Słowa kluczowe

Molière |historia teatru |historia dramatu |recepcja Molière’a

Streszczenie

Wprowadzenie do bloku tematycznego Molière: Powroty. Autor przedstawia najważniejsze inicjatywy artystyczne i naukowe zrealizowane w Polsce z okazji 400-lecia urodzin Molière’a. Przypomina dwudziestowiecznych tłumaczy komedii Molière’a na język polski oraz książki polskich badaczy podejmujących refleksję nad różnymi aspektami jego twórczości i jej recepcji. Wymienia również poświęcone francuskiemu komediopisarzowi artykuły publikowane na łamach „Pamiętnika Teatralnego” od 1956 roku.

Słowa kluczowe

Molière |recepcja Molière’a |teatr 1600–1700 |komediofarsa |préciosité |Pocieszne wykwintnisie

Streszczenie

Pocieszne wykwintnisie, pierwszy wielki sukces Molière’a, należą dziś do jego najbardziej kontrowersyjnych utworów, gdyż głównymi postaciami komicznymi są tu kobiety aspirujące do niezależności. Tradycja interpretacyjna tej sztuki każe widzieć w niej satyrę na środowisko Madeleine de Scudéry, uważanej obecnie za jedną z najbardziej postępowych kobiet XVII stulecia (a dla niektórych także prekursorkę feminizmu). Dlatego stosunek czytelników do Pociesznych wykwintniś wydaje się (i wydawał) barometrem ich stosunku do emancypacji kobiet. Autor stawia tezę, że przedmiotem tak ujmowanego sporu o Pocieszne wykwintnisie jest nie tyle komedia Molière’a, ile jej uproszczona, tradycyjna interpretacja. Omawia okoliczności powstania utworu, aby zwrócić uwagę na aspekty genologiczne: Pocieszne wykwintnisie są komediofarsą, powstałą w pierwszej kolejności jako odpowiedź na konkretną sytuację teatralną, więc koncentrowanie się na ich wątpliwym potencjale satyrycznym wydaje się nadużyciem. Ważnym kontekstem interpretacyjnym są również najnowsze tezy historyków siedemnastowiecznej literatury francuskiej, którzy podają w wątpliwość istnienie świata wykwintniś (oraz całego nurtu préciosité) i sugerują, że Molière wymyślił to środowisko, a zatem należy ono do porządku reprezentacji, nie – rzeczywistości.

Słowa kluczowe

Pierre Bourdieu |groteska |Molière |habitus |komediobalet |teatr dworski |recepcja Molière’a |Mieszczanin szlachcicem

Streszczenie

Artykuł dotyczy komedii Molière’a Le Bourgeois gentilhomme (Mieszczanin szlachcicem) z 1670 roku i wybranych aspektów jej dramatoznawczej i artystycznej recepcji. Tok wywodu organizują dwa zagadnienia: możliwości interpretacji społecznych sensów utworu i wyzwania poetyki comédie-ballet dla tłumaczy i inscenizatorów. Autor przedstawia stan badań nad tematyzowanym w Mieszczaninie obrazem niemożliwego awansu klasowego i wskazuje nowy kierunek interpretacji tego problemu, odwołując się do kategorii zaczerpniętych z socjologicznej teorii Pierre’a Bourdieu. Omawia także sposoby podejścia do charakterystycznych dla tej sztuki strukturalnych elementów komediobaletu w jej adaptacjach, tłumaczeniach i inscenizacjach (teatr stanisławowski, Jerzy Gruza, Jerzy Stuhr, Benjamin Lazar). Stawia tezę, że oba wątki ujęte w perspektywie transhistorycznej ilustrują to samo zjawisko: w dotychczasowej pracy interpretacyjnej i praktykach scenicznych narosłych wokół Mieszczanina szlachcicem aktualność odkrywana jest nie poprzez uwspółcześnienia czy wydobywanie nowych sensów, ale dzięki refleksji nad historycznymi uwarunkowaniami kultury czasów Molière’a.

Słowa kluczowe

Molière |dramat francuski |«Don Juan» |Lope de Vega |honor

Streszczenie

W artykule podjęto refleksję nad wybranymi literackimi, ideowymi, społecznymi i obyczajowymi kontekstami genezy Don Juana Molière’a (1665), by wskazać powiązania między charakterystycznymi dla połowy XVII wieku zjawiskami kulturowymi a sposobem ukształtowania tytułowej postaci i niektórych wątków dramatu. Autorka przypomina stawiane przez różnych badaczy hipotezy na temat literackich i kulturowych korzeni Molierowskiej wersji opowieści o Don Juanie, skupiając się szczególnie na kontekstach związanych z kulturą hiszpańską. Podkreśla również, że autorowi udało się wpisać w fabularną materię legendy uwodziciela wiele komentarzy do rzeczywistości. Pomysły zakorzenione w estetycznych poszukiwaniach oraz w aktualnych dyskusjach i sporach ideowo-światopoglądowych przyczyniły się do stworzenia bohatera, którego doświadczenie koresponduje także w wielu aspektach z doświadczeniem współczesnego czytelnika i widza.

