Streszczenie

Co składa się na doświadczenie estetyczne nowych mediów? Jaką część nowych mediów stanowi sztuka komputerowa? Staram się odpowiedzieć na te pytania, kładąc nacisk na wydobycie podstawowych kategorii. Prezentuję zestaw pięciu pojęć służących do opisu doświadczenia estetycznego sztuki komputerowej. Wśród nich wymieniam: tekstualność, nieograniczoność, dotykowość (prioprioreceptoryka), usterkowość i analetyczność. Jakości, które wskazuję, są ważne z punktu widzenia kontaktu odbiorcy z dziełem sztuki. Analizę ograniczam do ściśle określonej sfery sztuki. Jest nią ten zakres doświadczenia, który do swojego wytworzenia i prezentacji wymaga w sposób konieczny udziału komputerów.

Streszczenie

Opozycja mediów tradycyjnych i nowych (najczęściej utożsamianych z terminem media elektroniczne) wpłynęła paradoksalnie na powstanie szczególnego fenomenu artystycznego. Przestrzeń potraktowana została jako narzędzie kreacji dzieła o sprzężeniu zwrotnym: wysyłającym impulsy, ale i chłonącym te, które do niego docierają. Posługując się nią jako narzędziem, artysta wprowadza nas w stan niepewności co do charakteru samego dzieła. Tak naprawdę nie mamy pewności, gdzie ono jest zakorzenione, skoro „zawieszone” zostało na wielu obiektach o nieokreślonej hierarchii, bez podpowiedzi, kogo uznać za autora, jak je zapisać i utrwalić. Tę szczególną przestrzeń nazwać możemy mix-medialną. Wyznacza ona nowy porządek w sztukach nie tylko wizualnych. W jego ramach mieści się twórczość Christiana Marclaya, a wcześniej Merce’a Cunninghama, Roberta Rauchenberga, Johna Cage’a i innych. Rozszerzenie przestrzeni artystycznej wydaje się procesem ciągłym i nieskończonym, przestrzeń mix-medialna jest jedynie etapem w tej ciągłości.

Streszczenie

Przedstawiany artykuł wyrasta z niepokoju o możliwość, sposób oraz cel filozoficznej aktywności, a zarazem z głębokiego przekonania, iż największym filozoficznym problemem, źródłem trapiącej filozofów najcięższej udręki, jest sama filozofia: jej nieobecność, a zarazem – stała potrzeba. Punktem wyjścia jest zdiagnozowana przez Arnolda Berleanta separacja Kantowskich „królestw”: wiedzy, moralności i sądu, przyczyniająca się do unieczynnienia filozofii w jej źródłowym dążeniu do doskonalenia człowieka. Namysł autora inicjuje pytanie, które stawia amerykański filozof, twórca programu somatoestetyki, Richard Shusterman: „Po co praktykować filozofię?”; towarzyszy mu intuicja co do konieczności jakiegoś specjalnego sposobu życia, bez którego wezwanie do he philosophia musiałoby pozostać trwale niezrealizowane. Przesłanki proponowanej na nie odpowiedzi odnajdujemy u Platona: w dialogu Timaios, a przede wszystkim w III księdze Państwa, gdzie mowa jest o tym, co powinno być treścią najlepszej paidei oraz jakim trybem owo formowanie powinno się realizować. Miejsce to wyznacza nam marszrutę, odsyłając do greckiego ideału philosophikos bios – filozoficznego życia. Okazuje się ono wytrwałą troską i prawdziwą ascezą, która nie zaniedbując ani duszy, ani ciała, wszystkie swe starania koncentruje wokół najlepszego, prawdziwie ludzkiego życia. Aby je osiągnąć, trzeba poddać się swoistej terapii.

Streszczenie

Malarstwo materii zostało zinterpretowane w tym artykule jako punkt zwrotny w rozwoju historii sztuki po modernizmie. Na początku przedstawiono analizę traumy obecnej w malarstwie abstrakcyjnym Malewicza i Kandinsky’ego. Jak pokazano, dramat I wojny światowej jest wpisany w samą strukturę Czarnego kwadratu na białym tle (1915) poprzez radykalny brak figuracji, który obrazuje traumatyczną wyrwę w historii i narracji (gdyż historia zawsze rozwija się pomiędzy pewnymi przedstawieniami figuratywnymi). Następnie omówione zostały przemiany kulturowe wpisane w malarstwo materii i jego strukturę signifiants, co zostało zinterpretowane z perspektywy psychoanalizy Lacanowskiej. W rezultacie ukazana została paralela pomiędzy przemianami rozumienia znaku na przełomie modernistycznej i postmodernistycznej filozofii oraz ontologicznymi przemianami dzieła sztuki w malarstwie abstrakcyjnym i malarstwie materii.

