Słowa kluczowe

ksenologia |Bernhard Waldenfels

Streszczenie

„Ile porządków, tyle obcości” (Waldenfels 2002: 33) – przeczytać można w jednym z rozdziałów Topografii obcego, pióra ojca ponowoczesnej ksenologii, Bernharda Waldenfelsa. Stwierdzenie to ujawnia bardzo ważną naturę obcości – jej stopniowalność, nieredukowalność do zafiksowanej pozycji i niesubstancjalność. Tylko z mocnej, antropocentrycznej pozycji, do której przyjmowania zachęca nas celebrowana w szkolnych i uniwersyteckich kanonach literatura realistyczna, to, co nieznane, może się jawić jako substancjalnie obce...

Słowa kluczowe

egzystencjalizm |uchodźstwo

Streszczenie

Gdy mówi się, że człowiek posiada podmiotowość, stwierdza się przy tym, że jest on sprawczy, to znaczy samodzielnie może kreować własną tożsamość. W perspektywie filozofii egzystencjalnej byt nie może inaczej dookreślać swej osobowości, jak tylko poprzez nieskrępowane działanie wyrażane w konkretnych czynach...

Słowa kluczowe

węgierska szkoła psychoanalityczna |psychoanaliza

Streszczenie

„Przeganiani z kraju do kraju uchodźcy żydowscy stanowią awangardę swoich narodów” (Arendt 2012: 310) pisała w latach czterdziestych dwudziestego wieku Hannah Arendt, traktując figurę wygnańca jako paradygmat współczesnej świadomości historycznej. Odnosząc się do tekstu filozofki, Giorgio Agamben zauważył, że uchodźca, pozbawiony praw obywatelskich i traktowany jak nie-człowiek, zdolny jest do pełniejszego zrozumienia istoty ludzkiej egzystencji (Agamben 2010: 25). Zgodnie z myślą włoskiego filozofa kondycja uchodźcza określa egzystencję każdego człowieka nieustannie zagrożonego utratą statusu obywatela oraz wykluczeniem z granic człowieczeństwa. Figura uchodźcy, wykorzystana przez Arendt do opisania losów i historii niemieckich Żydów w czasie II wojny światowej, w propozycji Agambena zyskała wymiar uniwersalny...

Słowa kluczowe

Maria Kuncewiczowa |Cudzoziemka

Streszczenie

Spośród wszystkich dzieł Marii Kuncewiczowej – słynnej Cudzoziemki (1936), kontrowersyjnego Przymierza z dzieckiem (1927), trawestującego mit arturiański Tristana 1946 (1967) czy pierwszej w Polsce powieści radiowej pod tytułem Dni powszednie państwa Kowalskich (1938) – dyptyk, na który składają się Fantomy (1972) i Natura (1975) wydaje się jednym z najbardziej intrygujących, bowiem pisarka zawarła w owej prozie autobiograficznej1 ponad trzy dekady swojego życia – odnosząc się również niejednokrotnie do jeszcze wcześniejszych chronologicznie dziejów swoich i swojej rodziny...

Słowa kluczowe

Andrzej Bobkowski

Streszczenie

Wyłaniająca się z epistolograficznej i nowelistycznej części twórczości Andrzeja Bobkowskiego strategia formułowania tożsamości jest wynikiem poczucia głębokiego wyalienowania, które spłynęło na pisarza w efekcie utraty kontaktu z Lacanowskim realnym. Autor Szkiców piórkiem należał do tej formacji intelektualnej, dla której przewaga kulturowo-polityczna ojczyzny Kartezjusza nad innymi europejskimi państwami była niejako dogmatem oraz fundamentalnym budulcem światopoglądowym...

Słowa kluczowe

Paul Karl Feyerabend |Anything goes

Streszczenie

Jako dwudziestolatek był żarliwym kapłanem nauki. Kształcił się i dorastał w Wiedniu, co oznaczało, że jeszcze we wczesnej młodości, przed wybuchem wojny, zetknął się z teoriami propagowanymi przez środowisko słynnego Koła. Atmosferę tych czasów, w wykładzie z 1953 roku, wymownie opisywał Erich Fromm...

