Słowa kluczowe

wzniosłość |krajobraz |the picturesque |hierarchia zmysłów |bycie w krajobrazie |zaangażowanie |krajobrazy zmysłów

Streszczenie

W artykule podejmuję problem roli zmysłów w doświadczaniu krajobrazu. Proponuję odejście od klasycznej wykładni i estetyki the picturesque, która ujmuje krajobraz w doświadczeniu wizualnym jako obraz, by sprawdzić, jak zmienia się rozumienie i postrzeganie krajobrazu, gdy kategorią go definiującą będzie „wzniosłość”. Redefinicja wzniosłości, przeprowadzona przez Theodora W. Adorna i Arnolda Berleanta, pozwala przywrócić jej wymiar antropologiczny i powiązać ją z ideą przetrwania. W tym zakresie wzniosłość odnosi się do takiego rozumienia krajobrazu, które opiera się na idei uczestnictwa, „bycia w krajobrazie”. Uczestnictwo wymaga zaangażowania zmysłów, które otwierają się na wielość krajobrazów: dźwiękowy, zapachów, haptyczny. Doświadczenie wielozmysłowe w krajobrazie – synestezja zmysłów – otwiera się na zupełnie nowe odczuwanie, w którym przybliżony obraz staje się przestrzenią doznań zmysłowych.

Słowa kluczowe

Poraj |galeria |rzeźba |plenery

Streszczenie

Tekst opisuje powstanie plenerowej galerii rzeźby w Poraju na Pomorzu, na „ziemi jałowej” kulturalnie, w sąsiedztwie popegeerowskiej wsi i nieopodal Łeby, oferującej wczasowiczom popularną rozrywkę. Zaczątek kolekcji stanowiły rzeźby przekazane z gdańskiej Akademii Sztuk Pięknych: Marcina Plichty, Tomasza Radziewicza, Tomasza Skórki, Tomasza Sobisza i Mateusza Stankiewicza. Nieco później rozwijającą się galerię powiększyły prace artystów związanych z Gdańskiem: zasłużonego Sławoja Ostrowskiego i debiutującego Mariusza Burdka. Większość w porajskim parku stanowią prace powstałe w czasie plenerów, w których od 2009 roku brali udział: Christos Mandzios z Wrocławia, Anna Szalast z Warszawy, Tomasz Sobisz, Rafał Synowiec z Lęborka, Jan Tutaj z Krakowa, Mariusz Białecki z gdańskiej ASP, Michał Rosa z Ustki, Jarosław Pajek z Orońska i Marek „Rogulus” Rogulski z Gdańska.

W ten sposób w Poraju oprócz figuralnych rzeźb parkowych znalazły się abstrakcyjne prace, formą i tworzywem nawiązujące do otoczenia, przestrzenne aranżacje typu environment oraz efekty akcji artystycznych. Z istnieniem galerii wiąże się też działalność edukacyjna i upowszechnieniowa. Tytułowe „orzeźbianie przestrzeni” dotyczy więc nie tylko obszaru fizycznie anektowanego przez sztukę, ale też przestrzeni mentalnej, świadomości odbiorców, zwłaszcza lokalnej społeczności. Stanowi to niejako rozszerzenie koncepcji „rzeźby społecznej” niemieckiego artysty i działacza Josepha Beyusa, według której każdy może kształtować swoje otoczenie, środowisko itd. Tu otoczenie, otwarta galeria rzeźby, wpływa fizycznie i symbolicznie na przestrzeń i myślenie.

Słowa kluczowe

sąd smaku |piękno zależne |piękno czyste |autonomia sztuki |muzyka absolutna

Streszczenie

Artykuł stanowi pierwszą część wywodu poświęconego konsekwencjom Kantowskiej teorii sądu smaku i teorii sztuki dla ukonstytuowania się zarówno idei muzyki autonomicznej, jak i koncepcji przeciwnych, pojmujących muzykę jako nośnik znaczeń. Ta część koncentruje się głównie na wieloznacznościach Krytyki władzy sądzenia i możliwościach jej odmiennych interpretacji. Zasadniczym celem jest ukazanie koncepcji Kanta jako fundujących całe dyskursywne pole, w jakim sytuują się nowoczesne spory o muzykę.

