Słowa kluczowe

etyka |Walter Benjamin |krytyka literacka |Ryszard Schubert

Streszczenie

W artykule poruszane są zagadnienia współczesnej krytyki literackiej w Polsce. Najważniejsza rozważana w nim myśl została zaczerpnięta z tekstu O koncepcji historii Waltera Benjamina. Interpretacja tekstu Benjamina jest szansą dla polskiej krytyki literackiej – słabej, marginalnej, znajdującej się w stałym kryzysie. Autorka wskazuje, że zainteresowanie literaturą wydaną wiele lat temu jest nie tylko okazją dla krytyki literackiej, ale także jej etycznym zobowiązaniem wobec przeszłości.

Słowa kluczowe

romantyzm |modernizm |podmiotowość |epifania |poetyka

Streszczenie

Autor analizuje liryk Jamesa Joyce’a pt. Modlitwa w kontekście epifanii jako głównej kategorii estetycznej i filozoficznej w literaturze nowoczesnej. Epifania okazuje sie nagłym i ulotnym wejrzeniem w istotę rzeczy. Epifaniczna wizja wyłania się z asocjacyjnej koincydencji prozaicznych obrazów lub sytuacji. Język dyskursywno-pojęciowy okazuje się niewystarczający, by wyrazić epifaniczne doświadczenie. Tylko mowa poetycka pozwala wyrazić istotę rzeczy. Epifaniczne doświadczenie ostatecznie prowadzi do zachwiania kartezjańskiego modelu tożsamości.

Słowa kluczowe

poezja |Herbert |Vermeer |przedmioty |malarstwo

Streszczenie

Przedmiotem rozważań jest próba odpowiedzi na pytanie, dlaczego to właśnie Vermeer stał się dla Herberta jednym z najbardziej cenionych malarzy i „Mistrzem z Delft”.

Pierwszą część poświęcono uwagom na temat malarstwa holenderskiego, najważniejszym twórcom, charakterystycznym cechom dzieł holenderskich mistrzów. Przypomniana została pokrótce biografia Jana Vermeera, wymieniono też najważniejsze płótna „Mistrza z Delft”.

W drugiej części poruszone zostały zagadnienia związane z „miłością konkretu” w twórczości Zbigniewa Herberta. Przejawia się ona w różnoraki sposób – przede wszystkim poprzez zwrócenie uwagi na świat rzeczywisty, realny oraz nieufność wobec kreacyjnej mocy wyobraźni. Ważne jest uczynienie z niepozornych, prostych rzeczy „bohaterów” literackich. Istotna jest też „czułość” okazywana przedmiotom, które zasługują na uznanie przez to, że stanowiąc „towarzystwo” człowieka, współtworzą w pewnym sensie jego życie, wspomnienia i świat (zob. m.in. Elegia na odejście pióra atramentu lampy). Podkreślić należy ponadto uczynienie z opisu rzeczywistości przedmiotowej jednego z najistotniejszych zadań poezji. Takie podejście odnaleźć można w dramacie Rekonstrukcja poety, w którym prawdziwa sztuka polega na „poznawaniu świata na nowo”, co jest możliwe dzięki pochyleniu się nad „kamykiem, sandałem, sprzączką przy sandale”.

Zakończenie przynosi próbę odpowiedzi na pytanie, w jakim miejscu Herbert i Vermeer są sobie najbliżsi. Poetę i malarza łączy nie tylko podobne (czułe, precyzyjne) podejście do przedmiotów. W krótkim Herbertowskim apokryfie List zadanie artysty zostaje określone między innymi jako „mówienie światu słów pojednania; mówienie o radości z odnalezionej harmonii, o wiecznym pragnieniu odwzajemnionej miłości” – w takim właśnie sposobie patrzenia na świat są do siebie podobni dwudziestowieczny polski poeta Zbigniew Herbert i żyjący w XVII wieku holenderski malarz Jan Vermeer.

Słowa kluczowe

esej |miasto |Zagajewski |postpamięć |wygnanie

Streszczenie

Tematyka niniejszego artykułu, wykorzystując rozważania na pograniczu literaturoznawstwa oraz kulturoznawstwa, koncentruje się wokół eseistyki Adama Zagajewskiego oraz kreowanych przez niego obrazów trzech miast: Lwowa, Gliwic oraz Krakowa. Celem pracy jest nie tylko scharakteryzowanie tych istotnych dla pisarza miejsc jego dzieciństwa i młodości, ale także analiza ich znaczenia w szerszym, historycznym i kulturowym, kontekście. Teoretyczny wstęp nakreśla zagadnienie w oparciu o definicję miasta autorstwa Tadeusza Sławka, następnie autorka skupia się na interpretacji obrazów Lwowa, Gliwic oraz Krakowa, które wyłaniają się z esejów Zagajewskiego (w szczególności biorąc pod uwagę szkice Dwa miasta oraz W cudzym pięknie). Artykuł zestawia ze sobą opis Lwowa (miasta idealnego, lecz utraconego) z charakterystyką Gliwic (miasta przypadkowego i niechcianego przez wysiedlonych z Kresów) oraz Krakowa (miejsca, które Zagajewski wybiera samodzielnie, ze względu na jego historię oraz bliskość tradycji), aby podkreślić, iż „poszukiwanie straconego miasta” może być odczytane jako metaforyczne poszukiwanie kulturowej tożsamości i zakorzenienia.

