Słowa kluczowe

Mazowsze |Stara Warszawa |książęta mazowieccy |mieszczanin |sąd miejski |sąd książęcy

Streszczenie

Warszawa (od początku XV w. – Stara Warszawa) stanowiła jedną z głównych siedzib książąt mazowieckich. Silne związku dworu z miastem odzwierciedlają księgi warszawskich urzędów miejskich: rady (zachowane od 1447 r.) i ławy (od 1427 r.), uzupełniając obraz skonstruowany na podstawie analizy innego materiału źródłowego. Zapiski radzieckie i ławnicze zawierają stosunkowo liczne informacje na temat nieruchomości (domów, ogrodów i ról), należących do książąt i sąsiadujących z własnością mieszczan, oraz kontaktów gospodarczych i towarzyskich władców Mazowsza z przedstawicielami elity miejskiej Starej Warszawy. Z kolei wzmianki o dokumentach książęcych znajdujących się w posiadaniu mieszczan pozwalają lepiej poznać rolę kancelarii mazowieckiej jako miejsca wiary publicznej. Analizowany w artykule materiał źródłowy umożliwia także badanie kwestii prawnych i znaczenia sądu książęcego jako instancji, do której odwoływano się od wyroków wydanych przez urzędy miejskie. W tym wypadku wyraźnie widoczne jest jednak obniżanie się w badanym okresie autorytetu władzy książęcej i przekazywanie przez panujących swoich kompetencji rajcom. Pewne zmiany w tym zakresie zaczęły dopiero występować po tzw. tumulcie warszawskim (1525 r.), pod sam koniec panowania Piastów na Mazowszu. Kilka zapisek zachowanych w księgach miejskich Starej Warszawy dostarcza zresztą interesujących informacji o wydarzeniach, które rozgrywały się tuż po wygaśnięciu męskiej linii Piastów mazowieckich, m.in. o prowadzonych wówczas śledztwach związanych z podejrzeniami o otrucie książąt Stanisława i Janusza

ENGLISH TITLE

The Masovian Dukes in the light of entries in the municipal records of Old Warsaw

Keywords

Old Warsaw |Masovia |Masovian princes |townspeople |municipal court |ducal court

Abstract

Warsaw—known as Old Warsaw from the beginning of the fifteenth century—was one of the main seats of the Masovian dukes. The ducal court’s strong connections with the city are reflected in the records of the municipal authorities: those of the town council—preserved since 1447—and of the town councillors—from 1427—which supplement the image which has been constructed from other source materials. The records relating to the town council and councillors contain a relatively large amount of information about property (houses, gardens and agricultural land—which belonged to the dukes and adjoined the property of the townsmen, as well as about the mercantile and social contacts of the rulers of Masovia with representatives of the Old Warsaw elites. On the other hand, mention of ducal documents held by the townspeople allow us to gain a better understanding of the role of the Masovian chancery as a place of public trust where private legal matters were verified. The source materials analysed in this article also make it possible to study the legal issues and the importance of the ducal court of law as being one where appeals against verdicts issued by the municipal authorities could be heard. In this case, however, the decline of the authority of the dukes is clearly visible during the period in question when they transferred their jurisdiction to the town councillors. Some changes began occurring in this area after the so-called Warsaw Tumult (1525), right at the end of the Piast dynasty in Masovia. A few entries preserved in the municipal records of Old Warsaw provide interesting information about events which took place just after the dying-out of the male line of the Masovian Piasts, including investigations into the suspected poisoning of the Princes Stanisław and Janusz.

Słowa kluczowe

Zygmunt III |ceremoniał dyplomatyczny |Francisco de Mendoza |admirał Aragonii |Thomas Sailly

Streszczenie

Brak spisanych norm i ceremoniarzy powoduje, że poznanie etykiety i ceremoniału dyplomatycznego funkcjonującego na dworze królów polskich musi opierać się na studium przypadków na podstawie źródeł krajowych i zagranicznych, które odsłoniłyby system nieskodyfikowanych protokołów i wzorów, ustaliły to, co stałe, spójne i powtarzalne, i wskazały to, co odmienne, wyjątkowe i precedensowe. Dyplomatą, który pozostawił z poselstwa do Polski w roku 1597 obszerną dokumentację, był ambasador nadzwyczajny Hiszpanii Francisco de Mendoza, admirał Aragonii. Już w rok po zakończeniu ambasady jezuita Thomas Sailly, członek orszaku posła, wydał w Brukseli łacińskojęzyczną relację z przebiegu jego misji u cesarza, arcyksiążąt austriackich i Zygmunta III, zachowała się również hiszpańskojęzyczna relacja dotycząca pobytu ambasadora na dworze polskim.

