Numer 3 (2/2011)
Kierunki badawcze w filozofii II
Spis treści
Strony
Pobierz
|
|||||
|
|||||
|
|||||
Streszczenie W poważnym, lecz wiele wyjaśniającym skrócie można powiedzieć, że filozofia współczesna zatacza koło, powracając do inspiracji religijnych. Nie oznacza to jednak, że cieszyć się powinni zwolennicy różnych religijnych systemów, nie chodzi bowiem o potwierdzanie tez dawno sformułowanych, a porzuconych w toku procesu sekularyzacji. Nie chodzi także o odwrót od szeroko pojętej racjonalności ku wierze w określone dogmaty – czy też o rodzaj fideizmu. Patrząc na drogi filozofii XIX, a w szczególności XX wieku, można powziąć przekonanie, że filozoficzne poszukiwania kontynuują dzieło krytyki rozpoczęte przez Kartezjusza, a z całą jasnością sformułowane przez Immanuela Kanta. Krytyka ta sięga na tyle głęboko, by zakwestionować wreszcie sam swój organon. Podważa prosto pojmowaną racjonalność w imię racjonalności wyższego rzędu. Ilustratywny przykład tej strategii znajdujemy w filozofii Fryderyka Nietzschego, która pod powierzchnią pozornie zsekularyzowanego, naukowego poglądu na świat rozpoznaje wiele przedzałożeń, które moglibyśmy nazwać mitycznymi. Proste odrzucenie poglądów religijnych niewiele zmienia, jeśli nie przeobrazi się całego sposobu myślenia, którego część one stanowiły... INFORMACJE O AUTORZE
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
|
|||||
Karol Morawski
„Niemożliwość społeczeństwa”. Analiza postmarksistowskiego stanowiska Ernesta Laclaua
19 – 31
|
|||||
Streszczenie W niniejszym tekście poruszony zostanie kluczowy motyw postmarksistowskiej wizji społeczeństwa. Jest to zainspirowana strukturalizmem oraz myślą Jacques’a Lacana i Jacques’a Derridy teza o niemożliwości ostatecznego „zszycia” (suture) społeczeństwa w ramach jednej uniwersalnej narracji, która – jako siła hegemoniczna – zjednoczyłaby wszystkie zantagonizowane sektory społeczne. Społeczeństwo jako pojednany i jednolity obiekt jest bytem niemożliwym – twierdzi Laclau w tekście Niemożliwość społeczeństwa. Motyw, o którym będzie mowa, występuje także na kartach Hegemonii i socjalistycznej strategii, najbardziej znanej pracy Ernesta Laclaua i Chantal Mouffe – funkcjonuje on tam w kontekście problematyki teorii dyskursu, hegemonii, antagonizmu i wykluczenia. W twórczości Laclaua po Hegemonii… wątek ten jest stale obecny w różnorakich teoretycznych perspektywach, w których autor rozwija i umacnia teorię hegemonii jako przygodnej interwencji politycznej, tymczasowo konstytuującej dany porządek społeczny... INFORMACJE O AUTORZE
Uniwersytet Wrocławski
|
|||||
Jan Kutnik
Indywidualistyczne ujęcie problematyki historiozoficznej w twórczości Thomasa Carlyle’a i Friedricha Nietzschego
33 – 51
|
|||||
Streszczenie Za sprawą Georga Wilhelma Hegla w XIX wieku dociekania historiozoficzne zaczęto traktować jako jedną z głównych dziedzin filozofii. Ta nobilitacja refleksji dotyczącej sił dziejotwórczych wpłynęła znacznie na poszerzenie grupy rozważanych przez nią kwestii oraz połączyła problematykę ściśle historiozoficzną z innymi obszarami filozofii, takimi jak choćby dziedzina metafizyki czy rozważań antropologicznych. Myśliciele zajmujący się dziejami wyraźnie wyartykułowali na przykład zagadnienie podmiotu zachodzących w historii zmian. Ponownie, ze względu na siłę oddziaływania myśli heglowskiej, pierwsze dziesięciolecia XIX wieku opanowało myślenie eksponujące uniwersalistyczne rozwiązanie tego zagadnienia. Innymi słowy, wielu filozofów wskazywało na różne