Słowa kluczowe

hermeneutyka |tajemnica |teoria literatury

Streszczenie

…gdzieś tam oczywistość, jasność i przejrzystość, a tu aletheia, tajemnica i tajemniczość, niewypowiadalność tajemnicy, zasłanianie, odsłanianie, skrywanie, odkrywanie, skrytość, nieskrytość, (nie)skrytość, przechodzenie ze skrytości w nie-skrytość, odsłonięcie i zakrycie, odsłonięcie przez zakrycie, zjawienie i zatarcie, zjawienie przez zatarcie, nieuchwytność i nieodgadnioność, niewyrażalność, niejawność, utajnioność, nieprzniknioność, niedostępność, ruch znaczeń, mylenie tropów, przemieszczanie sensów, niegasnąca i niepowstrzymana proliferacja dyskursów, chodzenie po śladach i dociekanie ich znaczeń, doświadczenie apofatyczne – ot, taka zwyczajna hermeneutyczna powszedniość. A prawda i tak nieustannie się wydarza...

Słowa kluczowe

interpretacja |Paul Ricoeur |symbol |Simone Weil |Theodor Adorno |Max Horkheimer

Streszczenie

Artykuł jest poświęcony rekonstrukcji dwóch odmiennych sposobów rozumienia przemocy: jako siły i jako dominacji, która została przeprowadzona na podstawie analizy współczesnych interpretacji Iliady (Simone Weil) i Odysei (Theodor Adorno i Max Horkheimer). Interpretacje te posłużyły dalej jako paradygmaty służące do opisu współczesnych filozoficznych dyskursów przemocy. Esej jest osadzony metodologicznie w Ricoeurowskim rozumieniu filozofii refleksji jako myślenia zapośredniczonego przez interpretację symboli i mitów. Pojęcie symbolu jako struktury podwójnego sensu, która domaga się interpretacji, pozwala na potraktowanie dawnych mitów jako aktualnych punktów wyjścia dla rozumienia współczesnej kondycji ludzkiej.

Słowa kluczowe

Gianni Vattimo |values |hermeneutic philosophy |feelings |communications |Charles Taylor

Streszczenie

The article discusses the role of feelings in the process of the cognition of values in the perspective of hermeneutic philosophy, and – more specifically – in the light of the works by two major representatives of this current: Gianni Vattimo and Charles Taylor. Despite many differences, both philosophers share the interest in the role of feelings in the process of self-interpretation and in the importance of individual moral choices. In hermeneutic philosophy, more significance is usually attributed to reason than to feelings, which makes the investigation of the role that feelings play in the process of the cognition of values and their importance in the space of interpersonal relations particularly interesting. The context of the present considerations is that of the crisis of institutional forms of social trust and therewith associated ethical principles. The author of the article analyzes the possibility of creating an ethics based on values, yet an ethics critical of institutional forms of behavior and the formalized rules of conduct developed for the purposes of the organizations.

Słowa kluczowe

Gelassenheit |wyzwolenie |odosobnienie |etyka

Streszczenie

Autorka analizuje pojęcie Gelassenheit w pracach Martina Heideggera oraz Johna D. Caputo. Rozpoczyna od omówienia pochodzenia terminu, mianowicie pisma mistrza Eckharta należące do teologii apofatycznej. Następnie analizowane są powiązania Gelassenheit w myśli Heideggera i Caputo. Za każdym razem autorka szczególnie zwraca uwagę na etyczne konotacje tego pojęcia. Autorka podkreśla, że mimo znaczących różnic obaj autorzy używają pojęcia Gelassenheit, by zbudować swoistą etykę apofatyczną, a zatem projekt moralności odpowiadający wyjątkowym doświadczeniom, które wymykają się możliwości konceptualizacji oraz rozumienia.

Słowa kluczowe

dyskurs |dekonstrukcja |żałoba |przeżycie |ślad

Streszczenie

Niniejszy artykuł, bazujący na tekstach Jacques’a Derridy, poświęconych w głównej mierze jego zmarłym przyjaciołom, jest próbą nakreślenia założeń polityki i etyki żałoby. Podążając za zawartym w tekstach Derridy opisem aporii oraz paradoksów, w które dyskurs żałobny jest nieuchronnie uwikłany, autor skupia się na etyczno-politycznym otwarciu, związanym z niedrukowalnym napięciem pomiędzy uniwersalnością prawa a jednostkową odpowiedzialnością wobec innego. Żałoba zostaje ukazana nie jako jeden z wielu fenomenów, lecz jako kondycja źródłowa, czyli taka, w ramach której etyka, polityka czy odpowiedzialność mogą zyskać swe radykalne znaczenie.