Artykuł zawiera opis i analizę następujących ceremonii: uroczystego wjazdu posła do stolicy, audiencji publicznej u króla Zygmunta III, audiencji publicznej u królowej Anny i składania jej darów, nabożeństwa w niedzielę mięsopustną z udziałem ambasadora, uroczystego posiłku u króla i królowej, audiencji sekretnej u króla, audiencji pożegnalnych oraz udziału ambasadora w prywatnych bankietach wystawionych przez polskich ministrów. Obie strony – tak dwór polski, jak i ambasador hiszpański – przestrzegały protokołu dyplomatycznego, którego zasady na dworze warszawskim były zgodne z normami europejskimi, na co jednoznacznie wskazują analizowane relacje. Zastosowany ceremoniał stał się jednym z ważnych narzędzi, za pomocą którego król chciał nie tylko zakończyć nieprozumienia z Filipem II, ale również pozyskać jego przychylność. Zygmunt III pozornie drobnymi gestami czy wyróżnieniami w sposób bardzo umiejętny podnosił prestiż ambasadora, co wywarło pozytywny skutek na przebieg rokowań i realizację politycznych zamierzeń obu stron.

ENGLISH TITLE

The ceremonial procedures for receiving the Spanish ambassador Francisco de Mendoza at the court of the Vasas in Warsaw in 1597

Keywords

diplomatic ceremonial |Francisco de Mendoza |Admiral of Aragon |Zygmunt III |Thomas Sailly

Abstract

The lack of written norms and books on ceremonial procedure meant that learning about the etiquette and diplomatic protocol which functioned at the court of the Polish kings had to be based on examples from national and foreign sources which would reveal a system of uncodified protocols and patterns and would determine what was permanent, consistent and repetitive and would also indicate practices which were different, unique, as well as precedents. In 1597, one diplomat, who left a great deal of documentation relating to his diplomatic mission to Poland, was the Spanish Ambassador Extraordinary, Francisco de Mendoza, Admiral of Aragon. Already in the year after the diplomat’s mission was completed, Thomas Sailly—a Jesuit and member of the envoy’s retinue—published in Brussels, an account in Latin of the ambassador’s missions to the Emperor, the Archdukes of Austria and Zygmunt III; there is also an account, in Spanish, of the ambassador’s stay at the Polish court.

The article contains a description and analysis of the following ceremonies: the envoy’s official entry into the city, his public audience with King Zygmunt III; his public audience with Queen Anna and the presentation of gifts to her; the Masses on carnival Sunday with the ambassador’s participation; the official banquet hosted by the king and queen; the private audience with the king, the farewell audiences and the ambassador’s presence at private banquets organized by Polish ministers. Both parties—the Polish Court and the Spanish Ambassador—observed diplomatic protocol; at the court in Warsaw all these principles were in line with European standards, as is clearly indicated in the accounts analysed. The adopted ceremonial became an important tool by which the king of Poland wanted not only to end the misunderstanding with Philip II of Spain, but also to gain his favour. Zygmunt III, using ostensibly subtle gestures and distinctions, skilfully raised the ambassador’s prestige—which had a positive effect on the course of the negotiations and the fulfilment of both parties’ political intentions.

