Streszczenie

…zbiorowa ślepota ludzkości: antropocen, entropocen. Mnożą się rozmaite entropie: entropia termodynamiczna, entropia biologiczna, entropia psychospołeczna, entropia informacyjna, antyentropia, antropia, negentropia. Niektórzy – nie wszyscy – zauważają pewne konsekwencje: niszczenie bioróżnorodności, nieuporządkowanie, dezorganizację, destrukcję socjoróżnorodności, rozprzestrzenianie fałszywych informacji, destrukturyzację, rozrzedzenie zasobów mineralnych, deregulację klimatu, niszczenie ekosystemów, topnienie lodowców, podnoszenie się poziomu mórz, fale upałów, powodzie, susze, rozproszenie uwagi, niszczenie umiejętności, marazm, apatię, depresje i samobójstwa, utratę zaufania, niezdolność do zawierzenia, upowszechniony mimetyzm, chaos molekularny; takie to skutki antropogenicznych wymuszeń. Na dodatek pchają się różne kapitalizmy: konsumencki, komputacjonalistyczny, komputacyjny (to chyba to samo) i jeszcze petro-kapitalizm. Krótko mówiąc, znajdujemy się w nędzy symbolicznej i nie tylko...

ENGLISH TITLE

Er(r)go...

Abstract

…humanity’s collective blindness: anthropocene, entropocene. Various entropies multiply: thermodynamic entropy, biological entropy, psychosocial entropy, informational entropy, anti-entropy, anthropy, negentropy. Some – not all – point out certain consequences: devastation of biodiversity, disorder, disorganisation, destruction of sociodiversity, dissemination of false information, destructuring, attenuation of mineral resources, deregulation of climate, annihilation of ecosystems, melting glaciers, the rise of sea levels, heatwaves, floods, and droughts, dissipation of mind, disintegration of skills, malaise, apathy, depressions and suicides, loss of trust, deprivation of credence, widespread mimetism, molecular chaos; such are the effects of anthropogenic pressures. And on top of that, various capitalisms are pushing in: consumerist, computationalist, computational (sounds like the same thing), and petro-capitalism. In short, we find ourselves in symbolic poverty and more...

Słowa kluczowe

energia |ekonomia |ekologia |gospodarka |entropia |antropocen |entropocen |Félix Guattari |Nicholas Georgescu-Roegen |Bernard Stiegler

Streszczenie

Artykuł rozpatruje współczesny kryzys ekologiczny jako potrójny problem ekologii środowiskowej, ekologii mentalnej i ekologii społecznej: podczas gdy ekosystemy naturalne są zagrożone przez infrastrukturę przemysłową, która służy eksploatacji surowców mineralnych i bazującej na niej zglobalizowanej ekonomii konsumpcyjnej, ekosystemy psychiczne i społeczne są zagrożone przez połączone urządzenia, które służą eksploatowaniu zasobów libidalnych i bazującej na nich ekonomii uwagi i gospodarce opartej na danych. Ten potrójny kryzys ekologiczny jest opisany w artykule jako proces wzrostu entropii na różnych poziomach (termodynamicznym, biologicznym, informacyjnym lub psychospołecznym). Odwrócenie tego procesu wymaga podwójnej transformacji energetycznej: takiej, która pozwala z umiarem gospodarować energią pochodzącą z zasobów mineralnych i otaczać je troską, oraz takiej, która pozwala na to samo w odniesieniu do energii psychicznej i libidalnej. Artykuł odwołuje się do prac Nicolasa Georgescu-Roegena i Bernarda Stieglera, którzy opisują taką transformację jako walkę ze wzrostem entropii, z jednej strony prowadzoną z perspektywy fizycznej i środowiskowej, a z drugiej – z perspektywy psychicznej, technicznej i społecznej.