formy bytów ogólnych, dopatrując się w nich elementów napędzających rozwój i wszelką modyfikację środowiska ludzkiego. Sam Hegel kładł nacisk na przemożny wpływ ducha absolutnego. Romantyzm natomiast w ramach koncepcji mesjanistycznych uznawał narody za podstawowy pierwiastek dziejotwórczy. Z kolei Karol Marks akcentował rolę wyróżnionych grup społecznych, a August Comte i pozytywiści mówili po prostu o ludzkości jako ponadindywidualnej całości, posiadającej swoiste cechy nieredukowalne do bytu tworzących ją jednostek... INFORMACJE O AUTORZE
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
|
|||||
|
|||||
Streszczenie W Przyczynkach do filozofii (Beiträge zur Philosophie) Martin Heidegger odnosi się do problematyki otwartości w kontekście tzw. innego myślenia i tego, co w ramach rewizji tradycji zachodniej ma być jego przygotowaniem – a zatem myślenia przejściowego (początkowego) i myślenia innego początku. Otwartość we wczesnych pismach niemieckiego filozofa wiąże się w sposób ścisły z projektem ontologii fundamentalnej, w ramach myślenia poetyckiego, które dochodzi do głosu w jego późnych pracach, mamy do czynienia z otwartością w obrębie czwórni świata (Geviert), z kolei w Przyczynkach droga otwartości wiedzie przez fugę Bycia (Fuge des Seyns), ta zaś doprowadza nas do miejsca, z którego możliwy jest skok w niezwiązane z tradycją zachodniej metafizyki inne myślenie... INFORMACJE O AUTORZE
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
|
|||||
|
|||||
Streszczenie Jacques Lacan wyznaczył podmiotowość na podstawie krytyki filozofii transcendentalnej Immanuela Kanta. W obrębie tejże interpretacji umieścił różnicę płciową. Pokażemy, że podmiot kantowski spełnia kryteria podmiotu melancholicznego: ideał temperamentu melancholicznego dla filozofa i podmiotu etycznego można odnaleźć we wczesnym eseju Kanta z 1764 roku... INFORMACJE O AUTORZE
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
|
|||||
|
|||||
Streszczenie Hannah Arendt wielokrotnie podkreślała, jak ogromną rolę odgrywała zawsze w sprawach ludzkich przemoc. Pisała o niej, iż: „jest dość zaskakujące, że tak rzadko wybierano ją na przedmiot osobnych rozważań”. Zdaniem badaczki, wynika to stąd, że przemoc wydaje się czymś zrozumiałym, zjawiskiem nieposiadającym żadnej głębi, a „nikt nie stawia pod znakiem zapytania i nie bada tego, co jest dla wszystkich oczywiste”. Zadaniem filozofa jest jednak ową pozorną oczywistość podważyć, wyjść poza nieskomplikowaną i powierzchowną perspektywę, czego Hannah Arendt podjęła się w sposób odważny i błyskotliwy. Filozofka analizuje przemoc, odwołując się do fenomenów wojny, rewolucji, obozu zagłady oraz sytuacji starożytnych Greków, stąd natrafiamy na pewną trudność w wyodrębnieniu sprawy przemocy jako osobnego problemu. Wątki dotyczące przemocy odnajdziemy w wielu jej pracach, a także w poświęconej temu zagadnieniu osobnej książce. Arendt nie dba o definicje, a jej twórczości można zarzucić brak systematycznego, analitycznego podejścia. Jej refleksje są jednak celne i inspirują do dalszych badań. |
|||||
|
|||||