Słowa kluczowe

Zygmunt III |Sefer Muratowicz |królewicza Władysława Wazy podróż po Europie |Anna Katarzyna Konstancja Wazówna |tkanina z herbem Wazów |safawidzkie tapiserie jedwabne

Streszczenie

Artykuł traktuje o zachowanych tapiseriach perskich z herbem Wazów zamówionych dla króla Zygmunta III przez Sefera Muratowicza w Kaszanie w 1601 r., tworzących swego rodzaju odrębną grupę wśród tkanin safawidzkich. Zawiera wyczerpujące omówienie dotychczasowych publikacji na temat wspomnianych tkanin. Dokładnie opisuje technikę wykonania, kompozycję, motywy dekoracyjne oraz kolorystykę. Zachowane tapiserie należą obecne do trzech kolekcji: dwie z nich znajdują się w zbiorach monachijskich (trafiły do zbioru Wittelsbachów w 1642 r., jako część posagu Anny Katarzyny Konstancji Wazówny, żony Filipa Wilhelma, przyszłego palatyna reńskiego). Jedna przechowywana jest w Palazzo del Quirinale w Rzymie – pierwotnie należała do zbiorów Medyceuszy, odnotowana w inwentarzu z 1625 r. (jej pojawienie się można łączyć z europejską podróżą królewicza Władysława Wazy, który na przełomie lat 1624/1625 odwiedził Florencję). Czwarta, o nieznanej historii, zachowana we fragmencie, znajduje się w zbiorach Textile Muzeum w Waszyngtonie. Omówione tkaniny, będące ważnymi przykładami wysokiej klasy safawidzkiej sztuki tkackiej, stały się bardzo istotne dla badaczy sztuki Wschodu, także dzięki zachowanym archiwaliom, umożliwiającym ich dokładne datowanie. Dwie z nich (ze zbiorów monachijskich) zostały po raz pierwszy publicznie zaprezentowane na wystawie sztuki perskiej w Monachium w 1910 r., będącej przedsięwzięciem na owe czasy bezprecedensowym, mającym ogromne znaczenie m.in. dla studiów nad historią tkanin orientalnych

ENGLISH TITLE

Persian tapestries with the Vasa coat of arms (an attempt at a summary)

Keywords

Zygmunt III |Sefer Muratowicz |Prince Władysław Vasa’s European tour |Anna Katarina Konstantia Vasa |textile bearing the Vasa coat of arms |Safavidian silk tapestries

Abstract

This article discusses existing Persian tapestries bearing the Vasa coat of arms which were commissioned by King Zygmunt III, through the intermediary of Sefer Muratowicz, in Kāshān in 1601; they form a distinct group among Safavidian textiles. The article contains a comprehensive study of all the publications to date relating to these textiles. The techniques used, the compositions, decorative motifs, as well as the colours used, have all been accurately described. The surviving tapestries currently form part of three collections: two of these are in Munich—they came into the Wittelsbach family collection in 1642, as part of the dowry of Anna Katarina Konstantia Vasa, wife of Philipp Wilhelm, future Elector Palatine of the Rhine. One is housed in the Palazzo del Quirinale in Rome—it was originally in the Medici family collections, and is recorded in 1625 in the inventory (its appearance there may be related to Władysław Vasa’s European tour during which he visited Florence at the turn of 1624/1625). A fourth collection, of unknown provenance, and only partially preserved, is housed in the Textile Museum in Washington D.C. These tapestries, which are important examples of high-class Safavidian textile art, have become very important for scholars of Eastern art; furthermore, thanks to the surviving archives, it has been possible to date them accurately. Two of them—from the collections in Munich—were publicly displayed for the first time at an exhibition of Persian Art held in Munich in 1910; this was an unprecedented event at that time and one which was of great significance for, inter alia, the study of the history of oriental textiles.

Słowa kluczowe

portret |Władysław IV |Gdańsk |Wiedeń |Hans Ulryk II von Schaffgotsch |Strážnice |pałac Brühla |Juliusz Twardowski |Franciszek Magnis

Streszczenie

Portret Władysława IV, pochodzący z biblioteki rodziny Schaffgotschów w Warmbrunn (Cieplice Śląskie), od 1982 r. jest prezentowany w Zamku Królewskim w Warszawie – Muzeum jako depozyt Muzeum Narodowego w Warszawie. Autorzy studium przedstawiają tezę, iż zarówno ten obraz, jak i malowidło w morawskich Strážnicach zostały opracowane pod koniec 1634 r. na podstawie pozowania malarzowi działającemu w Gdańsku, przypuszczalnie Bartłomiejowi Stroblowi. Prawdopodobnie pierwszy obraz król przesłał do Rzeszy wraz z listami wstawienniczymi za generałem Hansem Ulrykiem II von Schaffgotschem – kilka miesięcy przed straceniem tegoż za zdradę, który to wyrok wykonano 23 lipca 1635 r. Drugie płótno otrzymał za usługi na niwie dyplomatycznej Franciszek Magnis, podkomorzy morawski, cesarski feldmarszałek, wreszcie starosta księstwa opolsko-raciborskiego, starający się dzięki protekcji polskiego władcy wydobyć z opresji wojsk szwedzkich oraz uciec przed gniewem cesarskim.