ENGLISH TITLE

What Energy Transitions For the Three Ecologies? Entropies, Ecologies and Economy in the Anthropocene Era

Keywords

energy |economy |ecology |Entropy |Anthropocen |Entropocene |Félix Guattari |Nicholas Georgescu-Roegen |Bernard Stiegler

Abstract

This article considers the contemporary ecological crisis a triple problem of environmental ecology, mental ecology and social ecology: while natural ecosystems are threatened by industrial infrastructures, which exploit mineral resources at the service of a globalized consumerist economy, psychic and social ecosystems are threatened by connected devices, which exploit libidinal resources at the service of attention economy and data economy. This triple ecological crisis is described in the article as a process of increasing entropy at different levels (thermodynamic, biological and informational or psycho-social levels). In order to reverse this process a double energetic transition is needed – a transition which would save and take care of energy generated from mineral resources, as well as of psychic and libidinal energy. The article relies on the works of Nicholas Georgescu-Roegen and Bernard Stiegler, who envisage this transition as a fight against the increase in entropy on the physical and environmental levels on the one hand, and on the psychic, technical and social levels on the other.

Słowa kluczowe

Bernard Stiegler |praca |entropia |André Gorz |automatyzacja |zatrudnienie |antropocen

Streszczenie

Główna teza niniejszego artykułu jest następująca: zwyczajowe rozumienie pracy w demokracjach przemysłowych pochodzi z przestarzałych założeń teoretycznych ekonomii neoklasycznej, które podtrzymują wysoce entropijny proces gospodarczy. Określenie nowych celowości i funkcji pracy jest zatem konieczne do tego, aby przeprojektować gospodarkę, a tym samym wypracować pozytywną alternatywę dla antropocenu. Artykuł traktuje o pojęciu pracy, wprowadzonym przez Bernarda Stieglera, a także sposobie, w jaki Stiegler aktualizuje refleksję wokół pracy podjętą przez Andrégo Gorza. Kwestia pracy jest omawiana w dwóch ściśle ze sobą powiązanych kontekstach: w odniesieniu do transformacji energetycznej i w odniesieniu do nieuchronnej automatyzacji pracy. Postulując przedefiniowanie pracy poza zatrudnieniem, artykuł broni tezy, że automatyzacja, bardziej niż końcem pracy może być jej początkiem. Aby tak się stało, należy spełnić jednak dwa warunki: przedefiniować pracę poza zatrudnieniem i uspołecznić płynące z automatyzacji korzyści.

ENGLISH TITLE

Energy, Work, and Struggle Against Entropy

Keywords

Bernard Stiegler |Entropy |André Gorz |automation |Labour |employment |Anthropocene

Abstract

This paper argues that what we commonly mean by “labour” in industrial democracies stems from the obsolete theoretical assumptions of neoclassical economics, which also serve as foundations for a highly entropic economic process. Therefore, to determine the new purposes and functions of what working means is necessary in order to redesign economy and, consequently, to offer an alternative to the Anthropocene. The article develops Bernard Stiegler’s take on work and discusses the way Stiegler brings up to date the theoretical reflection on the transformations of work undertaken by André Gorz. The article addresses the question of work in relation to energy crisis and work automation. Advocating for a redefinition of work beyond employment, the article envisages work automation as a new opening for what work denotes, rather than the end of work. However, two conditions must be met in order to make such a change possible; it is necessary to redefine work beyond employment and socialize benefits from work automation.

Słowa kluczowe

energia |antropocen |entropia |sztuki wizualne |energy humanities

Streszczenie

W artykule podjęty zostaje temat energii i entropii w sztukach wizualnych. Problematyka skoncentrowana jest wokół kluczowych przemian w strategiach artystycznych bazujących na dowartościowaniu entropii i energii, jakie zaszły między latami sześćdziesiątymi XX wieku a pierwszymi dekadami XXI stulecia. Omawiane zwroty zaprezentowane zostały na przykładzie twórczości Hansa Hackeego, Roberta Smithsona, Petera Blamey’ego, Davida Hainesa, Joyce Hinterding oraz Olafura Eliassona. Punktem wyjścia dla rozważań jest zaproponowana przez Bernarda Stieglera oraz powołany przez niego kolektyw badawczy Internacja – koncepcja entropocenu, stanowiąca o tym, że entropia jest zjawiskiem w sposób najbardziej adekwatny charakteryzującym wszelkie kryzysy epoki człowieka.

