Streszczenie

Dysruptywne zmiany w kulturze i formach społecznego komunikowania, poszukiwania wciąż nowych rozwiązań w obszarze treści i form nauczania, rozbudowane maszyny kulturowe to zagadnienia, do których nawiązują artykuły zgromadzone w niniejszym tomie monograficznym zatytułowanym Edukacja 4.0 a teatr współczesny. Media, strategie i twórcy. Mamy nadzieję, że prezentowane propozycje, badania i omówienia zachęcą Czytelników i Czytelniczki do podjęcia dalszych studiów i dyskusji nad tytułowymi zagadnieniami.

Słowa kluczowe

Streszczenie

Celem artykułu jest ukazanie roli teatru zarówno w edukacji kulturowej zorientowanej na nowe media i cyberkulturę 3.0, na zmediatyzowany i zmedializowany teatr współczesny, jak i w rozwijaniu tzw. kompetencji kluczowych. Obok kompetencji cyfrowych, które ściśle związane są z nowymi mediami, istotną rolę – zarówno w procesach adaptacji, jak i transgresji kulturowej – odgrywają tzw. kompetencje miękkie i transwersalne. Są one zarówno efektem finalnym (na wyższym poziomie piramidy kompetencji), jak i fundamentem wszystkich podstawowych form uczenia się. Wykonawcze kompetencje teatralne oraz krytyka teatralna pozwalają rozwijać kompetencje niezbędne do współpracy, komunikacji oraz działań kreatywnych przy wykorzystaniu mediów cyfrowych, co sprawia, że edukacja teatralna jest ściśle związana z edukacją poprzez teatr. W ramach edukacji 4.0 warto pamiętać o kompetencjach nie‑cyfrowych, które mają istotne znaczenie dla efektywnego wykorzystania narzędzi i zasobów środowiska cyfrowego oraz dla samej współpracy – podmiotowej, kreatywnej, partycypacyjnej z innymi jego użytkownikami. Ponadto rozwój kompetencji kulturowych związanych z teatrem i poprzez teatr pozwala zdobyć inne kompetencje wykonawcze i poznawcze związane ze sferą społeczną, polityczną, obywatelską, co świadczy o performatywnej sile samego teatru i potencjale jego narzędzi czy środków wyrazu.

Słowa kluczowe

Streszczenie

W artykule diagnozowane są cechy podmiotu ultramobilnego, rozpoznającego siebie w performatywnych aktach zerwania z narracyjnym ja, z kulturą pansemiotyzmu i logiką kapitałocenu. Ultramobilność okazuje się formą „odginania” przestrzeni kulturowej i odsłaniania za jej konstruktami innej przestrzeni doświadczenia. Ultramobilność wyprowadza podmiot poza systemy nadzoru, anektuje realność, odbiera moc sprawczą generatorom Deepfake i GPT, tworzy performatywnie podtrzymywaną przestrzeń kulturową, enaktywnie dostarcza więcej ontologicznej pewności niż dostępne systemy poznawcze i edukacyjne.

Słowa kluczowe

Streszczenie

Niniejszy artykuł jest spojrzeniem na współczesny teatr w kontekście wykorzystywania technik VR‑ owych w przestrzeni scenicznej. Ma na celu określić nowe tendencje oraz formy wyrazu artystycznego. Zainteresowanie zaawansowaną technologią cyfrową w świecie mediów nikogo już nie dziwi. Twórcy teatralni również sięgają obecnie po nowe narzędzia i sposoby komunikowania z odbiorcą. Interaktywność w sztuce scenicznej formuje różnorodne spojrzenie na teatr z perspektywy widza jako aktywnego uczestnika i świadomego odbiorcy. Virtual Reality w teatrze XXI wieku rodzi pytania o stosunek twórców do współczesnego odbiorcy, a także o relację między aktorem a reżyserem w kreowaniu scenicznej przestrzeni.

Słowa kluczowe

Streszczenie

Zwrot performatywny zmienił sposób pojmowania autonomii dzieła teatralnego i rozumienie tradycyjnych kategorii estetycznych. Teatr współczesny musiał poddać się redefinicji (Fischer‑Lichte 2008; Sugiera 2014), między innymi za sprawą narastania obecności mediów elektronicznych w teatrze czy komunikacji zapośredniczonej. Teatr nie jest w stanie – i nie chce – wyizolować się z mediasfery. Performatyzowanie teatru, przemiany w twórczości są szczególnie widoczne w spektaklach i projektach zespołów offowych, nazywanych też niezależnymi bądź alternatywnymi. Celem artykułu jest opis i analiza spektakli wirtualnych poznańskiego Teatru Usta Usta Republika, ze szczególnym uwzględnieniem koncepcji zwrotu performatywnego. Problematyka podjęta w tekście jest analizowana w świetle dotychczasowych ustaleń z zakresu performance studies, kulturoznawstwa, nowych mediów i komunikacji audiowizualnej. Badania zostały oparte na metodzie obserwacji uczestniczącej, analizie zawartości, desk research oraz analizie krytycznej literatury tematu.