Streszczenie

Tradycyjna estetyka odnosiła się wyłącznie do sfery sztuki. Starając się odpowiedzieć na pytanie o istotę sztuki, piękna i przeżycia estetycznego, nie podejmowała zagadnień związanych z innymi niż sztuka wymiarami estetyczności. Radykalne propozycje XX-wiecznej awangardy oraz coraz większa rola mediów i technologii we współczesnej kulturze doprowadziły do poszerzenia jej przedmiotu badań. Współczesna estetyka otwiera się na to, co estetyczne w najszerszym tego słowa znaczeniu. Interesuje ją zatem nie tylko sztuka, ale także codzienna rzeczywistość, która podlega procesom estetyzacyjnym, przede wszystkim jednak relacje pomiędzy sztuką a różnorodnymi sferami rzeczywistości.

Jedną z konsekwencji tych przeobrażeń jest zakwestionowanie tradycyjnej hierarchii zmysłów ze wzrokiem na jej szczycie. Estetyczno-filozoficzna tradycja wywyższała wzrok. Wskazuję powody tego wywyższenia oraz propozycje alternatywne. Jak zauważają omawiani przeze mnie krytycy współczesnej kultury, przeciwwagą dla hegemonii widzenia i obrazu może okazać się słuch i dźwięk. Opisuję metaforykę wiązaną z widzeniem i słyszeniem oraz wizje świata, jakie za nimi stoją.

Streszczenie

Artykuł poświęcony jest zagadnieniu metafory w niejęzykowych mediach komunikacji (sztukach wizualnych i muzyce). Wbrew opinii głoszącej, że metafora tego rodzaju nie jest możliwa (ze względu na jej czysto językowy charakter), historycy sztuki i niektórzy muzykologowie interpretują pewne dzieła sztuki jako metafory i odnoszą znaczące sukcesy interpretacyjne. Abu rozwiązać ten dylemat, proponowane jest nowe pojęcie metafory, oparte na Noama Chomsky’ego idei stopni gramatyczności i sugestii Jerzego Topolskiego, że idea ta może zostać wykorzystana do takiego celu.

Streszczenie

Jednym z podstawowych problemów w powojennej sztuce Niemiec była pamięć Holocaustu. Sytuacja polityczno-społeczna powojennych Niemiec sprawiła, że aspekt pamięci Zagłady należał i ciągle jeszcze należy do najbardziej drażliwych tematów w historii tego narodu. Nic więc dziwnego, że nawiązania do Auschwitz spotykamy również w twórczości jednego z najważniejszych artystów XX wieku – Josepha Beuysa. Tym, co zastanawia, jest fakt, iż odniesienia do problemu Holocaustu w sztuce Beuysa dostrzegają tylko nieliczni.

Streszczenie

Jaki jest związek fotografii z rzeczywistością? Czy alternatywą dla opisywania fotografii przez pryzmat procesu jej powstawania jest negowanie jej realnego odniesienia, jak twierdzi Roland Barthes?

Jonathan Friday stawia nas przed podobnym wyborem, przenosi go jednak na inny poziom metodologiczny. Proponuje on opis fotografii w odniesieniu do dwóch typów reprezentacji: albertiańskiego i kepleriańskiego, z których jeden zakłada przedstawienie fikcji, a drugi – rzeczywistości fizycznej. Choć możliwe jest, że typ reprezentacji wiąże się z cechami medium, ostatecznie pozostaje on jednak sprawą konwencji.

Okazuje się zatem, że można mówić o związku fotografii z rzeczywistością, nie odwołując się do technicznego procesu jej powstawania. Ma to jednak pewną cenę: związek ten staje się kwestią konwencji i przestaje być cechą fotografii decydującą o jej specyfice.

Streszczenie

Współcześnie umacnia się charakterystyczny sposób projektowania budynków nie na zasadzie eksperymentowania z układem form, ale poprzez wyznaczanie różnorodnych szlaków dróg prowadzących przez ich wnętrza. Artykuł sytuuje to zjawisko w bezpośrednim związku z widocznymi dzisiaj dążeniami do tworzenia specyficznej atmosfery, zdolnej do poruszania odbiorcy i wywoływania emocji. Jakkolwiek obie te tendencje wydają się wyznaczać szczególny rys współczesnej architektury, to jednocześnie stanowią rozwinięcie koncepcji wczesnego modernizmu. Dzisiejsze przepastne wnętrza, których rampy, przejścia i łączniki wiodą obserwatora przez różne środowiska, interpretować można jako kontynuacje rozpoczętego wówczas projektu. Współczesne podjęcie tych idei doprowadziło do kolejnych procesów – wnętrza, tracąc cechy stabilnych struktur, stają się pokrewne sceneriom natury i formacjom geograficznym, otwierają architekturę na nowe zakresy twórczych doświadczeń.

