Słowa kluczowe

Julian Tuwim |Maria Wiercińska |sztuka żywego słowa |koncerty poetyckie |Elżbieta Szemplińska

Streszczenie

Artykuł poświęcony jest działalności poetyckiej i recytatorskiej Marii Wiercińskiej w latach 1934–1939. Wybrano okres przedwojenny, w którym aktorka i reżyserka podejmowała własne próby poetyckie – w Muzeum Teatralnym w Warszawie zachowało się pięć jej wierszy. Do tej pory nie były one analizowane i publikowane. Tekst podzielony został na dwie części. W pierwszej przedstawiono tematykę i budowę wierszy aktorki, dowiedziono, że odwoływała się do młodopolskiej tradycji oraz poruszała tematy ważne dla poezji dwudziestolecia. Drugą część poświęcono programom recytatorskim. Źródłem był zeszyt Marii Wiercińskiej zatytułowany Spis koncertów i utworów recytowanych 1934–1954, w którym dokumentowała własną działalność recytatorską. Dotychczas nikt nie przeprowadził analizy tych koncertów. W badanym okresie Wiercińska przygotowała 114 programów poetyckich (mówionych na żywo i nagrywanych w radio). Analiza archiwaliów pokazuje, że Wiercińska recytowała utwory ponad stu autorów, głównie polskich poetów z okresu dwudziestolecia międzywojennego. Jej celem było propagowanie poezji współczesnej zarówno wśród inteligencji, jak i w środowisku robotniczym, edukowanie dorosłych, młodzieży i dzieci. W artykule zastosowano metodę krytycznej interpretacji źródeł, w tym analizę kontekstową.

Słowa kluczowe

Maria Wiercińska |nauczanie żywego słowa |recytacja |teatr szkolny |poezja w radiu

Streszczenie

Artykuł poświęcony jest publikacjom Marii Wiercińskiej. Artystka porzuciła karierę aktorską w sezonie 1934/35, a uprawnienia reżyserskie uzyskała dopiero po II wojnie światowej. W drugiej połowie lat trzydziestych XX wieku zajmowała się wyłącznie recytacją oraz – z prawdziwą pasją – nauczaniem żywego słowa na różnych poziomach, i tego dotyczą wszystkie jej teksty. Pisała z punktu widzenia praktyka. Wyróżniała niezbędne etapy pracy nad żywym słowem: zainteresowanie, zrozumienie, odczucie i prezentację z naciskiem na indywidualną interpretację, a podstawą miało być opanowanie poprawnej wymowy. Taki model sama realizowała i proponowała studentom uczelni aktorskich, nauczycielom, dzieciom w wieku szkolnym i przedszkolnym. Za szczególnie ważną uważała pracę nad żywym słowem z dziećmi, uznając, że nie tylko uczy techniki i wyrazistości, ale też kształtuje poczucie estetyczne i umiejętności społeczne, rozwija kreatywność. Artykuł przedstawia program Wiercińskiej w kontekście rozwoju radia, nowych wtedy metod pedagogicznych, wydawnictw dla szkół i popularności teatru szkolnego. Pokazuje zwykłą, niedocenianą pracę i przywraca historii teatru ciekawą, a zapomnianą artystkę. Wpisuje się więc zarówno w ramy rewizji dominującej narracji historycznoteatralnej, skupionej na kanonicznych tytułach i nazwiskach, jak i w nurt feministycznej rewizji narracji o dziejach teatru.

Słowa kluczowe

dramat ludowy |pańszczyzna |rabacja galicyjska |Władysław Ludwik Anczyc |Jan Kanty Galasiewicz |pamięć

