowe

mit |propaganda |Eurypides |Ion |genealogia |Ateny

Streszczenie

Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie mitu zawartego w tragedii Eurypidesa Ion. Autor stara się pokazać, że dzieło Eurypidesa jest ściśle związane z polityką prowadzoną przez Ateny w końcowej fazie wojny peloponeskiej wobec zbuntowanych poleis Związku Delijskiego. W początkowej części artykułu przedstawiona jest tradycja dotycząca postaci Iona w źródłach wcześniejszych niż tragedia Eurypidesa. Następnie autor skupia się na tragedii, przedstawiając jej fabułę oraz omawiając problemy związane z datą i kontekstem historycznym jej wystawienia. Ponadto, podjęta zostaje próba odpowiedzi na pytanie, czy przedstawiona przez Eurypidesa wersja mitu była jego autorstwa, czy też zaczerpnął ją z innego źródła. W tym przypadku sięgnięto także po źródła epigraficzne. Przez pryzmat tragedii Ion autor odnosi się również do poglądów politycznych Eurypidesa.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Marcin Bogusz
Kto może zostać patronem opactwa? Kilka uwag o budowaniu pamięci historycznej w opactwie Saint-Denis w XII wieku
31 – 55
PDF

Słowa kluczowe

Karol Wielki |opactwo Saint-Denis |Suger |falsyfikat |relikwie |polityka historyczna |święty Dionizy

Streszczenie

W średniowieczu nie było wcale rzeczą oczywistą, że nawet najwspanialsza kolekcja relikwii czy najbardziej bogate nadania uczynią z danego opactwa ośrodek potężny i liczący się. Przykład podparyskiego opactwa Saint-Denis pokazuje, że to historia, tworzenie fałszywych dokumentów czy narracji związanych z klasztorem, miała największe znaczenie dla budowania ideowej i realnej pozycji. Opactwo to, z racji swojej funkcji w ceremoniale władzy oraz dzięki związaniu z osobą świętego Dionizego, było ważnym punktem na sakralnej mapie królestwa Kapetyngów. Celem artykułu jest ukazanie tego, jak mnisi z Saint-Denis poprzez manipulowanie historią czy dzięki tworzeniu kontrfaktycznych narracji budowali prestiż swego domu. Proces ten ukazany jest na przykładzie kreowania pamięci o Karolu Wielkim w opactwie Saint-Denis. W pierwszej połowie XII wieku, kiedy opatem Saint-Denis był Suger, powstały dwa falsyfikaty przypisywane cesarzowi. Zestawione z wieloma innymi narracjami powstałymi w tym okresie pokazują one zainteresowanie Karolem Wielkim w środowisku podparyskiego opactwa. Dzięki zabiegom mnichów cesarz został włączony w poczet wielkich benefaktorów Saint-Denis. Pytanie o rolę Karola Wielkiego w kształtowaniu przeszłości opactwa oraz przyczyny ostatecznego odsunięcia go na rzecz Dagoberta i Karola Łysego bardzo dobrze ukazuje, jak wizja przeszłości kształtowała rzeczywistość człowieka średniowiecza.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Warszawski
Piotr Kołpak
Kilka przykładów nawiązań do żywotów świętego Stanisława biskupa w sporach politycznych późnego średniowiecza
57 – 69
PDF

Słowa kluczowe

świadomość historyczna |średniowiecze |św. Stanisław |Zbigniew Oleśnicki

Streszczenie

XV stulecie było na ziemiach polskich okresem zażartych sporów między władzą kościelną i państwową. Wybitni przedstawiciele episkopatu metropolii gnieźnieńskiej szeroko korzystali z obecnej w świadomości Polaków historii świętego biskupa, zamordowanego przez niesprawiedliwego władcę. Wiedza o nawiązaniach do żywotów św. Stanisława skłania nas do refleksji na temat obecności faktu historycznego w dyskursie politycznym (dziś powiedzielibyśmy – w polityce historycznej) i wykorzystania go do własnych celów. Najszerzej korzystał z tych zabiegów – lub też najwięcej dzięki Janowi Długoszowi wiemy o jego zabiegach – biskup krakowski Zbigniew Oleśnicki. Hierarcha często odwoływał się do historii swego świętego poprzednika, by ustawić drugą stronę sporu, Bolesława Szczodrego, w pozycji władcy pałającego chęcią zemsty. Przypomnienie przez autora wybranych narracji ma na celu ukazanie owego elementu dyskursu politycznego późnego średniowiecza w ramach szeroko pojmowanej świadomości historycznej Polaków.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Krzysztof Dobosz
Książę krwi czy oszust? Kształtowanie świadomości historycznej społeczeństwa osmańskiego przy pomocy propagandy dotyczącej postaci Düzme Mustafy w piętnastowiecznej historiografii osmańskiej
71 – 93
PDF