Słowa kluczowe

niepełnosprawność |inność

Streszczenie

„Żyjemy w świecie norm [We live in a world of norms]” – od takiego stwierdzenia Lennard J. Davis rozpoczął wstęp do ważnej antologii prac dotyczących kulturowych studiów nad niepełnosprawnością, noszącej tytuł The Disability Studies Reader (Davis 2013: 1). Zdaniem badacza we współczesnym świecie nie istnieje taka dziedzina życia, w którą nie byłaby wpisana jakaś idea lub wyobrażenie normy, przeciętności, standardu...

Słowa kluczowe

ksenofobia |dyskryminacja

Streszczenie

Po upadku Związku Radzieckiego Polska jako pierwsza uznała niepodległość Republiki Ukrainy, rozpoczynając nowy sposób prowadzenia polityki ze swoim wschodnim sąsiadem. Współpraca Warszawy i Kijowa zacieśniła się mocno między innymi w trakcie Pomarańczowej Rewolucji w 2004 roku oraz wspólnej organizacji mistrzostw Europy w piłce nożnej w 2012 roku, kiedy aspiracje obu krajów do zaistnienia na arenie międzynarodowej pomogły im przejść przez kryzys 2008 roku, umacniając przy tym władzę Wiktora Janukowycza (Wilson 2015: 334-336; 347-348)...

Słowa kluczowe

Rafał Betlejewski |Pokolenie 1600

Streszczenie

Celem niniejszego rozdziału jest przyjrzenie się temu, jak żyją osoby starsze w Polsce; czy są częścią społeczeństwa, czy może funkcjonują gdzieś na jego marginesie oraz jak warunki życia wpływają na jego jakość. Świadomość tego, jak wygląda rzeczywistość przedstawicieli najstarszych pokoleń, jest niezwykle ważna w starzejącym się społeczeństwie. W ramach realizacji założonego celu zostanie tu przedstawiona analiza treści bloga Rafała Betlejewskiego, spisanego w ramach projektu „Pokolenie 1600”. Na blogu przytaczane są wypowiedzi osób starszych, opisane są także ich zachowania i zachowania różnych członków społeczeństwa wobec nich...

Słowa kluczowe

polityka |Twitter |dobra zmiana

Streszczenie

W języku polityki szczególnie silnie odbija się opozycja swój – obcy. Obcy jest tym, który jest nieakceptowany, wykluczany, nie podejmuje się z nim dyskusji. Taka tendencja do jednoznacznego dzielenia uczestników życia politycznego pozwala jasno wskazać, kto jest przeciwnikiem, kto zaś sprzymierzeńcem...

Słowa kluczowe

stereotyp |internet |uchodźcy

Streszczenie

Choć migracje ludności na wielkich przestrzeniach naszego globu to zjawisko, które istnieje od wieków, to jednak w ciągu ostatnich lat pojęcia takie, jak „uchodźca” czy „imigrant” obrosły określonymi skojarzeniami i zostały otoczone specyficzną aurą emocjonalną w związku z ogromną falą migracyjną ludności z obszaru części Azji i Afryki do krajów Europy Zachodniej. Tłem tego najnowszego ruchu migracyjnego jest między innymi trwająca od 2011 roku wojna domowa w Syrii...

Słowa kluczowe

szaleństwo |media |Massimo Tartaglia

Streszczenie

Szaleństwo obecne we włoskim dyskursie medialnym jest szaleństwem mitycznym, nieprzystającym z jednej strony do niezwykle zróżnicowanej rzeczywistości szaleństwa rozumianego jako wszelka forma dysfunkcji psychiki, z drugiej – do obowiązującego we Włoszech ustawodawstwa, którego głównym celem jest walka z pojmowaniem człowieka chorego jako potencjalnego kryminalisty. Do skonstruowania prezentowanego tu wywodu posłuży teoria semiologiczna, jaką Roland Barthes zawarł w Mitologiach (2008)...