Słowa kluczowe

Nietzsche |dekonstrukcja |piękno |wieczny powrót |taniec dionizyjski |wola mocy

Streszczenie

Czy koncepcja, która wyszła spod pióra Fryderyka Nietzschego, rzeczywiście była wyrazem jego stanowiska? Czy twórczość oraz biografia samego filozofa nasuwają jednoznaczną odpowiedź? Jeśli tak, to czy był on w stanie zdobyć się na krytyczny dystans wobec swej refleksji? A może, podobnie jak jego czytelnik, został zwiedziony, skrycie oszołomiony przez estetykę swego wywodu? Ile irracjonalizmu kryje się w Nietzscheańskim logosie? Przedstawiony artykuł zawiera interpretacje inspirowane dekonstrukcjonizmem Jacques’a Derridy, jednak zasadnicza jego część prezentuje autorską wykładnię idei Nietzschego, zgodnie z którą człowiek w akcie namiętności odtwarza i obrazuje wieczny powrót oraz uchyla ludzką naturę, otwierając się na możliwości życia.

Słowa kluczowe

antycypacja indyferencji |Hölderlin |Rousseau |święty sen |marzenie |podmiotowość |interpretacja

Streszczenie

W artykule podejmowana jest analiza dzieł Jana Jakuba Rousseau oraz Friedricha Hölderlina w specyficznej perspektywie filozoficzno-estetycznej w celu dostrzeżenia związków pomiędzy nimi w wymiarach, z których trudno zdać sobie sprawę w innych ujęciach interpretacyjnych. „Świętym snem” nazwał niemiecki poeta przeżycia szwajcarskiego filozofa nad jeziorem Bienne z 1765 roku opisane w Wyznaniach oraz Marzeniach samotnego wędrowca. Ujęcie „świętego snu” Rousseau w świetle antycypacji indyferencji pozwala odsłonić jego znaczenie dla twórczości Hölderlina również w tych utworach, które wprost nie przywołują szwajcarskiego myśliciela, co ukazane zostało na przykładzie hymnu Mnemosyne. Zapleczem teoretycznym prezentowanych interpretacji jest rozwijana przez autora problematyka uobecniania indyferencji oraz analizy Theodora W. Adorna, Gastona Bachelarda, Georges’a Pouleta.

Słowa kluczowe

estetyka |przestrzeń |dźwięk |transparentność |Katarzyna Krakowiak |cisza |słuchanie |Colin Rowe |Robert Slutzky |fenomenalna przezroczystość |zmysłowość |urbanistyka

Streszczenie

Zazwyczaj odbiór świata za pośrednictwem brzmienia rozumiany jest jako forma suplementu w zestawieniu z widzialną treścią dzieła. Nieuchwytność doznań, które tworzą interwencje dźwiękowe w przestrzeni publicznej, stanowi o niezwykłej dynamice wydarzeń tego typu. W rzeźbie dźwiękowej Katarzyny Krakowiak wystawionej w Pawilonie Polskim w 2012 roku, traktującej o eteryczności dźwięku, dochodzi do zmiany perspektywy doświadczenia samej sztuki wykorzystującej dźwięk, jak i tego, co decyduje o filozofii słuchania. Jakiego rodzaju „widok” czy raczej „rodzaj patrzenia” aktywują prace, których sedno stanowią wrażenia słuchowe? Jaki wymiar emocjonalny, poznawczy oraz praktyczny dla mieszkańców postkomunistycznych miast ma odczytywanie takiej przestrzeni za pomocą dźwięku? Jaki rodzaj transparentności, a więc i widoczności czy też widzialności tworzy dźwięk? Pytania te zakreślają obszary eksploracji, które decydować będą o kwestiach poruszanych w artykule.

Słowa kluczowe

estetyka |Franz Brentano |uczucie |twórczość artystyczna |słuszna radość |estetyczna wrażliwość

Streszczenie

Tematem artykułu są uczucia w estetyce Franza Brentana. Niniejsze opracowanie dzieli się na dwie części. Pierwsza dotyczy określenia, w jaki sposób podmiot doznaje piękna. Podstawową rolę w doznawaniu piękna odgrywa specyficzne uczucie nazywane przez Brentana słuszną radością. Pozostaje ono w silnym związku z innymi uczuciami, takimi jak słuszna preferencja oraz uczucie zmysłowe, a także z określoną grupą przedstawień. Drugą część artykułu stanowią zagadnienia z zakresu twórczości artystycznej. Zadaniem tej części rozważań jest nakreślenie warunków sprzyjających twórczości artystycznej, ze szczególnym podkreśleniem procesów psychicznych zachodzących u artystów podczas powstawania genialnych dzieł sztuki. Zjawiskiem psychicznym stanowiącym podstawę twórczości artystycznej okazuje się w estetyce Brentana uczucie estetycznej wrażliwości.

