Streszczenie

Tekst ma charakter wprowadzający do problematyki zawartej w tomie i dotyczy głównie rozumienia historii oraz dwóch pojęć dla niej istotnych: progresji i regresji. Oba te pojęcia stanowiły ważny element rozumienia dziejów, przypisywanego im sensu lub bezsensu.

Streszczenie

Artykuł jest wprowadzeniem do zagadnienia tradycji obecnego w refleksji H.-G. Gadamera. Autorka analizuje tradycję z uwagi na jej związki ze sztuką. W pierwszej części tekstu pojęcie tradycji zostaje opisane na tle całokształtu poglądów filozofa. Autorka przedstawia tradycję w powiązaniu z kolejno: rozumieniem, doświadczeniem hermeneutycznym, świadomością efektywnodziejową, horyzontem, autorytetem, przesądem. Druga część artykułu to opisanie sztuki jako doświadczenia tradycji. Propozycja Gadamera interpretowana jest jako ewentualne rozwiązanie problemu współczesnej kultury; służy ukazaniu dróg wyjścia z kryzysu, który polegać ma na postępującym niezrozumieniu człowieka i otaczającego go świata, także świata sztuki.

Streszczenie

W artykule analizuję pojęcie krajobrazu kulturowego w rozumieniu, jakie pojawia się w refleksji Theodora W. Adorna. Zakładam, że w samym pojęciu krajobrazu możliwe jest wyodrębnienie dwóch sensów: estetycznego, wpisującego się w historię estetyki i artystycznej reprezentacji świata, którego formułę doskonale ujął Georg Simmel, oraz krajobrazu kulturowego, podporządkowanego na nowo odczytanej estetyce wzniosłości, odrzucającej estetyczne zdystansowanie na rzecz procesu, w którym wyraża się przestrzennie pojmowane środowisko, historycznie i społecznie kształtowane zarówno przez człowieka, jak i przez siły natury. W ujęciu proponowanym przez Adorna krajobraz łączy się z historią jako procesami wytworów społecznych. W tym sensie krajobraz nosi w sobie ślady aktywności człowieka, podlegając procesom industrializacji. Przesądza to o nowym pojęciu krajobrazu, w którym mieści się jego kulturowa formuła w wariancie postindustrialnym lub turystycznym.

Streszczenie

Tekst jest próbą zwrócenia uwagi na temat sztucznie wykreowanej i nadmiernie nagłośnionej „sytuacji kryzysowej” w sztuce współczesnej oraz związanej z tym, sygnalizowanej przez krytyków sztuki i samych artystów, potrzeby redefinicji statusu artysty, cech i miejsca dzieła sztuki, a także udziału odbiorcy w procesie twórczym. Pretekstem do rozważań stał się obraz Norberta Schwontkowskiego Dwaj artyści rozmawiają o…, zaś ich mottem opinia Artura C. Danto, że „sztuka zawsze będzie miała coś do wykonania, jeżeli artyści są z tego zadowoleni”. Wyimaginowana konfrontacja artystycznych stanowisk dwóch dyskutujących bałwanów nie prowadzi do jednoznacznych wniosków, co, być może, kolejny raz utwierdza nas w przekonaniu, że sztukę, zwłaszcza tę, która ma „coś do wykonania” lepiej tworzyć, niż o niej rozprawiać.

Streszczenie

Tematem artykułu są wątki ontologiczne i egzystencjalne w katastroficznej filozofii Stanisława Ignacego Witkiewicza, zwłaszcza ogólny charakter tez zawartych w tzw. „główniaku”, czyli w wydanych w 1935 roku Pojęciach i twierdzeniach implikowanych przez pojęcie Istnienia. Szczególnie istotny wydaje się w tej perspektywie, a także w obrębie rozważań z zakresu filozofii kultury i filozofii sztuki, problem Istnienia i Tajemnicy oraz rozstrzygnięcia dotyczące Nicości. Znajdziemy je nie tylko w pismach teoretycznych, ale również w powieściach i dramatach, do których każe nam się odnieść zarysowany horyzont badawczy. Poszukiwanie treści filozoficznych w artystycznej twórczości Witkacego nie jest przypadkiem odosobnionym, tutaj wszakże chcemy wskazać jedynie te fragmenty, w których uczucie metafizycznego niepokoju i dziwności istnienia ukazane jest jako najpełniejsza i zarazem najbardziej dojmująca realizacja konkretnego (poszczególnego) wymiaru egzystencji.

Streszczenie

Funkcje sztuki. Prywatna; pomiędzy artystą a dziełem. Publiczna; proponowana i organizowana przez kulturę. Rodzaje sztuki. Sztuka piękna; dzieło podporządkowane ekspresji i wrażeniom kompozycyjnym. Sztuka ideowa; dzieło rozgrywające problem i dostosowujące do niego chwyty wizualne. Wartości. Sztuka piękna; talent manualno-kompozycyjny. Sztuka ideowa; osobowość artysty.