Streszczenie

Artykuł dotyczy reprezentacji (nie)pamięci o rewolucji chłopskiej z 1846 roku i przemocy pańszczyźnianej w dramacie ludowym z drugiej połowy XIX wieku. W omawianym przypadku teatr rozumiany jest jako maszyna pamięci klasowej, w szczególności pamięci ziemiańskiej i chłopskiej. Analizie poddano dwa utwory dwóch najpopularniejszych twórców dramatu ludowego tego okresu: Chłopów arystokratów (1849) Władysława Ludwika Anczyca i Wspólne winy (1882) Jana Kantego Galasiewicza. Pierwszy z nich, zazwyczaj czytany jako satyra na realia pouwłaszczeniowej wsi, stanowi dla autorki reakcję na porabacyjną traumę ziemiaństwa i próbę rekonstrukcji stabilnych tożsamości, którymi zachwiało to wydarzenie. Z kolei drugi – Wspólne winy, pisany ręką twórcy chłopskiego pochodzenia, został pokazany jako rozprawa na temat chłopskiego resentymentu związanego z przemocą pańszczyźnianą.

Słowa kluczowe

Jerzy Grotowski |Italian theatre |actor |intra-theatricality

Streszczenie

This article is devoted to the provocative proposal of a plausible relationship between Grotowski’s last season (above all his idea of the Performer) and a certain tradition of the Italian actor’s theatre. We understand this relationship and this provocation essentially in terms of micro-theatricality and intra-theatricality. By intra-theatricality we mean that method of composition which is inscribed in the tranches de vie of layered, multi-generational actors, in their ability to reuse existential sequences and to reproduce on stage the complex relational routine that the company represents as a community. Apart from the fact that the distance between the twentieth-century Performer and the traditional Italian actor has often been emphasized, there is something in the traditional profile of the Italian actor that, in the mid-twentieth century, paradoxically coincides with the mission that Grotowski assigns to the Performer. The purpose of this article is to explore these analogies.

Słowa kluczowe

presence |Jerzy Grotowski |ZAR |Jarosław Fret |poor theatre |antropological theatre |memory

Streszczenie

This article is devoted to Teatr ZAR and its creative journey, which includes rehearsals in the heart of Wrocław, field work in the Georgian village of Svaneti, and performances presented around the world. It explains the key dimensions of the company’s vision and focuses on ZAR’s major creations—from The Triptych to their most recent experiment, The Maids – Materials. It also establishes certain elements of continuity between Grotowski’s quest for a poor and pure theatre and Jarosław Fret’s constant search for a theatre of sound and presence. It seeks to affirm ZAR’s body of work as a link between this much revered Grotowskian legacy and the landscape of twenty-first century theatricality. Through this process of aesthetic, cultural and historical contextualization, it explores ZAR’s uniqueness in the field of contemporary anthropological performance.

Słowa kluczowe

antropologia teatru |Teatr Węgajty |Inna Szkoła Teatralna |ekologia

Streszczenie

Odwołanie do perspektywy antropologicznej w badaniach nad teatrem oraz do określeń i definicji Teatru Węgajty jako teatru antropologicznego stanowi punkt wyjścia do przedstawienia jednego z możliwych ujęć pracy zespołu. Z koncepcji antropologa społecznego Tima Ingolda, który od lat dziewięćdziesiątych XX wieku badał relacje między człowiekiem a środowiskiem, wybrane zostały trzy aspekty: „środowiska”, „terenu” i „edukacji”, szczególnie ważne dla Erdmute i Wacława Sobaszków. Tekst został uporządkowany wokół rozpoznań Ingolda dotyczących „bycia wzdłuż ścieżek”, rozwoju dokonującego się „wzdłuż linii swoich relacji”, „środowiska jako sfery splątania” oraz edukacji, która zakłada „wyprowadzanie nowicjuszy w świat”. Poszukując ramy dla pracy Teatru Węgajty, wykorzystano pojęcie antropologii modalnej sformułowane przez François Laplantine’a w 2005. Ostatecznie twórcy Teatru Węgajty zostali przedstawieni jako założyciele nowej tradycji teatralnej, którą charakteryzuje postrzeganie teatru jako procesu biospołecznego. A skoro tworzony przez nich teatr-w-lesie obejmuje dziś sieć aktywności, które można przedstawić jako obraz teatru-lasu, przechodzenie od antropologii teatru ku antropologii lasu wydaje się uzasadnione.