Słowa kluczowe

Saszko Brama |Jesień na Plutonie |teatr dokumentalny |wykluczenie |starość

Streszczenie

Saszko Brama (urodzony w 1988 roku) jest ukraińskim dramaturgiem, reżyserem i akcjonistą, którego główne zainteresowanie artystyczne oscyluje wokół teatru eksperymentalnego tworzonego na bazie dokumentu. Do najważniejszych dotychczasowych dokonań Saszka Bramy należą projekty Dyplom (Dypłom) i Wątróbka wieprzowa (Swyniacza peczinka) oraz powstały niedawno projekt dokumentalny Jesień na Plutonie (Osiń na Płutoni)...

Słowa kluczowe

uchodźcy |Michael Köhlmeier |proza niemieckojęzyczna

Streszczenie

„Od roku 2000 ludzie wędrowali liczniej niż ptaki” – taki passus przeczytać można w powieści Sieben Sprünge vom Rande der Welt Ulrike Draesner (2014: loc. 7176). Nie sposób nie dostrzec oczywistego faktu, że współczesny świat jest wielokulturowy, wielowymiarowy i wysoce niejednorodny. W wielobarwnym tłumie przemierzającym ulice wielkich miast można usłyszeć różne języki i sposoby mówienia, dostrzec elementy charakterystyczne dla rozmaitych kultur i stylów życia...

Słowa kluczowe

Stefan Chwin |obcość |Hanemann

Streszczenie

Historia fotografii rozpoczyna się siódmego stycznia 1839 roku, gdy Francuskiej Akademii Nauk przedstawiono opis procesu dagerotypii. Wynalazek nie został jednak przedstawiony przez swego twórcę, ponieważ Jacques’a Daguerre’a reprezentował François Arago. Już wtedy powstaje symboliczny precedens, który zaważy na całej późniejszej historii fotografii: autor zdjęcia nie opatruje go własnym komentarzem. Samo zaś zdjęcie (w tym wypadku proces robienia zdjęcia) komentarza jednakże wymaga...

Słowa kluczowe

obcość |Magdalena Tulli

Streszczenie

W Zamiast procesu. Raporcie o mowie nienawiści Magdalena Tulli i Sergiusz Kowalski prezentują obszerny materiał, zebrany z pięciu czasopism: „Naszego Dziennika” (Głowiński 2011: 89-118), „Naszej Polski”, „Głosu”, „Najwyższego Czasu” i „Tygodnika Solidarność”, ukazujących się w okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2001 i zawierających rozliczne przykłady mowy nienawiści...

Słowa kluczowe

dystopia |Margaret Atwood |MaddAddam |Georg Simmel

Streszczenie

Przedmiotem refleksji czyni się w niniejszym rozdziale podstawowe wyróżniki kategorii Obcego zgodnie z tym, jak przedstawiają się one w trylogii MaddAddam, jednej z bardziej znanych nowoczesnych utopii literackich autorstwa kanadyjskiej pisarki Margaret Atwood. Precyzując kierunki obserwacji, zaznacza się, że perspektywę badawczą dla przeprowadzanych analiz stanowi koncepcja Obcego sformułowana przez niemieckiego twórcę socjologii formalnej, Georga Simmela...

Słowa kluczowe

utopia |dystopia |Margaret Atwood |MaddAddam

Streszczenie

W jednym z esejów ze zbioru In Other Worlds Margaret Atwood stawia szereg istotnych pytań dotyczących wytwarzanej przez człowieka kultury. Najistotniejsze z nich wydają się dwa następujące: „Czy opowieści są kamieniem węgielnym naszych różnorodnych społeczeństw, a może nawet narodów? Czy są one nierozerwalnie związane z naszą kulturą? [Are stories the foundational bedrock of our various societies, or possibly even our various nations? Are they inseparable from our cultures?]” (Atwood 2011: 42)...

Słowa kluczowe

dystopia |ekotopia |Gaja |Eden |Medea

Streszczenie

Przyroda jest często pojawiającym się motywem w literaturze dla dzieci i młodzieży i – licząc już od Emila (1762) Rousseau – Natura zwykle bywa idealizowana i przedstawiana w utopijnej, pastoralnej konwencji, połączonej z równie wyidealizowanymi przez dorosłych pisarzy wizjami dzieciństwa. Znamionuje to wyobrażeniową łączność pomiędzy środowiskiem naturalnym a królestwem fantazji, choć ta sielankowość zdaje się dotyczyć głównie roślin. Zwierzę pojawia się zazwyczaj jako zobrazowanie potworności przyrody (Jaques 2015: 16), jak również prymitywnej części natury ludzkiej...