Najbardziej zaskakujące i kontrowersyjne dzieje odnoszą się jednak do kompozycyjnego pierwowzoru wspomnianych dzieł, trzeciego portretu Władysława IV, wykonanego przez nieznanego malarza zaledwie kilka miesięcy wcześniej. Swą podobiznę król przekazał jako dar na dwór cesarski i odtąd stanowiła element prasko-wiedeńskich galerii portretowych. Od zakończenia I wojny światowej obraz był przedmiotem intensywnych starań strony polskiej ukierunkowanych na pozyskanie go dla zbiorów państwowych. W 1936 r. płótno nabyło polskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych – z myślą o dekoracji siedziby urzędu, warszawskiego pałacu Brühla. Około 1940 r. podobiznę wysłano do Krakowa i prawdopodobnie zawieszono w siedzibie Hansa Franka. Jej obecne losy są nieznane

ENGLISH TITLE

Portrait of Władysław IV from the Oval Gallery at the Royal Castle in Warsaw and other related works

Keywords

portrait |Gdańsk |Władysław IV |Vienna |Hans Ulrych II von Schaffgotsch |Franz von Magnis |Strážnice |Brühl Palace |Juliusz Twardowski

Abstract

The portrait of Władysław IV from the Schaffgotsch family library in Warmbrunn (Cieplice Śląskie) has been exhibited at the Royal Castle in Warsaw – Museum since 1982, being on loan from the National Museum in Warsaw. The authors of this study would like to put forward the hypothesis that both this painting and the one in the Moravian Strážnice were painted just before the end of 1634, based on the subject sitting for an artist active in Danzig [now Gdańsk], who was most probably Bartłomiej Strobel. The king may have possibly sent the first painting to the Holy Roman Empire with letters of introduction for General Hans Ulrich II von Schaffgotsch—a few months before the latter was accused of treason and executed, on 23 July 1635. The other canvas was given to the diplomat Franciszek Magnis, Chamberlain of Moravia, Imperial Field Marshal, and starosta of the Duchy of Opole-Raciborg, who, owing to the protection of the Polish king, sought to remove himself from the oppression of the Swedish army and evade the wrath of the Emperor.

However, it is the third portrait of Władysław IV, made by an unknown artist just a few months earlier, and the prototype for the aforementioned compositions, which is associated with the greatest number of surprising and controversial tales. The king gave his likeness as a gift to the imperial court and from then on it was considered part of the collections of the Prague-Vienna portrait galleries. After the end of the First World War Poland made considerable efforts to acquire it for its state collections. In 1936 the painting was obtained by the Ministry of Foreign Affairs, which intended to use it to decorate its offices in the Brühl Palace in Warsaw. Around 1940 the canvas was sent to Kraków and probably hung in Hans Frank’s headquarters. Its current whereabouts are unknown.

Słowa kluczowe

Rzeczpospolita Obojga Narodów |Wilhelm Hondius |kartografia wojskowa |Odsiecz smoleńska 1633–1634 |inżynieria wojskowa |staroholenderska szkoła fortyfikacyjna |propaganda królewska |Salomon Savery