Słowa kluczowe

Streszczenie

Publikacja stanowi wprowadzenie i uzasadnienie kategorii dziecka‑performera – dziecka, które poprzez ustawicznie powtarzane zachowania (możliwe do manifestowania w danej kulturze) kreuje siebie oraz swoje relacje z otoczeniem. Ta kategoria implikuje też rozszerzenie zakresu pojmowania dziecka jako odbiorcy i uczestnika sztuki performatywnej. Poprzez analizę publikacji w dziedzinie teorii i historii performansu oraz teorii i historii wychowania, poprzez badania terenowe autor ugruntowuje tezę, że dziecko‑performer stanowi modelowe ogniwo autopojetycznej pętli feedbacku.

Słowa kluczowe

Streszczenie

Teatr Krzysztofa Garbaczewskiego jest przepełniony mediami oraz nowymi technologiami. Reżyser twórczo korzysta z kamer, ekranów, a obecnie także z virtual reality. Wraz z grupą Dream Adoption Society (DAS), którą założył w 2017 roku, Garbaczewski realizował intermedialne projekty. VR i AR stały się nieodłącznym elementem bądź całą przestrzenią ostatnich spektakli studia DAS oraz Krzysztofa Garbaczewskiego. Omówiony w artykule spektakl Sen nocy letniej (2022) został zrealizowany właśnie z wykorzystaniem VR‑ u: na scenie pojawił się aktor cyborg, który wraz z widzem doświadczał nowej rzeczywistości.

Słowa kluczowe

Streszczenie

W artykule zwrócono uwagę na znaczenie teatru ukraińskiego w społeczeństwie podczas wojny rosyjsko‑ukraińskiej na przykładzie teatrów miasta Dnipro (obwód dnipropietrowski), przeanalizowano zwłaszcza współczesne przedstawienia ukraińskich teatrów różnych form na temat miłość i przyjaźni, które wystawiano w jednym sezonie teatralnym – jesienią 2022 roku. Uwzględniono odrębne elementy scenografii, symbolikę ujawnioną w treści spektakli, przekazującą wartości i esencję ukraińskiej kultury. Odnaleziono cechy wspólne analizowanych przedstawień, co podkreśla żywotność tradycji kulturowych teatru ukraińskiego, jednocześnie analizując aspekt interakcji między publicznością i teatrem.

Metodologię badań determinują ujęcia kulturowe i aksjologiczne. Metodę obserwacji i analizy zastosowano podczas oglądania „na żywo” spektakli w ukraińskich teatrach, metodą analogii kulturowej porównano warunki, zjawiska i procesy oraz tradycje kulturowe w teatrach ukraińskich o różnych formach, natomiast metoda psychologiczno‑semiotyczna przyczyniła się do zbadania reaktywności ukraińskiego teatru, tj. identyfikacji, przyczyn i cech zachowań, moralnych i psychologicznych aspektów postaci, twórczej realizacji reżyserów i aktorów. Analiza synchroniczna i diachroniczna pozwoliła wreszcie porównać możliwości ukraińskich teatrów jako duchowych wychowawców społeczeństwa.

Słowa kluczowe

Streszczenie

Artykuł opisuje aktora teatralnego z punktu widzenia przepisów ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Opis przeprowadzony został przy użyciu metody dogmatyczno‑prawnej, polegającej na analizie norm prawa polskiego. Aktor teatralny przynależy do kategorii artystów wykonawców, chronionych konstrukcją prawa pokrewnego do artystycznego wykonania. Z punktu widzenia prawa autorskiego wszyscy artyści wykonawcy chronieni są w taki sam sposób, o ile artystycznie wykonują utwór lub dzieło sztuki ludowej. W artykule położono szczególny nacisk na wskazanie tych działań i cech charakterystycznych działania artysty wykonawcy, które związane z pracą aktora teatralnego. Sposób definiowania artystycznego wykonania w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych z 1994 r. zbliżony jest do sposobu definiowania utworu, stąd część doktryny opisuje je przy użyciu pojęć charakterystycznych dla utworów. Takie podejście jest możliwe, o ile tym pojęciom nadaje się znaczenie dostosowane do roli, jaką w systemie praw autorskich i praw pokrewnych pełnią artysta wykonawca i artystyczne wykonanie. Jest to rola pośrednika pomiędzy twórcą utworu, a jego odbiorcą – publicznością, widzem.

Streszczenie

Dyskusja dotycząca relacji między mediami a współczesnym teatrem przeprowadzona w Ośrodku Badań nad Mediami Instytutu Filologii Polskiej UP w Krakowie.