Słowa kluczowe

Martin Heidegger |estetyka codzienności |rzeczy użytkowe |artefakty |antykonsumpcjonizm

Streszczenie

Artykuł reinterpretuje esej Martina Heideggera “Źródło dzieła sztuki”, starając się wyeksplikować koncepcję “przy-ziemności” rzeczy użytkowych jako kategorii estetyki codzienności. Pokazuję, że rzeczy użytkowe mogą brać udział w estetycznym ujawnianiu bycia, choć w przeciwieństwie do dzieł sztuki nie są na to bezpośrednio zorientowane. Dotyczy to kwestii ujawniania jednostkowości jako niezależnej od masowości produkcji przedmiotów użytkowych oraz przeobrażenia rozumienia oznak zniszczenia jako cechy ocenianej negatywnie przez nastawienie konsumpcjonistyczne w wymiar ujawniania bycia (swoistości) rzeczy jako uwikłanych w oddziaływanie innych bytów.

Słowa kluczowe

konstruktywizm |Ludwik Fleck |kolektyw myślowy |jednostka wybitnie twórcza |aktor-sieć |poznanie

Streszczenie

Sformułowana w latach 30. XX wieku przez Ludwika Flecka teza, że to nie jednostka w sposób autonomiczny i niezależny formułuje nowe koncepcje naukowe, współcześnie nie budzi już kontrowersji, przyjmuje się bowiem, że proces poznania przebiega w kontekście społecznym i jest uwarunkowany kulturowo. Nadal jednak nierozstrzygnięty pozostaje problem udziału jednostki w odkryciu naukowym. Choć sam Fleck posługiwał się wyrażeniem “jednostka wyjątkowo twórcza” na oznaczenie osoby, która jest odpowiedzialna za nową koncepcję, nie był jeszcze w stanie objaśnić w sposób precyzyjny osobliwej oscylacji tego, co społeczne, i tego, co stricte osobiste w procesie ustanawiania nowych koncepcji. Polski mikrobiolog sformułował jednak kilka istotnych sugestii, które w powiązaniu z najnowszymi badaniami, np. T. Hutchinsa, K. Knorr Cetiny czy B. Latoura, mogą przynajmniej przybliżyć nas do pełniejszego zrozumienia tego, jak nowe wkracza do Nauki.

Słowa kluczowe

Louise Glück |Agata Bielik Robson |Harold Bloom |vitalism in American poetry

Streszczenie

What is life in poetry? One concept that is trying to answer this questions is a psycho-theological, messianic and vitalist category of “more life,” elaborated by the Polish scholar Agata Bielik-Robson on the basis of Harold Bloom’s theory of poetic incarnation. Bloom’s writings constitute a link between the Jewish messianic vitalism and the vitalist line of American poetry, in which I place Glück. An antithetical position of subjectivity against the orders of experience governed by law and necessity (nature and death), “more life” positions the poetic psyche in a precarious position as an excessive entity in-between them. The article examines a trajectory of the positions that Glück’s poetic subjects take in relation to those orders in the context of the messianic promise of “more life.”

Słowa kluczowe

interpretacja |hermeneutyka |Olga Tokarczuk |Numery

Streszczenie

W świetle przedstawionej w artykule interpretacji “Numery” (1993) – jedno z pierwszych opowiadań Olgi Tokarczuk – są literackim wcieleniem refleksji hermeneutycznej z kluczowymi dla niej pojęciami śladu, tajemnicy i znaczeniowego prześwitu. W swych odczytaniach znaków pozostawionych przez hotelowych gości narratorka-pokojówka jest spadkobierczynią myśli Diltheya, Gadamera i Derridy, która nakazuje dociekać prawdy o drugim człowieku, godząc się jednocześnie z jej niekonkluzywnością i rozproszeniem. Dla hermeneutycznej wykładni utworu istotny jest także sam gest jego interpretacji, dublujący niejako procedurę bohaterki i nadpisujący na zasadzie kontrsygnatury metaliteracki (i tym samym metahermeneutyczny) poziom znaczeń.

Słowa kluczowe

prawda |fantastyka |Olga Tokarczuk |transgresja |tajemnica |cud |Opowiadania bizarne

Streszczenie

Artykuł podejmuje temat prawdy i tajemnicy na podstawie dwóch “dziwacznych” opowiadań Olgi Tokarczuk: “Transfugium” i “Kalendarz ludzkich świąt”. Nawiązuje do innych ważnych dla autorki Biegunów zagadnień: należą do nich wątki eko- i gynokrytyczne, widoczne m.in. w “Transfugium”, opowiadającym m.in. o pułapkach antropocentrycznego stanowiska i proponowanym wyjściu w postaci metamorfozy człowieka w zwierzę, a konkretnie w wilka. W drugim z analizowanych opowiadań uwaga skupia się na miejscu religii, Kościoła i wiary w naszym życiu, w tym wiary w prawdę objawioną i cud, oraz na tym, w jaki sposób może ona prowadzić do przewartościowania schematów i dogmatów narzucanych przez instytucję Kościoła, także w kontekście miejsca kobiet w porządku ustalonym przez hierarchów kościelnych. Choć w centrum mojej uwagi pozostają dwa opowiadania Tokarczuk, to kontekstowo odwołuję się także do twórczości węgierskiego pisarza Sándora Máraiego oraz opowiadania Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, które niejako dialogują ze sobą w kwestii rozumienia prawdy, tajemnicy i ludzkiej potrzeby cudu, a tym samym zapewne mimowolnie nawiązują do futurologicznej refleksji Tokarczuk.