Słowa kluczowe

animacja |brud |subwersja |reguła geografii |zakorzenianie |derytualizacja |„Pracownia”

Streszczenie

Artykuł poświęcony jest analizie działań performatywnych Interdyscyplinarnej Placówki Twórczo-Badawczej „Pracownia”, która działała w Olsztynie i na Warmii na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku. Jest on wynikiem badań etnograficznych i kwerend archiwalnych dotyczących źródeł polskiej animacji kultury rozumianej jako badania w działaniu i badania przez sztukę. Kategorią organizującą wywód jest brud rozumiany metaforycznie jako continuum „oczyszczania” i „zabrudzania” charakterystyczne dla „Pracowni”. Rozpoczęcie pracy twórczej wymagało często „oczyszczenia” terenu, ale nie po to, by pozbyć się brudu, lecz by „brać go prosto w ręce”, poznać go i z nim pracować. Brud łączył członków „Pracowni” z ziemią i umożliwiał działanie zgodne z aktywistyczną „regułą geografii” – zakorzeniające i derytualizujące. Był domeną pracy, łączył z ludźmi, a także pozwalał lepiej poznać siebie – w trudzie, w niewygodzie, w relacjach. Brud wybijał z mentalnych przyzwyczajeń, wzmagał krytyczny ogląd rzeczywistości – politycznej, społecznej, geograficznej, mieszkaniowej. Wreszcie – wzmagał oddolną kreatywność, umożliwiał tworzenie miejsc/skupisk ważnych i inspirujących do wymiany myśli. To też działanie subwersywne, schronienie, kryjówka – kiedy brud używany był jako kamuflaż i wchodził w relacje z otoczeniem, pozwalając na „marsz przez instytucje” tworząc demokratyczne organizacje społeczno-kulturowe.

Słowa kluczowe

Węgajty Theatre |«Kalevala» |epic poem staging |improvisation |collective creation |autoethnographic research in theatre

Streszczenie

The text discusses the performance Kalevala The Unwritten Fragments of the Węgajty Theatre / Field Project, which in 2000/2001 opened a new phase in the theatre’s activity. The performance continued the thematic, aesthetic, and method choices of the Węgajty Village Theatre, while also opening new paths of exploration. The group’s work was particularly transformed, and a new quality was brought into its accompanying reflection, by the presence of the actor and anthropologist Trevor Hill. The analysis of Hill’s autoethnographic description of their work on Kalevala allows us to distinguish three dimensions of autoethnography: as an innovative technique of obtaining information, as a research method (analytical autoethnography), and as an indicator of a new paradigm of producing knowledge about social life and its participants (evocative autoethnography).The use of the autoethnographic method in research on the Węgajty Theatre made it possible to access information that is otherwise difficult to obtain, including the actor’s experiences and internal processes.

Słowa kluczowe

Teatr Węgajty |Erdmute Sobaszek |Wacław Sobaszek |antropologia doświadczenia |polifonia |kontrkultura

Streszczenie

Artykuł jest recenzją książki Polifonia: Rzecz o pracy twórczej Teatru Węgajty pod redakcją Katarzyny Kułakowskiej, wydanej przez Instytut Sztuki PAN w 2023. Autorka poddała analizie konsekwencje przyjętych metodologii badawczych, strukturę publikacji i układ tekstów w poszczególnych częściach tomu oraz omówiła wyłaniające się w toku lektury główne bloki tematyczne i zagadnienia, które są szczególnie interesujące w kontekście współczesnych postulatów tworzenia historii teatru i krytyki instytucjonalnej.

Słowa kluczowe

historia teatru |krytyka teatralna |Rafał Węgrzyniak

Streszczenie

Wspomnienie o Rafale Węgrzyniaku (1960–2024), historyku teatru, krytyku teatralnym i redaktorze Pamiętnika Teatralnego w latach 1991–1997. Węgrzyniak swoim myśleniem o teatrze i rozpiętością zainteresowań bliski był ideom Zbigniewa Raszewskiego. We wspomnieniu przypomniano przebieg pracy Węgrzyniaka, napisane przez niego książki i teksty. Wspomnienie uzupełnia bibliografia tekstów Rafała Węgrzyniaka opublikowanych w Pamiętniku Teatralnym.