Słowa kluczowe

Düzme Mustafa |Murad II |historiografia osmańska |źródła osmańskie

Streszczenie

Książę Mustafa, najstarszy syn czwartego osmańskiego władcy, Bajezyda Błyskawicy, został wzięty do niewoli przez Timura Chromego podczas bitwy pod Ankarą w 1402 roku. Po trzynastu latach powrócił, by dzięki pomocy cesarza bizantyńskiego, hospodara wołoskiego i Wenecjan zdobyć tron osmański. Wskutek nieudanej próby przejęcia tronu był przetrzymywany przez Bizantyńczyków do 1421 roku. Po śmierci Mehmeda I Bizantyńczycy postanowili wykorzystać go przeciwko nowemu władcy osmańskiemu, Muradowi II. Mustafa został jednak pokonany przez młodego sułtana i zginął okrzyknięty samozwańcem.

Tradycja postrzegania Düzme Mustafy jako samozwańca jest dobrze znana dzięki narracji źródeł osmańskich. Jeśli poukładać osmańskie źródła narracyjne (zwłaszcza kalendarze) w porządku chronologicznym, można zauważyć cztery typy przedstawienia tej postaci. Pierwszy opiera się na stwierdzeniu, że Mustafa był oszustem i nie miał nic wspólnego z rodem Osmana. Drugi zdradza pewną wątpliwość co do tego, czy Mustafa był oszustem, czy może jednak księciem. Trzecie podejście charakteryzuje się zarazem uznawaniem jego książęcego pochodzenia, jak i nazywaniem go „Fałszywym Mustafą”. Czwarty typ przedstawienia opiera się na traktowaniu go jako księcia bez jakichkolwiek wątpliwości. Pierwszy z wymienionych typów jest dostrzegalny w źródłach pochodzących z czasów Murada II lub w tekstach tworzonych na bazie tych źródeł. Ostatni typ dominuje w dziełach powstałych po drugim wstąpieniu na tron Mehmeda II w 1451 roku. Pozwala to stwierdzić, że za panowania Murada II nazywanie Mustafy księciem było zabronione. Pod koniec panowania tego władcy klimat polityczny zaczął sprzyjać tym, którzy pamiętali Mustafę jako księcia, a po śmierci Murada II autorzy mogli już bez przeszkód pisać o książęcym pochodzeniu syna Bajezyda Błyskawicy.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Artur Goszczyński
Nieprzyjaciel narodu naszego. Historia stosunków polsko-moskiewskich w opinii szlachty Rzeczypospolitej w przededniu i w pierwszych latach wojny 1609–1618
95 – 119
PDF

Słowa kluczowe

propaganda |szlachta |dymitriady |wielka smuta |Zygmunt III |wojna polsko-moskiewska 1609–1618

Streszczenie

Jednym z czynników kształtujących stosunek do innych narodów są relacje między państwami na przestrzeni dziejów. W dawnej Rzeczypospolitej nie tylko rzutowały one na postawy wobec cudzoziemców, ale miały również pewien wpływ na politykę międzynarodową. W XVII wieku w polsko-litewskim państwie było to szczególnie widoczne w kontekście wojny z Moskwą z lat 1609–1618.

Konflikty, których niemało było w stosunkach między obydwoma państwami, zapisały się głęboko w pamięci szlachty. Panowie bracia nabrali przekonania o wrodzonej niechęci Moskwicinów wobec Polaków oraz ich zdradzieckim charakterze, co w konsekwencji rzutowało na decyzje dotyczące stosunków z państwem carów. W 1609 roku wobec sojuszu zawartego przez Wasyla Szujskiego ze Szwecją na dworze w Warszawie zaczęto się zastanawiać nad zbrojną interwencją. Jednym z głównych argumentów zwolenników wojny była historia stosunków z Moskwą, która świadczyła o agresywnym nastawieniu tego państwa wobec Rzeczypospolitej.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Artur Karpacz
An Ideal Image of the Past. The Iconography of Saint John the Baptist in Early Modern Coats of Arms in Lesser Poland
121 – 143
PDF