Słowa kluczowe

malarstwo |naturalizm |estetyka |akademizm |heglizm |idealizm |krytyka |realidealizm |realizm |platonizm |Henryk Struve |Eugène Véron |Stanisław Witkiewicz

Streszczenie

Józef Kremer, pierwszy polski estetyk akademicki, propagował w swym wydawanym od 1843 roku monumentalnym dziele Listy z Krakowa heglowską estetykę w reinterpretacji platońsko-teistycznej. Praca ta była pierwszym systematycznym wykładem estetyki w języku polskim. Podobnie jak Hegel, Kremer wspierał swymi poglądami estetycznymi sztukę akademicką. Pod wyraźnym wpływem Kremera pozostawał najwybitniejszy krytyk artystyczny tamtego czasu – Lucjan Siemieński, publikujący swe krytyki w krakowskim „Czasie”, a potem młodszy o pokolenie filozof i estetyk warszawski – Henryk Struve, który w latach siedemdziesiątych osiągnął pozycję głównego autorytetu w dziedzinie poglądów na temat sztuki i wartościowania dzieł sztuki, w szczególności dzieł współczesnych. W odróżnieniu od Kremera, który swe poglądy wygłaszał ex cathedra, nie musząc się mierzyć z poglądami przeciwnymi, Struve stoczył polemikę z poglądami Eugène’a Vérona, krytycznymi w stosunku do estetyki akademicko-idealistycznej, oraz polemikę osobistą ze Stanisławem Witkiewiczem, którą przegrał. Efektem tego sporu był zanik estetyki idealistyczno-akademickiej, co przyczyniło się także do zaniku malarstwa akademickiego w kulturze polskiej.

Słowa kluczowe

grafika |drzeworyt |linia |plama |odbitka |ukiyo-e |Arthur C. Danto

Streszczenie

Drzeworyty autorstwa Arthura C. Danto pozostają w cieniu jego działalności jako filozofa, estetyka i krytyka sztuki. Artykuł przedstawia kilka aspektów formalnych, począwszy od analizy linii graficznych i sposobu, w jaki linie te składają się w plamy, sugestii przestrzeni pojawiającej się na krawędzi linii, po badanie relacji między czasem pracy nad drzeworytem i czasem jego percepcji oraz motywów estetyki Dalekiego Wschodu, zwłaszcza kwestii spontaniczności aktu twórczego wobec czasochłonnego i zdyscyplinowanego opracowywania deski drzeworytniczej. Nie analizując związków teorii filozoficznej Danto z jego dziełami artystycznymi, tekst wskazuje na poszczególne warsztatowe cechy tych prac, mogące stanowić punkty zaczepienia dla ogólnej refleksji estetycznej podejmowanej nad nimi, a w dalszej kolejności – nad związkami między tworzeniem i filozofowaniem.

Słowa kluczowe

cielesność |uczucia |wyobraźnia |doświadczenie estetyczne |estetyka pragmatyczna |poznanie integralne |zmysły |intuicja |świadomość

Streszczenie

Celem artykułu jest przedstawienie teorii poznania integralnego w oparciu o koncepcję doświadczenia w estetyce pragmatycznej Johna Deweya. Poznanie integralne stanowi alternatywę dla jednostronnego poznania intelektualnego. Nie ogniskuje się ono na intelekcie, ale wymaga złączenia go ze zmysłami, uczuciami, cielesnością, a także z wyobraźnią i intuicją, czyli sferą estetyczną. Kluczowym czynnikiem w poznaniu integralnym jest świadomość, która skupia się nie tylko na umyśle, ale również na uczuciach i ciele. Praktykowanie tego rodzaju poznania prowadzi nie tylko do nabywania wiedzy, ale także do polepszania jakości życia i doświadczania, kształtowania człowieka będącego całością psychofizyczno-duchową, harmonii wewnętrznej, radości i spełnienia. Poznanie integralne nie jest czymś danym. Wymaga ono kształcenia i stanowi współcześnie ważne wyzwanie.

Słowa kluczowe

Stanisław Ignacy Witkiewicz |Witkacy