ENGLISH TITLE

From Dispersion to Materialisation. Energy and Entropy in Visual Arts – From 1960s to 2010s

Keywords

energy |Anthropocene |Entropy |visual arts |energy humanities

Abstract

The article discusses the topic of energy and entropy in visual arts, focusing on the reformulations which took place between the 1960s and the first decades of the 21st century. The shifts discussed are presented within the antihumanist turn of the 1960s, when entropy proved useful for various artists (especially Hans Hacke and Robert Smithson) in their postulates on the autonomy of a work of art, and the later, within the turn of materialisation of energy and entropy in the context of ecological crises (which is the main focus of such artists as Peter Blamey, David Haines, Joyce Hinterding or Olafur Eliasson). This research stems from the concept of the Entropocene, proposed by Bernard Stiegler, which states that entropy is a phenomenon that most adequately characterizes all crises of the human era.

Słowa kluczowe

Anthropocene |video games |energy humanities |science fiction

Streszczenie

This paper argues that what we commonly mean by “labour” in industrial democracies stems from the obsolete theoretical assumptions of neoclassical economics, which also serve as foundations for a highly entropic economic process. Therefore, to determine the new purposes and functions of what working means is necessary in order to redesign economy and, consequently, to offer an alternative to the Anthropocene. The article develops Bernard Stiegler’s take on work and discusses the way Stiegler brings up to date the theoretical reflection on the transformations of work undertaken by André Gorz. The article addresses the question of work in relation to energy crisis and work automation. Advocating for a redefinition of work beyond employment, the article envisages work automation as a new opening for what work denotes, rather than the end of work. However, two conditions must be met in order to make such a change possible; it is necessary to redefine work beyond employment and socialize benefits from work automation.

Słowa kluczowe

Aleksiej Parszczikow |petropoetyka |ropa naftowa |metafizyka

Streszczenie

Dyskurs o ropie naftowej obecny jest szczególnie we współczesnej literaturze rosyjskiej. Artykuł przedstawia rekonesans badawczy dotyczący tematyki paliw w rosyjskich tekstach literatury i kultury. Za pomocą narzędzi hermeneutycznych zbadano wiersz Ropa naftowa (1998) Aleksija Parszczikowa. Twórca, piszący w duchu rosyjskiego metarealizmu, poetyzuje, metaforyzuje złoża ropy, tym samym unika trudnych pytań o rosyjski imperializm czy ochronę środowiska naturalnego. Interesuje go ekscentryczna sieć metafor ewokujących metafizyczne wizje, pełnych odniesień do tekstów kultury z całego świata.

ENGLISH TITLE

The Metaphysics of the Petroleun by Alexei Parshchikov. Towards Russian Petropoetics

Keywords

Alexei Parshchikov |petropoetics |oil |metaphysics

Abstract

The discourse on oil is particularly present in contemporary Russian literature. In the article is carried out research reconnaissance on the topic of fuels in Russian texts of literature and culture. The hermeneutic method is used for the analysis of Alexei Parshchikov’s Poem Oil (1998). The poet, writing in the spirit of Russian metarealism, poeticizes, metaphorizes oil deposits, thus avoiding difficult questions about Russian imperialism or environmental protection. He is interested in an eccentric network of metaphors evoking metaphysical visions, full of references to cultural texts from all over the world.

Słowa kluczowe

dehumanizacja |wartości |Lukas Bärfuss |degradacja |olej |ropa

Streszczenie

Artykuł ma na celu ukazanie dehumanizacji jednostki i demontażu wartości na podstawie sztuki teatralnej Lukasa Bärfussa pt. Olej. Tytułowa ropa/olej łączy się nierozerwalnie z nieokiełznaną żądzą pieniądza, która ostatecznie prowadzi do tragedii. Zaczynając od antycznej energii, poprzez stosunki (post)kolonialne po system władzy-wiedzy według Michela Foucaulta ukazana zostaje jedna z możliwych interpretacji utworu.