Streszczenie

Biografia Johanna Pleitnera, urodzonego w Nabburgu w Górnym Palatynacie w kalwińskiej rodzinie, stanowi typowy przykład wojskowej kariery XVII w. Młody Pleitner uczył się w prywatnej średniej szkole matematycznej w Norymberdze, potem studiował sztukę mierniczą i fortyfikacyjną w Holandii – na kalwinistycznym uniwersytecie we Franeken lub w założonej przez księcia Maurycego Nassau słynnej szkole inżynierskiej przy uniwersytecie w Lejdzie. W wieku ok. 20 lat zaciągnął się jako inżynier wojskowy do armii stadhoudera Fryderyka Henryka Orańskiego, który prowadził kampanię odzyskiwania miast we Flandrii spod władzy hiszpańskiej. Wiemy o jego udziale w oblężeniu miasta Maastricht w 1632 r. Tam przygotował rysunki i plany, na podstawie których Salomon Savery wyrytował wielki miedzioryt z tego właśnie oblężenia. W następnym roku został zwerbowany do armii odsieczowej króla Władysława IV, walczącej z oblężniczą armią moskiewską pod Smoleńskiem. Dowodził tam 600-osobowym oddziałem saperskim, który budował własne i niszczył wrogie umocnienia polowe. Podczas tych walk stał się najbardziej zaufanym inżynierem wojskowym króla. Dopuszczano go do udziału w ważnych naradach wojennych, gdzie jego plany i szkice terenowe pomagały w podjęciu następnych kroków wojskowych. Pisał większość raportów i propagandowych awiz z pola walki. Brał udział w nieudanym oblężeniu miasta Biała. Po kapitulacji armii moskiewskiej w 1634 r. został wysłany do Prus Królewskich (Gdańsk), gdzie m.in. przygotował finalne szkice i plany do pierwszego wielkoskalowego miedziorytu Salomona Savery’ego z 1634 r., przedstawiającego zniesienie oblężenia Smoleńska przez wojska królewskie. Był to rodzaj wprawki przed wydaniem późniejszego, jeszcze większego i dokładniejszego miedziorytu Wilhelma Hondiusa z 1636 (1640) r.

ENGLISH TITLE

Johann Pleitner (c. 1604–1664), military engineer and soldier in the service of King Władysław IV. Part 1 (c. 1604–1634)

Keywords

Johann Pleitner |military cartography |Relief of Smolensk 1633–1634 |military engineering |Netherlandish fortifications |Polish-Lithuanian Commonwealth |royal propaganda |Willem Hondius |Salomon Savery

Abstract

Johann Pleitner, the son of a Calvinist pastor, was born in Nabburg in the Upper Palatinate, Germany. His life exemplifies that of people with military careers in the seventeenth century. Pleitner attended a private school in Nuremberg which specialized in mathematics, calligraphy and surveying and he later studied the art of fortifications and mathematics either at the Calvinist University of Franeker or at the famous School of Engineering—founded by Mauritius Nassau—which was part of the University of Leiden in the Netherlands. When he was around twenty years old, he joined the army of the Stadhouder of Holland, Prince Frederik Hendrik, the sovereign Prince of Orange, as a military engineer. Frederik Hendrik’s military exploits included regaining towns in Flanders from the Spaniards. We know Pleitner participated at the siege of Maastricht in 1632. He prepared drawings and plans based on which Salomon Savery made a copperplate engraving of that very siege. The following year he was conscripted into King Wladysław IV’s Polish-Lithuanian army which was fighting against the Muscovites who had laid siege to Smolensk. He commanded a 600-man detachment of sappers which destroyed the enemy’s field fortifications and built its own. During these battles he became King Władysław IV’s most trusted military engineer. He was allowed to participate in meetings of the Polish military staff, where his plans and sketches of the terrain helped assess the situation and plan the next military moves. He wrote most reports and propaganda dispatches from the battlefield. He took part in the unsuccessful siege of the town of Biala—north of Smolensk. After the Muscovite army surrendered in 1634, he was sent to Royal Prussia—Danzig, now Gdańsk—where he prepared the final sketches and plans for Salomon Savery’s first large format copper-plate engraving dating from 1634. The engraving depicted the relief of the Siege of Smolensk by King Wladyslaw IV’s troops. This engraving was a form of study before the later, even larger and more precise engraving made by Willem Hondius (Willem Hondt) in 1636 (1640).