Streszczenie Celem niniejszego tekstu jest określenie, sprecyzowanie oraz próba definicji interesującego mnie zjawiska estetycznego, które nazywam pozorem. Artykuł ten wkracza na swój sposób w domenę historii myśli o sztuce, nie ograniczając się wyłącznie do estetyki, którą rozumiem jako naukę, dziedzinę filozofii powstałą w XVIII wieku. Pragnę również dodać, że nie tyle interesuje mnie odtworzenie po raz kolejny myśli o sztuce w kontekście pozoru estetycznego takich autorów jak Platon, Friedrich Schiller, Friedrich Nietzsche czy Theodor W. Adorno, ile skonstruowanie podstaw rozumienia pojęcia pozoru; czegoś, co mogę nazwać typem pierwotnym, konstrukcją umożliwiającą rozwój dalszych badań. Chciałbym to uczynić w oparciu o lekturę dzieł wymienionych autorów. Jednak przedmiotem moich badań nie jest myśl starożytna, renesansowa czy romantyczna, lecz myśl współczesna, która ponownie odkrywa problem pozoru, objawiający się w minionych epokach. Nie będę podporządkowywał w prezentowanym tekście swoich analiz historycznej rekonstrukcji poglądów przywołanych myślicieli. Sposób, w jaki czytam ich dzieła, jest raczej dialogiem z historią niż historyczną analizą w wąskim rozumieniu. Na wstępie pragnę również zaznaczyć, że nie będę ograniczał rozważań nad pozorem estetycznym do zjawiska zachodzącego „na powierzchni” dzieła, lecz – w oparciu o dobitne i najbardziej wymowne spostrzeżenia wymienionych autorów – postaram się wykazać, w jaki sposób napędza on siły poruszające dziełami sztuki, których filozoficzna refleksja nie może przechytrzyć. INFORMACJE O AUTORZE
Uniwersytet Wrocławski
|
|||||
|
|||||
Streszczenie Celem artykułu jest przedstawienie myśli krytycznej Charles’a Baudelaire’a odnoszącej się do sztuki. Omówione zostaną podstawowe tezy wyrażone w pismach poety, które razem tworzą spójny obraz jego refleksji estetycznej. Wybrano szereg istotnych cytatów z dzieł Baudelaire’a, które w toku wywodu zostaną zaprezentowane i krótko omówione. W pierwszej części artykułu zostanie postawione pytanie o przyczynę i cel podjętej przez artystę działalności krytycznej. W kolejnej opisany zostanie rodzaj uprawianej przez poetę krytyki. Część trzecia to przedstawienie poglądów estetycznych. Rozważone zostaną kluczowe dla zrozumienia poglądów Baudelaire’a pojęcia, jak piękno, wyobraźnia, flâneur. |
|||||
|
|||||
Streszczenie Pojęcie piękna jest obecne w sztuce i filozofii od czasów starożytnych. Odczuwanie piękna, potrzeba jego doświadczania wpisane są w życie człowieka i istnieją tak długo, jak sam człowiek. Wszyscy wiedzą lub zdają się wiedzieć, co jest piękne, lecz „czy dlatego coś jest piękne, że się podoba, czy się podoba, że jest piękne” – nie potrafimy jednoznacznie odpowiedzieć. „Przyjemność płynąca z faktu apercepcji piękna jest wystarczająca dla samej siebie i realizuje się bez wysiłku, podczas gdy poszukiwanie jej źródła wymaga od myśli żmudnej pracy”. Wielu filozofów podejmowało wysiłek sformułowania definicji, określającej, czym jest piękno i co za piękne uznać można. Jednakże ze względu na przekonanie, że pojęcie piękna jest nieokreślone i mętne, przez co nie nadaje się do uprawiania nauki, zaczęto utożsamiać piękno ze sztuką. Oba te pojęcia przenikają się; „z rozważań o sztuce wyrosło z czasem tyle myśli o pięknie i tyle myśli o sztuce z rozważań o pięknie, że niepodobna rozdzielić obu dziedzin”. INFORMACJE O AUTORZE
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
|
|||||
|
|||||
Streszczenie W celu rozświetlenia kynickiego rozumienia cnoty wskazane wydaje się przeprowadzenie analizy porównawczej koncepcji etycznej Antystenesa oraz intelektualizmu etycznego Sokratesa. W niniejszym artykule autor opiera się na publikacjach współczesnych badaczy kynizmu: Susan Prince, Terence’a Irwina, Luisa Navia, Williama Desmonda. INFORMACJE O AUTORZE
Uniwersytet Warszawski
|
|||||
|
|||||