ENGLISH TITLE

Dehumanising the Individual and Undoing the Values in Lukas Bärfuss’ Oil

Keywords

dehumanization |degradation |values |oil |Lukas Bärfuss |petroleum

Abstract

This article aims to show the dehumanization of the individual and the dismantlement of values as depicted in Lukas Barfuss’ play, entitled Oil. These processes are inextricably linked with an unbridled lust for money that ultimately leads to tragedy. Starting with a reference to ancient energy and moving through the (post)colonial relations and the knowledge-power dyad, as theorised by Michel Foucault, a possible interpretation of Barfuss’ work is presented.

Słowa kluczowe

kultura |władza |maszyna |podmiot |proteza |przedłużenie człowieka |dyskursy o postępie |sztuka i literatura Niemiec Weimarskich |cywilizacja

Streszczenie

Artykuł podejmuje próbę zbadania podejścia literatury i filmu lat dwudziestych XX wieku do postępu technicznego, w szczególności procesu umaszynowienia i jej wpływu na życie społeczne i jednostkowe. Analizy wiersza Bertolta Brechta (700 Intellektuelle beten einen Öltank an) oraz filmów niemieckiego ekspresjonizmu (Student z Pragi, Golem, Metropolis) mają na celu zrekapitulowanie debat wokół postępu technicznego oraz umiejscowienie ich w horyzoncie badań humanistycznych, a także zbadanie ich podejścia do dominującej od XVIII wieku myśli rozróżniającej pojęcia kultury i cywilizacji. Przy zastosowaniu medioznawczych teorii przedłużeń człowieka artykuł stara się określić ich potencjał konstytuujący rzeczywistość. Centralną część analizy stanowią zagadnienia roli intelektualistów i artystów w aparacie życia społecznego, maszyny jako protezy i przedłużenia człowieka oraz maszyny jako sobowtóra.

ENGLISH TITLE

Machine-Subject-Culture. Representations of the Debates on Technological Progress in Germany of the Twentieth Century

Keywords

culture |Power |machine |subject |prosthesis |human extension |discourses of progress |art and literature of Weimar Germany |civilization

Abstract

The main purpose of the article is to investigate the approach of the literature and film of the 1920s to technological progress, in particular, the process of mechanisation and its impact on social and individual life. The analyses of Bertolt Brecht’s poem (700 Intellektuelle beten einen Öltank an) and films of the German Expressionism (Student from Prague, Golem, Metropolis) aim to recapitulate the debates dealing with technological progress and place them within the horizon of the humanities; moreover, they aim to probe their approach to thought, dominated since the 18th century, distinguishing between the concepts of culture and civilization. By applying media theory of human extensions, the article tries to determine their potential of establishing the reality. In the central part of the analysis, the role of intellectuals and artists in the appliance of social life, the machine as a prosthesis and extension of human being, and the machine as a look-alike (Doppelgänger) are discussed.

Słowa kluczowe

muzyczność |Czachorowski |fuga |barok |nadrealizm |J. S. Bach

Streszczenie

Przedmiotem analizy artykułu jest wiersz Stanisława Swena Czachorowskiego zatytułowany “wielka fuga orficka”, łączący muzyczną tradycję baroku ze współczesnością, a którego kompozycję i poszczególne elementy składowe autorka widzi jako literacką wariację na temat klasycznej fugi. Istotny jest tu dialog harmonii i jedności z chaosem i wieloperspektywicznością uzyskany w kontrapunktowych zestawieniach muzyki Bacha. Analizując wiersz, autorka pokazuje, jak Czachorowski za pomocą synchronizacji oraz zamierzonej asynchronizacji wzorców percepcyjnych, aksjologicznych i etycznych tworzy synchroniczną czasoprzestrzeń kulturową, intencjonalnie zakładaną w programach nadrealistów jako cel działań artystycznych.