Streszczenie

W myśli Waltera Benjamina nowoczesne miasto stanowi jeden z najważniejszych i stale obecnych tematów. Paryż dzięki swej nagłej metamorfozie, będącej efektem przebudowy dokonanej w dziewiętnastym wieku przez barona Haussmana, stał się dla niego idealnym modelem. W nim i poprzez niego ujawnia się rozpad całości dawniej jednoczonych przez tradycję, procesy wykształcania nowej formy doświadczenia, wrażliwości oraz właściwych nowoczesności zasad funkcjonowania w przestrzeni miejskiej. Nowy Paryż jest miastem „dla oka”, miastem wypełnionym snami. Ta senna, fantasmagoryczna strona miasta najpełniej wyraża się w pasażach – zmysłowych i uwodzicielskich ulicach handlu. Oparłszy się na sformułowanej przez Marksa koncepcji fetyszyzmu towarowego, Benjamin dokonuje jej reinterpretacji: definiuje dziewiętnasty wiek jako czas, w którym zbiorowość zapada w coraz głębszy sen, poprzez pasaże zagłębiając się w swoim własnym wnętrzu. Pasaże jawią mu się jako „obiektywne materializacje fantasmagorii” – mityczne, dwuznaczne, będące jednocześnie ulicą i wnętrzem – w których towar eksponowany jest niczym ozdobne bibeloty, rozświetlone blaskiem, uwodzicielskie. Pasaże są urzeczywistnionym snem.

Streszczenie

Jak odczytać dzieło Alexandra G. Baumgartena po anestezji Duchampa? Autor tej interpretacji estetyki jako asteiologii (od grec. asteidzomai – być dowcipnym) usiłuje zrekonstruować podstawy „estetycznego myślenia” jako sztuki, nauki i paidei dowcipu, wykazując, że kategoria acutum ingenium odgrywa centralną rolę w Baumgartenowskiej estetyce. Od Kwintyliana do Kanta dowcip (ingenium) był rozumiany jako forma inwencji, poznania, ekspresji i talentu w zakresie społecznej komunikacji, a w asteiologii Baumgartena jako ideał (habitus) sztuk i nauk. Podejmując kwestię asteizmu (grec. asteísmos) jako mentalnego procesu w polskiej sztuce, począwszy od dowcipu – nomen omen – Witkacego, musimy operować jakimś normatywnym modelem asteicznej inteligencji. Jest to odpowiedź autora na dowcip – często bez asteizmu – współczesnej postsztuki, postestetyki czy postfilozofii.

Streszczenie

W świecie zglobalizowanym praca produkcyjna została zepchnięta na margines świata cywilizowanego, do krajów Trzeciego Świata. Estetyzacji rzeczywistości odpowiada estetyzacja samego człowieka i podmiotu, który w niej żyje, tak iż chciałoby się powiedzieć, że rodzi się właśnie nowy typ człowieka – homo aestheticus. Otóż w społeczeństwie konsumpcyjnym homo aesthticus pojawia się w miejscu, które w czasach kapitalizmu zajmował homo laborans. W świecie konsumpcji praca sama staje się towarem konsumpcyjnym. Jej estetyzacja zasadza się na stwarzaniu samej jednostki jako agregatu potrzeb, który jest obdarzony potencjałem odczuwania przyjemności, i to przyjemności całkiem bezinteresownej – przyjemności estetycznej. Praca nie służy już wytwarzaniu dóbr i zaspakajaniu potrzeb, ale staje się formą ich reprodukowania i multiplikowania.

Streszczenie

Terminy „funkcjonalizm” i „funkcjonalność” są w estetyce architektury używane tak, jakby były synonimami, a nimi nie są. Funkcjonalność znaczy bycie funkcjonalnym pod względem utylitarnym, symbolicznym, prestiżowym, politycznym, ekonomicznym, religijnym, a w ostatnich latach także ekologicznym. Funkcjonalizm jest wiarą, że dewiza „form follows function” jest naprawdę realizowana, a nie tylko deklarowana, i że w efekcie obiekt jest funkcjonalny i piękny. Ponieważ wiara taka jest zawodna i prowadzi do semantycznych konfuzji, lepiej zrezygnować z używania terminu „funkcjonalizm”.

Streszczenie

W tekście naszkicowane zostały wybrane przystanki drogi twórczej Włodzimierza Szymańskiego – artysty związanego najpierw z Wydziałem Malarstwa warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych, a obecnie z Wydziałem Sztuki Nowych Mediów i Scenografii. Droga ta wiodła od prób wyprowadzenia malarstwa w przestrzeń natury i wykonywanych w różnych technikach obrazów problematyzujących najczęściej genezę i obecny status pisma, czemu towarzyszyły obiekty książkowe, poprzez coraz bardziej rozbudowane instalacje eksponowane w przestrzeniach galeryjnych i pozainstytucjonalnych po poetyckie w wytwarzanej aurze performance i spektakle multimedialne. W każdej z tych form artystycznego działania Szymański poddaje refleksji podstawowe parametry życia ludzkiego: naturę i kulturę, czas i przestrzeń, zapominanie i pamięć.