Słowa kluczowe

Molière |recepcja Molière’a |teatr 1600–1800 |jansenizm |Franciszek Zabłocki |Ignacy Krasicki

Streszczenie

Artykuł stanowi próbę wyjaśnienia przyczyn późnej recepcji Mizantropa w polskiej literaturze i teatrze. Autor analizuje udostępnione w aneksie dwie pierwsze próby przekładu krótkich ustępów z tej komedii – Franciszka Zabłockiego (1774) i Ignacego Krasickiego (1803), odwołując się do całej twórczości obu poetów. Stawia tezę, że na niewielkim zainteresowaniu Mizantropem w pierwszym okresie polskiej recepcji Molière’a zaważyły wyrafinowana forma i problematyka sztuki. Podejmuje próbę interpretacji dramatu, w której refleksję nad autorskim sposobem powiązania kategorii komizmu i metateatralności łączy z analizą jansenistycznego kontekstu Mizantropa. Rezultatem zestawienia tych perspektyw jest ujęcie tytułowego bohatera jako figury buntownika. Autor wskazuje także XVII i XVIII-wieczne polskie utwory dramatyczne, które w jakiś sposób korespondują z komedią Molière’a. Podkreśla odmienność rozwoju polskiej i francuskiej sfery widowiskowej i twierdzi, że staropolska kultura teatralna nie dawała możliwości przyswojenia komedii wysokiej, a niejednoznaczność charakteru Alcesta czyniła go bohaterem nieprzydatnym z punktu widzenia polskich oświeceniowych dramatopisarzy, którzy stawiali sobie za cel nawoływanie do poprawy obyczajów. W artykule połączono perspektywę historycznoteatralną i historycznoliteracką, wykorzystano również narzędzia z zakresu przekładoznawstwa, dramatologii i historii idei.

Słowa kluczowe

Gennaro Sacco |Coviello |komedia dell'arte |typy komiczne |repertuar |wariantowość postaci |dystrybucja ról

Streszczenie

Przedmiotem artykułu jest analiza trzech utworów dramatycznych wydanych przez aktora-autora teatru dell’arte, Gennara Sacca, który gościł na dworze polskim w 1699 roku. Sacco zasłynął z roli Coviella. Początkowo grał w Neapolu, potem na północy Półwyspu Apenińskiego i jak wielu włoskich aktorów oferował swój talent różnym władcom europejskim (w Celle, Warszawie, Madrycie). Prawie nic nie wiemy o jego pobycie na warszawskim dworze Augusta II, brakuje źródeł na temat repertuaru oraz składu osobowego zespołu. Zachował się jednak opublikowany w Warszawie tekst dramatyczny Commedia smascherata, ovvero i comici esaminati. Przeprowadzona w artykule analiza tej sztuki na tle dwóch poprzednich wydanych przez aktora po­nad dziesięć lat wcześniej we Włoszech poszerza wiedzę o strukturze, dystrybucji i wariantowości ról w teatrze dell’arte. Przyczynia się także do określenia wpływu lokalnych warunków na sztukę włoskich artystów dell’arte przemieszczających się między ośrodkami.

Słowa kluczowe

rewolucja francuska |jakobińska dyktatura |francuski rewolucyjny teatr i opera |cenzura rewolucyjna |Étienne Nicolas Méhul |François-Joseph Gossec

Streszczenie

Artykuł dotyczy dyscyplinowania widowisk w rewolucyjnej Francji w latach 1789–1794. Przedstawiono w nim społeczno-polityczne konteksty dwóch aktów prawnych regulujących produkcję i wystawianie sztuk – względnie liberalnej ustawy Le Chapeliera z 13 stycznia 1791 oraz represyjnego Dekretu Konwentu Narodowego z 2 sierpnia 1793, który zmienił francuski teatr i operę w tubę propagandową jakobińskiego reżimu, narzucając twórcom ideologię i treści. Praktykę artystyczną tamtych lat zaprezentowano na przykładzie dwóch oper: Hadrian, cesarz Rzymu Étienne’a Nicolasa Méhula oraz Tryumf Republiki François-Josepha Gosseca. Pierwsze dzie- ło zawieszono w przeddzień premiery zaplanowanej na 13 marca 1792, ponieważ Komuna Paryża uznała je za jawnie monarchiczne i politycznie niepoprawne we Francji, w której chwiały się już podstawy burbońskiej monarchii, zaś skrajnie spolaryzowane nastroje społeczne zaczęły torować drogę ku republice. Drugie dzieło zostało skomponowane tuż po upadku monarchii i wystawione na początku 1793 roku. Tryumf Republiki wyznaczył nowe standardy estetyczne francuskiej republikańskiej i patriotycznej opery. Dzieło Gosseca jest ujęte w artykule jako przykład zasad nowej polityki kulturalnej jakobińskiej dyktatury, opartej na bezprecedensowych represjach i cenzurze.

Słowa kluczowe

presence |Georges Banu |theater |theater criticism |memory

Streszczenie

This article is a portrait of, and a tribute to Georges Banu (22 June 1943–21 January 2023), one of the most influential theater critics of our time. It is meant to be a reflection on the uniqueness of Banu’s personality, between Romania and France, between Romanian and French, between criticism and artistry. Focusing on the impact of Banu’s words, it highlights the major traits of his style, which contributed to a different perception of criticism as a profession and as an act of cultural memory. The conclusion is that Banu’s charismatic presence in the theatrical scene of the past decades was as meaningful as his written critical legacy.