Słowa kluczowe

interpretacja |tajemnica |uśmiech Giocondy |dzieło sztuki |dyskursy |wspólnoty interpretacyjne

Streszczenie

Przedmiot refleksji szkicu stanowi zagadnienie tajemnicy dzieła sztuki. Nie jest ona jednak rozumiana jako własność obiektu artystycznego, ale jako funkcja interpretacji o ontologicznej charakterystyce. Efekt “pracy interpretacji”, która każdorazowo wpisana w doświadczenie sztuki, nie odkrywa dzieła i nie ujawnia tego, co wewnątrz, lecz jako takie doraźnie je konstruuje i konkretyzuje. Z tej perspektywy tajemnicę sztuki rozpatrujemy jako dyskursywny konstrukt, przekształcający się wraz ze zmianami kontekstów i interpretacyjnych narzędzi: konstrukt formułowany w obrębie wybranych narracji – taktyk konceptualizacji, warunkujących nie tylko sposób myślenia o tajemnicy dzieła sztuki, ale też jej doraźne, teoretyczne koncepty.

Słowa kluczowe

Gilles Deleuze |fantastyka naukowa |Félix Guattari |posthumanizm |narracje postapokaliptyczne |symbiogeneza

Streszczenie

Wychodząc z założenia, że fantastyka naukowa stanowi jedno z narzędzi myślenia spekulacyjnego, czyli pozwala na podjęcie krytycznej refleksji nad skutkami działalności człowieka, autor artykułu zastanawia się nad możliwością wypracowania alternatywnej ścieżki rozwoju ludzkości, którą w trylogii Xenogenesis wyznaczyła Octavia E. Butler. W swoich powieściach amerykańska pisarka wyobraża sobie przyszłość, w której zniesione zostały różnice między naturą i kulturą, światem ludzkim i przyrodniczym. Nie proponuje jednak eskapistycznej fantazji, lecz formułuje polityczną wypowiedź na temat problemów, z którymi musimy się zmierzyć, jeśli chcemy przetrwać jako gatunek, oraz zwraca uwagę na warunki konieczne do powstania nowej wspólnoty, nieopartej na hierarchicznym podporządkowaniu (rasowym, płciowym, etnicznym, ekonomicznym), lecz na etyce relacyjnej, ukształtowanej wskutek przemiany, jaka dokona się w człowieku poprzez “stawanie się Innym”.

Słowa kluczowe

emocje |abiekt |poetyka doświadczenia |afekty |literatura dla dzieci i młodzieży |II wojna światowa

Streszczenie

W artykule zaprezentowano propozycję afektywno-emocjonalnego modelu lektury utworu Renaty Piątkowskiej pt. Dzieci, których nie ma, z uwzględnieniem stylistyczno-narracyjnych mechanizmów wpływających na odbiorcze reakcje. Tekt koncentruje się szczególnie na sposobach literackiego obrazowania dziecka-więźnia, fizyczno-psychicznej przemocy wobec dzieci oraz dziecięcego ciała. Wzięto przy tym pod uwagę mechanizmy deskrypcji dzieci głodnych, chorych, kalekich, straumatyzowanych i martwych. Uwagę zwrócono także na problem odbiorczej ambiwalencji budowanej pomiędzy “protetycznym współodczuwaniem” a poczuciem wstrętu oraz między afektem a abiektem.

Słowa kluczowe

literatura |religia |epoka świecka |czuły narrator

Streszczenie

Recenzja dwutomowej publikacji Literatura a religia – wyzwania epoki świeckiej pod redakcją Łukasza Tischnera i Tomasza Garbola (Tom I) oraz Łukasza Tischnera i Agnieszki Bielak (Tom II) (Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2020). Publikacja przynosi pogłębioną charakterystykę pola badawczego “literatura a religia”, uwzględniając przy tym wielość tradycji kulturowych i metodologicznych, lokalność ujęć oraz indywidualny wymiar interpretacji. Tworzy wolną od wstępnych hierarchizacji “mapę wiary i niewiary” powojennej literatury polskiej, która wrażliwa jest na różnorodność estetyczno-ideowych postaw względem chrześcijaństwa (zachodniego) jako tradycji wiodącej w polskim kręgu kulturowym.