Słowa kluczowe

posthumanizm |estetyka pragmatyczna |ewolucja |estetyka ewolucyjna |sztuka

Streszczenie

Głównym celem artykułu jest próba przyjrzenia się nurtom w estetyce inspirowanym ewolucją Darwinowską, takim jak estetyka ewolucyjna (reprezentowana przez Denisa Duttona), estetyka pragmatyczna (reprezentowana przez Johna Deweya) i posthumanizm w estetyce (reprezentowany między innymi przez Monikę Bakkę i Wolfganga Welscha). Autorka stawia pytanie, czy da się wypracować jedną spójną estetykę ewolucyjną, obejmującą wspomniane nurty. Ich analiza przebiega na polach problemowych, takich jak natura – kultura, człowiek i sztuka. Odpowiedź na postawione pytanie badawcze może być tylko jedna: nie jest możliwe wypracowanie spójnej estetyki ewolucyjnej, ponieważ badane tendencje, mimo że posiłkują się teorią ewolucji, prezentują różne paradygmaty w podejściu do rozumienia podmiotu, natury i estetyki jako takiej.

Słowa kluczowe

Kidusz HaSzem |Kidusz HaChaim |Holokaust |Izrael |Żydzi |antysemityzm |męczeństwo |heroizm |Tora |prawo żydowskie

Streszczenie

W niniejszym artykule, poświęconym teologicznemu i filozoficznemu zagadnieniu Holokaustu w kontekście Kidusz HaSzem i Kidusz HaChiam, zajmuję się badaniem problematyki ludzkiego cierpienia, kar za grzechy dotykających naród żydowski oraz boskiej sprawiedliwości. Najważniejsze kwestie to męczeństwo i heroizm ludu Izraela w gettach i obozach zagłady. Piszę o etnicznym i religijnym pojęciu śmierci i męczeństwa w czasach Holokaustu. Porównuję różne postawy życiowe. Jako przykłady wybrałam dwie postaci: ortodoksyjnego rabina z kowieńskiego getta oraz Elie Wiesela, świeckiego syjonistę ocalałego z Holokaustu, więźnia Auschwitz i Buchenwaldu.

Słowa kluczowe

Karl Popper |krytyczny racjonalizm |falsyfikacjonizm |metoda prób i błędów |Zygmunt Bauman |płynna nowoczesność |Leszek Kołakowski

Streszczenie

Przedmiotem artykułu jest obrona tezy, że zaprezentowana przez Karla Poppera przed niemal siedemdziesięcioma laty teoria społeczeństwa otwartego przesycona jest nadmiernym optymizmem, zaś podziw, który filozof wyraża względem liberalnych demokracji, jawi się jako naiwny i infantylny. Myśl Poppera zestawiam z dwiema bardziej wyrafinowanymi diagnozami rzeczywistości – Leszka Kołakowskiego i Zygmunta Baumana.

Słowa kluczowe

Bible |rood |crucifixion |Anglo-Saxon |transformation

Streszczenie

The main aim of this article is to present the Old English poem The Dream of the Rood as a literary work successfully mingling Christian and Germanic traditions. The poet very skillfully applies the pattern of traditional secular heroic poetry to Christian subject-matter creating a coherent unity. The Biblical themes and motifs are shaped by the Germanic frame of mind because the addressees of the poem were a warrior society with a developed ethos of honour and courage, quite likely to identify with a god who professed the same values. Although the Christian story of the Passion is narrated from the Anglo-Saxon point of view, the most fundamental values coming from the suffering of Jesus and his key role in God’s plan to redeem mankind remain unchanged: the universal notions of Redemption, Salvation and Heavenly Kingdom do not lose their primary meaning.

Słowa kluczowe

film |śmierć |ponowoczesność |rytuał inicjacyjny

Streszczenie

Autor prezentuje uniwersalny opis najważniejszych etapów rytuału inicjacyjnego i odnajduje ich odpowiedniki w duchowej i światopoglądowej przemianie głównego bohatera filmu Truposz (Jim Jarmusch, 1995). Posługuje się teorią trójdzielnej struktury obrzędu przejścia Victora Turnera, aby przedstawić „procesualny” charakter owej metamorfozy. Ponadto artykuł ukazuje, że duchowa ewolucja bohatera nie wiąże się tylko ze zmianą światopoglądu. Stanowi ona również przygotowanie do pięknego umierania. W zakończeniu autor umieszcza film Jarmuscha w kontekście rozmaitych zjawisk ukazujących wypieranie śmierci z przestrzeni społecznej i kulturowej. W ten sposób przedstawia oryginalność obrazu umierania w analizowanym utworze.