Słowa kluczowe

Saint John the Baptist |past |image |seal |coat of arms |heraldry |civic iconography |Lesser Poland |early modern period

Streszczenie

The article refers to the iconography of Saint John the Baptist in early modern coats of arms in Lesser Poland. It provides some works of Polish researchers of auxilliary sciences of history and focuses on the civic iconography issue, especially the Saint John the Baptist image that occurred in many seals and coats of arms in early modern period. The author is deeply focused on Prodromos’ life and presents spread of his cult all around the medieval Europe, including Lesser Poland. Then he explains some images of St. John the Baptist in heraldry of few towns, like for example Frysztak, Koprzywnica, Krościenko, Piwniczna, Dobczyce, Proszowice, Nowa Góra, Dukla or Skalbmierz. Further those cities’ coats of arms were created from depictions that occurred on seals. We can see here Saint John’s symbol as well as his attribute, in a form of the Lamb of God or the decapitated head put in a bowl plate. It seems that the meaning of them is not so obvious as it looks like, so the author is trying to explain why Prodromos depictions appeared on seals and coats of arms and if they were always connected with Saint John.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Dominika Jasiak
Negacja przeszłości w przemówieniach Władysława Gomułki jako element budowania nowej tożsamości, czyli o utrwalaniu mitu ciemnego średniowiecza, anarchistycznej Rzeczypospolitej szlacheckiej oraz biedy w II Rzeczypospolitej
145 – 156
PDF

Słowa kluczowe

Władysław Gomułka |przemówienia |wizja historii |budowanie tożsamości

Streszczenie

Władysław Gomułka, będąc pierwszym sekretarzem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w latach 1956–1970, wygłosił szereg przemówień, w których nie tylko opisywał teraźniejszość oraz poruszał problemy współczesności, ale także odnosił je do przeszłości. Spośród epok dawnych w sposób surowy i rygorystyczny oceniał zwłaszcza średniowiecze oraz Rzeczpospolitą szlachecką. Krytykował, zgodnie z poglądami formacji marksistowskiej, feudalizm i dominację Kościoła, a także anarchię, w której upatrywał źródło upadku państwa oraz współczesnych wad narodowych, nawiązując tym samym do poglądów krakowskiej szkoły historycznej. Utrwalanie mitu ciemnego średniowiecza i anarchistycznej Rzeczypospolitej szlacheckiej miało na celu wykreowanie negatywnego obrazu przeszłości, dzięki któremu możliwe byłoby budowanie nowej tożsamości społecznej niejako na gruzach starej. Trzecim okresem pojawiającym się w przemówieniach Gomułki była II Rzeczpospolita, której problemy pierwszy sekretarz partii omawiał w sposób niezwykle szczegółowy, chcąc tym samym pokazać, że w PRL, wbrew panującemu przekonaniu, żyje się lepiej niż przed wojną. Analiza wybranych przemówień Władysława Gomułki, w których pojawiają się odniesienia do powyższych trzech okresów, jest celem niniejszego artykułu.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Jerema Słowiak
Poparcie, pogarda, obojętność. Zmiana obrazu wojny wietnamskiej w amerykańskim kinie
157 – 175
PDF

Słowa kluczowe

historia kina |Hollywood |kino wojenne |wojna wietnamska

Streszczenie

Wojna wietnamska wywarła silne i trwałe piętno na amerykańskiej kulturze. Także Hollywood, amerykańska Fabryka Snów, nie pozostał nieczuły na napięcia i konflikty wywołane w amerykańskim społeczeństwie przez interwencję w Wietnamie. Wręcz przeciwnie, amerykański przemysł filmowy, zależny od kaprysów swej widowni, z wielką uwagą śledził stosunek opinii publicznej do wojny wietnamskiej i odpowiednio modyfikował produkowane filmy, tak by trafiały one w gusta ówczesnych widzów. Poniższy artykuł ma na celu przedstawienie czytelnikowi ewoluującego stosunku Hollywood do najdłuższej amerykańskiej wojny XX wieku, wpływu tego konfliktu na dzieła powstające w Fabryce Snów, a także przedstawienie najważniejszych amerykańskich filmów osadzonych w tych realiach lub powiązanych z wojną wietnamską.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Pobierz cały numer
1 – 176
PDF
Towarzystwo Doktorantów
Czapskich 4/14
e-ISSN 2082-9213
Uniwersytet Jagielloński
31-110 Kraków
ISSN 2299-2383