Słowa kluczowe

Tove Jansson |Muminki |Obcy

Streszczenie

Badając twórczość „Mamy Muminków” nie można nie zauważyć korelacji między biografią tej niezwykłej autorki oraz losami opisywanych przez nią stworzeń. Przeżycia Jansson miały wpływ na ukształtowanie świata przedstawionego w utworach, a zaskakująca popularność powieści, opowiadań i komiksów o Muminkach miała niebagatelne przełożenie na życie tej pisarki i malarki...

Słowa kluczowe

Frankenstein |inność |queer |Dom grozy

Streszczenie

Neowiktorianizm obecny we współczesnej literaturze oraz kulturze popularnej stanowi objaw tendencji typowej dla kultury ponowoczesnej, a mianowicie potrzeby przepisywania historii – potrzeby nie tyle nostalgicznej, co wprowadzającej radykalny egalitaryzm, zgodny ze współczesną wizją społeczno-kulturową, do kontekstów dziewiętnastowiecznych, kojarzonych tradycyjnie z konserwatyzmem obyczajowym i politycznym. Postmodernistyczne formy i techniki używane w neowiktorianizmie, takie jak adaptacja, ironia, aluzja, parodia i pastisz, świadczą o wyjątkowo mocnym rysie intertekstualnym tego gatunku...

Słowa kluczowe

barbaricum |Star Trek |czas historyczny |wyobcowanie

Streszczenie

We wrześniu 2016 minęło pięćdziesiąt lat od emisji pierwszego odcinka Star Treka. Choć stacja telewizyjna i właściciele marki sprawiali wrażenie, jakby rocznicy nie dostrzegli i nie próbowali wykorzystać jej potencjału marketingowego, w sieci pojawiły się dziesiątki tekstów na temat serialu. Podejmowano próby rozliczenia i krytyki, wskazywano, ile Star Trek zmienił i ile zmienić mógłby, gdyby scenarzyści posunęli się dalej. Z dzisiejszej perspektywy serialu sprzed pięćdziesięciu lat trudno nie krytykować za seksizm, paternalistyczne podejście do obcości, antropocentryzm, militaryzm, brak reprezentacji mniejszości seksualnych czy wciąż obecne w nim wątki kojarzące się z mitem American Way...

Słowa kluczowe

Paryż |kino francuskie |imigranci

Streszczenie

Od momentu powstania kino jest nierozerwalnie połączone z miejskim pejzażem – należy odnotować, że tłem akcji pierwszych filmów, realizowanych przez braci Lumière, był przemysłowy krajobraz francuskich miejscowości. Sto lat później filmowcy wciąż wyjątkowo chętnie eksplorują przestrzeń paryskiej aglomeracji, licznie zamieszkiwanej przez zagranicznych przybyszy...

Słowa kluczowe

fikcja |postkolonializm |Andrzej Ziemiański

Streszczenie

Inność, obcość i wykluczenie mogą wynikać między innymi z różnorodnych sytuacji politycznych, gospodarczych czy historycznych przemian, często niezależnie od uczestników kultur, które się ze sobą spotykają. Nawarstwienie się w świadomości powszechnej wydarzeń przeszłych powoduje wybrzmiewanie ich w codziennym życiu. To z kolei może stać się powodem wielu złożonych uczuć począwszy od nieprzychylności, poprzez wolę zmian, aż po akceptację i manifestację słuszności relacji postkolonialnych...

Słowa kluczowe

Méwilo |Freedom Muriel Tramis |gry postkolonialne

Streszczenie

Gry cyfrowe, jako jedna z gałęzi kultury popularnej, niezwykle łatwo poddają się dyskursowi kształtującemu zachodni krąg kulturowy. Światy wielu gier rozgrywających się zarówno w realiach historycznych, jak i współczesnych faworyzują neoliberalny punkt widzenia, nieuchronnie związany z kwestiami imperialnej dominacji nad społecznościami podporządkowanymi (Mukherjee 2016: 3)...