Streszczenie „Na początku wypada zastanowić się, jakiego typu jest niniejsza rozprawa, aby mieć świadomość obranej drogi, celu, do którego zmierzamy, a także stacji, przy której się znajdujemy. Łatwiej nam będzie wtedy podróżować, dzięki temu unikniemy fałszywego zrozumienia rzeczy przez nieuwagę”. Tymi słowami Arystoksenos przywołuje poglądy swojego mistrza Arystotelesa i wprowadza słuchaczy w tajniki traktatu Harmonika... INFORMACJE O AUTORZE
Uniwersytet Śląski w Katowicach
|
|||||
|
|||||
Streszczenie Ze względu na nowoczesny krytycyzm oraz unaukowienie filozofii wymaga się, aby w etyce podawać racjonalne podstawy dla przyjęcia norm moralnych oraz racji, ze względu na które powinno być orientowane działanie moralne. Na gruncie współczesnych teorii etycznych kładzie się nacisk głównie na aspekty metaetyczne, uzasadnienie norm moralnych, Przy czym następuje to najczęściej w odniesieniu do wartości albo pojęć, które mogą być uniwersalne, powszechnie zrozumiałe. Jak podkreśla m.in. Dieter Birnbacher, kryteria moralne ukierunkowane na np. zaspokojenie potrzeb są dobrym kandydatem do pełnienia funkcji norm moralnych, ponieważ można je generalizować. Istnieje bowiem możliwość przedstawienia sobie przez ogół, że zaspokojenie podstawowych potrzeb leży w interesie wszystkich osób. Postulaty racjonalnego uzasadnienia mają swoją wagę i byłoby przesadą twierdzenie, że możemy od nich odstąpić w etyce... INFORMACJE O AUTORZE
Uniwersytet Wrocławski
|
|||||
|
|||||
Streszczenie Nie ulega wątpliwości, że estetyka indyjska, jeśli się nie narodziła jako w pełni ukształtowany system, to z pewnością zyskała konceptualizację w związku z teatrem. Najstarszy tekst z tej dziedziny jest jednocześnie tekstem traktującym o sztuce teatru. Natjaśastra, czyli traktat z teorii dramatu i literatury, przypisywany mitycznemu autorowi Bharacie, zawiera dwa rozdziały (spośród trzydziestu sześciu) poświęcone percepcji estetycznej. To tutaj właśnie po raz pierwszy formułuje się teorię rasa. Idea ta była wielokrotnie interpretowana, analizowana i definiowana, a pomimo tego pozostaje wciąż niejednoznacznym terminem, któremu te rozliczne rozumienia przydają nowych jakości. Jednak tym, co łączy znaczenie tego pojęcia, tak jak je sformułował Bharata, z tym, jak je doprecyzowali i rozbudowali liczni późniejsi komentatorzy i teoretycy sztuki, jest wspólne przeświadczenie, że rasa jest jedynym i ostatecznym celem przedstawienia, któremu podporządkowane są wszelkie działania na scenie. INFORMACJE O AUTORZE
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
|
|||||
|
|||||
Streszczenie Przedstawienie człowieka – jego „architektury” mentalno-cielesnej – jako rydwanu pojawia się w kilku tekstach filozoficznych odległych przestrzennie kultur: w starożytnej Grecji w Fajdrosie Platona, w indyjskich Upaniṣadach: Kaṭha, Śvetāśvatara i Matrāyaṇi, a także w Mokṣadharmie i Bhagavadgīcie, filozoficznych partiach Mahābhāraty oraz w tekstach buddyjskich Suttapitaki: Dhammapadzie i Milinda-pañha zbioru Khuddaka Nikāya oraz Vajirāsutta zbioru Saṁyutta Nikāya. Metafora ta najczęściej charakteryzuje się obrazem zmysłów trzymanych pod kontrolą umysłu, niczym konie trzymane w ryzach przez woźnicę. INFORMACJE O AUTORZE
Uniwersytet Wrocławski
|
|||||
Justyna Głowala
Rozumność praktyczna. Teoria prawa naturalnego Johna Finnisa w świetle nauki Akwinaty
229 – 242
|
|||||