ENGLISH TITLE

Music in ”wielka fuga orficka” by Stanisław Swen Czachorowski

Keywords

surrealism |music |Czachorowski |fugue |baroque |J. S. Bach

Abstract

The article explores Stanisław Swen Czachorowski’s “wielka fuga orficka” which in a truly subversive mode links musical tradition of baroque with contemporary poetry, and whose composition and individual components correspond with classical fugue composition. The dialogue of harmony and unity with chaos and multiperspectivity, apparent in Bach-like counterpoint juxtapositions, are of utmost importance here. By means of synchronisation and intentional asynchronisation of patterns of perception, as well as axiological and ethical patterns, Czachorowski creates a synchronic cultural timespace where mythical integrity and universality come into a dynamic, music-infused dialogue with the sense of indeterminacy permeating the poem.

Słowa kluczowe

autobiografia |wartość |Jan Jakub Rousseau |Wyznania |literatura i ekonomia

Streszczenie

Szkic stanowi próbę ukazania zróżnicowania sposobów ewokacji i wieloznaczności problematyki ekonomicznej w Wyznaniach Jeana-Jacques’a Rousseau. Liczne motywy biograficzne wskazują paradoksalność sytuacji i wyborów autora Rozprawy o nierówności, jednocześnie kwestionującego społeczne funkcje pieniądza jako formę zniewolenia i poszukującego stabilizacji finansowej jako rękojmi wolności. Tekst Wyznań problematyzuje także kwestię relatywności stosunku pieniądza i towaru oraz braku samoistnej wartości pieniądza, jak również przeniesienie tej wizji na relacje międzyludzkie. Ekonomizację myślenia o świecie dostrzec można też w intensywnym dialogu z publicznością i w znaczeniu nadawanemu pismom autobiograficznym w walce o ustalenie własnej wartości w oczach czytelników.

ENGLISH TITLE

The Questions of Value. Economic Entaglements of the Individual and Language in Jean-Jacques Rousseau's Confessions

Keywords

value |autobiography |Jean-Jacques Rousseau |Confessions |economics and literature |worth

Abstract

This article discusses the multiple ways in which the Confessions by Jean-Jacques Rousseau evokes finances, income, loss, and the worth of money itself. Born in the lower class, Rousseau vividly portrays the struggles caused by the 18th-century economy, which became one of the most important topics in his oeuvre. He treats money with intense ambivalence, accusing it of having a delinquent effect on society and each human being, while longing for a steady income with no need for work. On the other hand, he depicts money not as a measure of worth but as an empty sign that can be seen as a metaphor for the conventional nature of language. These observations pose questions how societies form their notion of worth and value.

Słowa kluczowe

praca |antropocen |entropia |bogactwo |Adam Smith

Streszczenie

Źródło: “L’ergon dans l’ère Anthropocène et la nouvelle question de la richesse”, w: Le travail au XXI^e siècle, red. Alain Supiot (Paris, Éditions de l’Atelier, 2019).

Niniejszy artykuł podejmuje się przemyślenia na nowo bogactwa oraz sensu pracy (rozumianej jako ergon, a nie tylko ponos) w kontekście antropocenu. Autor uzasadnia ten wybór tym, że wyłącznie kategoria pracy pozwala bezpiecznie przezwyciężyć granice ery antropocenu. Zdaniem autora, antropocen to w istocie era entropocenu, czyli era, w której biosfera zostaje skonfrontowana z nagłym i masowym wzrostem entropii we wszystkich wymiarach życia na ziemi. Kluczowe dla przezwyciężenia tego impasu, jest takie przekształcenie wiedzy i umiejętności, które doprowadza do wytworzenia się negantropii, a zatem sposobu, w jaki istoty ludzkie, wytwarzając organy sztuczne, ubogacają świat drogą technologiczną, a nie biologiczną. Negantropia zostaje przedstawiona jako właściwa alternatywa dla tych modeli ekonomicznych, które nie są w stanie uchwycić dynamiki antropocenu/entropocenu.

ENGLISH TITLE

Ergon in the Anthropocene and the New Question of Wealth

Keywords

Anthropocene |work |Entropy |Labour |Adam Smith |Wealth

Abstract

Source:  “L’ergon dans l’ère Anthropocène et la nouvelle question de la richesse,” in: Le travail au XXI^e siècle, ed. Alain Supiot (Paris, Éditions de l’Atelier, 2019).