Streszczenie

Artykuł ten poświęcony jest koncepcji „aury immanentnej”. W pierwszej, historyczno-filozoficznej części omawiam teorię sztuki przedstawioną przez Deleuze’a i Guattariego w dziele Co to jest filozofia? W części drugiej przy użyciu zaczerpniętych od tych filozofów pojęć analizuję wybrane dzieła, zaliczane do kultury rozrywkowej (m.in. muzykę black i viking metal oraz gry komputerowe). Staram się wykazać, że można je uważać za dzieła sztuki, ponieważ spełniają one wymogi postawione przez Deleuze’a i Guattariego. W ostatniej części dyskutuję z Benjaminowską koncepcją „aury” dzieła sztuki, by wykazać, że masowa reprodukowalność i dostępność dzieł sztuki nie powoduje jej zaniku, ale przemianę: aura z transcendentnej staje się immanentna.

Streszczenie

Tekst analizuje wybrane współczesne przykłady fotografii, malarstwa i instalacji wideo (Bernhard Prinz, Bill Viola, Peter Holl, Adrian Gottlieb, Marcin Liber), podkreślając obecność w nich klasycznych inspiracji i zasad. Jednocześnie wpisuje interpretacje w kontekst teorii zwrotu ikonicznego, pojawiających się równolegle do koncepcji końca sztuki. Analizy i interpretacje prowadzą do refleksji o obecności w sztuce najnowszej nie tylko klasycznych zasad, lecz również doniosłych idei postrzeganych jako klasyczne, odkrywanych także przez transdyscyplinarne metody badawcze. Ostatecznie pojawia się fundamentalne pytanie o trwanie w czasach współczesnych estetycznych i metafizycznych wyznaczników sztuki (przywoływane zostają poglądy Platona, Kanta i Schelera) oraz ich związek z tożsamością człowieka odkrywaną w hermeneutycznym interpretowaniu i doświadczaniu piękna.

Streszczenie

Artykuł zarysowuje sposoby wykorzystania filozofii różnicy i powtórzenia jako narzędzia umożliwiającego interpretację współczesnej sztuki polskiej. Zostały w nim wykazane sposoby jej kształtowania się i funkcjonowania. Teoretyczne rozważania dotyczą koncepcji Gilles’a Deleuze’a i Jacques’a Derridy, a także wykorzystania owego kierunku badań w dyskursach artystycznych przez Rosalind Krauss, Umberta Eco i Arthura C. Danto. Syntetyczna analiza sposobów postrzegania powtórzenia morfologicznego, ostentacyjnego, transformacyjnego i transfiguracyjnego, pozwala odnaleźć je zarówno w pop-arcie, który interpretować należy jako precedens występowania powtórzenia w sztuce polskiej, jak i w popbanalizmie, który na potrzeby artykułu reprezentowany jest przez Wilhelma Sasnala, Marcina Maciejowskiego, Jakuba Juliana Ziółkowskiego, Agatę Bogacką i Jadwigę Sawicką.

Streszczenie

Hegel stworzył trzy wizje losów sztuki: dwie są historiozoficzne, trzecia – zdroworozsądkowa. Według pierwszej duch najpierw przejawia się w sztuce, potem w religii, na koniec w filozofii. Narodziny religii (chrześcijańskiej) to zarazem śmierć sztuki. Według drugiej wizji sztuka jest najpierw symboliczna, potem klasyczna, na koniec romantyczna, czyli chrześcijańska – jej przyszłość jest niezachwiana. Według trzeciej wizji rodzi się właśnie nowa epoka, w której sztuka porzuca tradycję, środki artystyczne stają się treścią sztuki, a nowym celem artystów jest już nie wyrażanie idei, ale ekspresja ich osobowości. Ta nowa ekspresyjna sztuka ma wielką przyszłość. Kontynuatorzy Hegla inspirowali się bądź pierwszą, bądź trzecią koncepcją. „Realidealiści”, a wśród nich estetycy polscy – Józef Kremer (uczeń Hegla) i jego kontynuator Henryk Struve – przejęli koncepcję pierwszą, ale poddali ją teistycznej reinterpretacji. Eugène Véron rozwinął koncepcję trzecią, ekspresyjną. Witkacy połączył koncepcję pierwszą i trzecią, ale poddał je spekulatywnej, materialistyczno-psychologicznej reinterpretacji, w efekcie której diagnozował stan sztuki jako agonalny, ponieważ po pierwsze wyczerpują się możliwości formalne sztuki, a po drugie zanika wrażliwość metafizyczna twórców i odbiorców, która jest źródłem twórczości i jej powodem. Jednakże zdefiniował dzieło sztuki w sposób podobny do tego, jaki potem stał się częścią idei przełomu postmodernistycznego. Nie odegrał roli inspirującej, bo wyprzedził ewolucję sztuki i jej estetyki o pół wieku.

Streszczenie

„Koniec sztuki” oznacza, że sztuka jest naznaczona skończonością, rzucona w skończoność i oddana jej prezentacji. Skończoność wiąże się z brakiem pełni, fragmentarycznością, niemożnością zamknięcia swego bycia w sobie samym, a więc z koniecznością bycia w relacji, bycia poza sobą. Sztuka, która prezentuje skończoność, jest sztuką bycia poza sobą. Oznacza to, że za każdym razem istnieje ona jako coś innego niż sztuka. Ta struktura „bycia-jako” wydaje się jednym z głównych efektów i znaczeń „końca sztuki”. Tezy te są rozwijane w kontekście analizy myśli G. W. F. Hegla, romantyków jenajskich, A. Danto oraz tekstu J. Kosutha Sztuka po filozofii.