Streszczenie Przedmiotem badania jest rozum praktyczny: jego specyfika, sposób funkcjonowania, właściwy przedmiot oraz różne rodzaje kompetencji praktycznych. Problematyka ta jest ściśle związana z takimi kwestiami, jak racjonalność ludzkich działań, dobro wspólne, obowiązek, sprawiedliwość czy prawa człowieka – wszystkie one dają się poznać i rozjaśniają się dopiero w kontekście rozumowania praktycznego. INFORMACJE O AUTORZE
Uniwersytet Wrocławski
|
|||||
Piotr Ściślicki
Refleksja filozoficzna jako źródło współczesnego rozumienia godności człowieka i dyrektyw interpretacyjnych art. 30 Konstytucji RP
243 – 266
|
|||||
Streszczenie Gdy mowa o konstytucyjnych podstawach ochrony życia ludzkiego, przepisem nasuwającym się jako dogodny punkt wyjścia jest art. 30. Ma on brzmienie następujące: „Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych”. Poza art. 30 pojęcie godności człowieka pojawia się w konstytucyjnej preambule, która wzywa wszystkich stosujących ustawę zasadniczą do tego, by czynili to, „dbając o zachowanie przyrodzonej godności człowieka”, a także w art. 233 ust. 1 Konstytucji, gdzie ustanowiono bezwzględny zakaz naruszania godności człowieka nawet w razie wprowadzenia nadzwyczajnego stanu państwowego. Struktura systemu ochrony praw i wolności jednostki jawi się więc w sposób klarowny – u jej podłoża znajduje się nienaruszalny fundament w postaci godności człowieka, na którym nadbudowana jest złożona konstrukcja służących istocie ludzkiej uprawnień i swobód, poddających się ograniczeniom jedynie w ramach zasady proporcjonalności (art. 31 Konstytucji). INFORMACJE O AUTORZE
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
|
|||||
|
|||||
Streszczenie Celem niniejszego artykułu jest przybliżenie czytelnikom słabo znanej w polskich kręgach naukowych myśli, która została zainspirowana doświadczeniami w dziedzinie badań etnograficznych oraz filozofią egzystencjalną. Przedstawione zostaną podstawowe założenia i pojęcia tej koncepcji oraz ogólny zarys myśli jej autora – Michaela Jacksona. INFORMACJE O AUTORZE
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
|
|||||
|
|||||
Streszczenie W zbiorze esejów poświęconym Charlesowi Taylorowi autorka Ruth Abbey określa go mianem jednej z najbardziej charakterystycznych postaci w krajobrazie współczesnej filozofii. Zainteresowania Taylora obejmują wiele dziedzin: poszukiwania naukowe rozpoczął od krytyki behawioryzmu, był i jest uczestnikiem debat dotykających obszaru moralności, teorii podmiotowości, hermeneutyki, epistemologii, estetyki, zajmuje się także religią, socjologią i polityką. Abbey słusznie zauważa, że umiejętność wnoszenia wkładu w dysputy filozoficzne toczące się we wszystkich powyższych obszarach zbliża go do najbardziej znaczących myślicieli zachodniej tradycji filozoficznej. W ostatnich latach kierunek refleksji Taylora wyznacza studium nad epoką świecką, pojęciem świeckości oraz kondycją wiary religijnej we współczesnym społeczeństwie. INFORMACJE O AUTORZE
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
|
|||||
|
|||||
Streszczenie Na początku warto w kilku zdaniach przypomnieć, czym jest emotywizm. Emotywizm w swojej pierwotnej formie jest metaetyczną teorią dotyczącą znaczenia wypowiedzi moralnych. Powstał w kręgu neopozytywistów, chcących określić znaczenie twierdzeń, które nie są ani weryfikowalne empirycznie, ani analityczne (a więc leżą poza obrębem zdań uznawanych przez nich za sensowne). Pierwsze wyraźne sformułowanie emotywizmu przedstawił Alfred Jules Ayer, zaś jego teorię udoskonalił Charles Leslie Stevenson. Do emotywizmu zaliczany jest także między innymi uniwersalny preskryptywizm Richarda M. Hare’a. Emotywizm jest teorią niekognitywistyczną, a więc