This article endeavours to rethink wealth and the meaning of work (understood not only as ponos, but also as ergon), in the context of the Anthropocene. It is argued that only through redefining work it is possible to safely overcome the limitations of this age. As the article proves, the Anthropocene is in fact the Entropocene: an age in which the biosphere is confronted with a sudden and mass increase of entropy in each dimension of life on Earth. In order to resolve this threat, the transformation of knowledge and skills is essential. These qualities are, arguably, capable of producing negentropy, that is, the way through which human beings produce artificial organs that enhance the world in its technological (and not biological) dimension. Therefore, negentropy is discussed as an adequate alternative to the economic models that fail to respond to the dynamics of the Anthropocene/Entropocene. 

Słowa kluczowe

Jacques Derrida |Michel Foucault |new humanities |posthumanism |The Frankfurt School |Karl Marx |Martin Heidegger

Streszczenie

This article attempts to discuss the philosophical contexts and meaning of the new humanities in the context of the philosophy of subjectivity. At the foundation of the new humanities, as it is argued, is not enlightenment, but Heidegger’s thought, with his excoriating critique of modern subjectivity and its Machenschaft. The article points to the foundational hubris that the new humanities oppose, and to the attempt to reinstall the subject within fixed boundaries. The new humanities, and posthumanism in particular, might backlash with violence against civilisation, comparable to that they endeavour to renounce. In order to manoeuvre through these convoluted figures of subjectivity, the article supports its theses with insightful readings of Hölderlin and Adorno.

Słowa kluczowe

mit |literatura rosyjsko-izraelska |mitotwórstwo |kulturowy paradygmat

Streszczenie

Tekst jest recenzją monografii Romana Katsmana pod tytułem Vysshaya legkost' sozidaniya. Sleduyushchiye sto let russko-izrail'skoy literatury (Boston–St. Petersburg: Academic Studies Press–BiblioRossica, 2021). Jest to kontynuacja jego badań zawartych w poprzedniej książce Neulovimaya real'nost'. Sto let russko-izrail'skoy literatury (1920–2020) (Boston–St. Petersburg: Academic Studies Press–BiblioRossica, 2020). Katsman odchodzi od postrzegania literatury rosyjsko-izraelskiej jako części literatury rosyjskiej oraz od jej opisu wyłącznie w kontekstach i zależnościach związanych z kulturą rosyjską. Uznanie autonomiczności tej literatury wymaga odrębnej metody badawczej, narzędzi i aparatu pojęciowego. Katsman w książce z roku 2020 zaprezentował filozoficzno-kulturowy paradygmat, który ma za zadanie wyznaczyć perspektywę oglądu literatury rosyjsko-izraelskiej, w kolejnej monografii ten paradygmat uzupełnia o zawarty w tej literaturze potencjał mitotwórczy.

ENGLISH TITLE

Polish-Israeli Literature and its Myth-making Potential

Keywords

myth |Russian-Israeli Literature |Mythopoesis |Cultural Paradigm

Abstract

The text is a review of Roman Katsman’s monograph, entitled Vysshaya legkost’sozidaniya. Sleduyushchiye sto let russko-izrail’skoy literatury (Boston–St. Petersburg: Academic Studies Press–BiblioRossica, 2021). This is a continuation of his research included in the previous book, Neulovimaya real’nost’. Sto let russko-izrail’skoy literatury (1920–2020) (Boston–St. Petersburg: Academic Studies Press–BiblioRossica, 2020). Katsman steps back from perceiving Russian-Israeli literature as a part of Russian literature and describing it only in contexts and connections related to Russian culture. The recognition of such literary autonomy requires a separate research method, tools and conceptual apparatus. In his book from 2020, Katsman presents a philosophical and cultural paradigm, which aims to define the perspective of Russian-Israeli literature; in the other monograph, he supplements this paradigm with the myth-creating potential contained in this literature.