taką, która twierdzi, że wypowiedzi moralne nie wyrażają przekonań, nie zdają sprawy z faktów, a zatem nie przysługuje im walor prawdziwości. Według emotywizmu, twierdzenia moralne wyrażają uczucia czy postawy aprobaty lub dezaprobaty i są wypowiadane w celu wpłynięcia na postawy oraz postępowanie innych (a nie w celu zdania sprawy z postawy mówiącego). Wobec tego sprzeczność wypowiedzi moralnych nie jest sprzecznością sądów, lecz sprzecznością uczuć, „sprzecznością w postawach”, jak określa to Stevenson. INFORMACJE O AUTORZE
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
|
|||||
|
|||||
Streszczenie Polskie słowo obciach wywodzi się z grypsery więziennej1, w której oznaczało przyłapanie kogoś na gorącym uczynku, wpadkę. Krótką historię upowszechnienia tego pojęcia w Polsce podaje Mirosław Pęczak... INFORMACJE O AUTORZE
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
|
|||||
Jan Czajkowski
Oświeceniowy millenaryzm a liberalny postęp. Z koncepcji politycznej Johna Graya
329 – 343
|
|||||
Streszczenie Prawie wszystkie duże projekty polityczne ostatnich dwóch stuleci zostały ufundowane na ideach filozoficznych sformułowanych w epoce Oświecenia. Wśród tego typu „przedsięwzięć” znalazły się i takie, jak współczesne Stany Zjednoczone, faszystowskie Niemcy, Związek Radziecki czy Unia Europejska. Chociaż wszystkie są zbudowane na bazie tych samych wątków filozoficznych, ich skutki były (są) jednak różne. Mają one natomiast pewną wspólną, charakterystyczną cechę – te skutki nie pokrywają się z rezultatami (celami), które spodziewali się osiągnąć (i jakich oczekiwali) ich twórcy. Można również zauważyć, że projekty formułowane w perspektywie liberalno-oświeceniowej wykazują się największą żywotnością. INFORMACJE O AUTORZE
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
|
|||||
|
|||||
Streszczenie Klaus Michael Meyer-Abich należy do głównych reprezentantów niemieckiej współczesnej filozofii przyrody. Zakres jego badań obejmuje szeroko rozumianą kwestię degradacji środowiska naturalnego oraz problematykę tzw. kryzysu ekologicznego współczesnej cywilizacji i przeciwdziałania mu. Idea pokoju człowieka z przyrodą prezentowana jest w ramach praktycznej filozofii przyrody. Przez praktyczną filozofię przyrody należy rozumieć taką refleksję filozoficzną nad przyrodą, która uwzględnia w niej aktywną obecność człowieka, czyli po pierwsze traktuje człowieka jako część przyrody, po drugie traktuje go jako głównego reprezentanta przyrody, jak mówi Meyer-Abich, dlatego że przyroda w człowieku dochodzi do głosu, przemawia przez niego. Po trzecie filozofia ta szuka prawdy ludzkiego działania, w odróżnieniu od filozofii teoretycznej, która za Arystotelesem szuka prawdy ludzkiego poznania. INFORMACJE O AUTORZE
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
|
|||||
|
|||||
Streszczenie Działanie entelechii zostało przez Hansa Driescha dostrzeżone na polu morfogenezy w pierwszej części jego książki Philosophie des Organischen, Abteilung A: Die wichtigsten Ergebnisse der analytischen Biologie. Badacz, zdeterminowany głównie wynikami badań eksperymentalnych, przeszedł z czasem na pole filozofii, przedstawiając możliwe sposoby działania entelechii w odniesieniu do zasady zachowania energii. Moim zadaniem będzie metodologiczno-epistemologiczne przeanalizowanie przedstawionego przez Driescha schematu myślowego, dotyczącego działania entelechii w relacji do zasady zachowania energii. INFORMACJE O AUTORZE
Akademia Ignatianum w Krakowie
|
|||||
|