Słowa kluczowe

portret |Jan Kazimierz |strój polski |żupan |delia |kołpak |kolczuga

Streszczenie

Tekst omawia wizerunki króla polskiego Jana Kazimierza ukazujące go w strojach polskich. Król ten prawie przez całe życie ubierał się zgodnie z modą zachodnioeuropejską. Jednak w latach 1649–1651 przyjął strój polski. W wersji reprezentacyjnej składał się on z żupana, pasa tekstylnego i drugiego, skórzanego z elementami metalowymi, do którego mocowano szablę. Na żupan nakładano podbitą futrem delię. Strój dopełniała czapka z otokiem futrzanym i buty. Z bielizny mógł być widoczny tylko kołnierzyk koszuli. Choć władca ubierał się po polsku niecałe dwa lata, powstało bardzo dużo wizerunków w tym właśnie stroju. Przede wszystkim były to portrety olejne i graficzne, wykorzystywane i przetwarzane przez artystów działających na terenie Rzeczypospolitej i na Zachodzie Europy. W Polsce głównie na potrzeby Kościoła, na Zachodzie Europy jako grafiki portretowe. W kompozycjach powstałych poza Polską daje się zauważyć wprowadzanie elementów fantastycznych lub zapożyczanych z innych przedstawień. Portrety króla w stroju polskim były atrakcyjne ze względu na nieznane realia dla odbiorcy zachodniego i preferowane przez polską szlachtę jako bardziej właściwe dla jej króla.

ENGLISH TITLE

Truth and fantasy. Portraits of King Jan Kazimierz in Polish costume

Keywords

portrait |Jan Kazimierz |Polish costume |żupan |delia |calpack |chainmail

Abstract

The text discusses likenesses of the Polish king, Jan Kazimierz, which show him in Polish costume. For almost his entire life, this king dressed in accordance with prevailing Western European trends, however, in the years 1649–1651 he adopted Polish dress. The official ceremonial version of this consisted of a żupan, a cloth belt and a second leather one with metal parts, to which his sabre was affixed. An ermine-lined delia—a kind of coat—was worn over the żupan. The outfit was completed with a fur-rimmed cap and shoes. Of the undergarments, only the shirt collar could sometimes be seen. Although the monarch only dressed in the Polish style for less than two years, many likenesses were made of him thus attired. These representations were mainly oil paintings and engraved portraits, which were used and copied by artists working in the Polish-Lithuanian Commonwealth and in Western Europe. In Poland, they were used, above all, for the needs of the Church, and in Western Europe as engraved portraits. In the compositions made outside of Poland, fantastical elements were introduced or ones which were taken from other depictions. Portraits of the king in Polish costume were appealing to western recipients because they showed elements that they were unfamiliar with. They were also preferred by members of the Polish nobility, who regarded them as being more appropriate for the king of Poland.

Słowa kluczowe

potop szwedzki |Karol X Gustaw |rabunki |łupy wojenne |XVII w. |Zamek Królewski w Warszawie

Streszczenie

Celem artykułu jest krytyczna edycja jednego z inwentarzy obejmujących przedmioty wywiezione z Warszawy w czasie potopu szwedzkiego. Nie jest to oczywiście jedyne zachowane źródło tego typu. Inwentarze, które miały służyć sprawdzeniu kompletności poszczególnych ładunków, były przygotowywane na wszystkich etapach transportu przedmiotów, dlatego też w zbiorach archiwalnych można odnaleźć co najmniej kilka z nich.

Prezentowane źródło zostało podzielone na trzy części obejmujące kolejno: przedmioty zrabowane z Warszawy, rzeczy przeznaczone do przekazania na dwór elektora brandenburskiego Fryderyka Wilhelma I oraz zabrane z Zamku Królewskiego w Warszawie.

Źródło nie było dotychczas publikowane, a stanowi doskonały przykład funkcjonowania tego typu dokumentów w szwedzkiej organizacji rabunków. Oczywiście posiada też mankamenty, jak np. niedokładność opisów czy niektóre wątpliwe zapisy dotyczące materiałów, z których poszczególne przedmioty zostały wykonane, lecz w zestawieniu z innymi źródłami narracyjnymi i efektami pogłębionych kwerend stanowi istotną podstawę do prowadzenia badań nad szwedzkimi rabunkami w Rzeczypospolitej.

ENGLISH TITLE

Inventory of the objects removed from Warsaw during the Swedish Deluge. Editing of source materials

Keywords

Swedish Deluge |Carl X Gustav |looting |spoils of war |seventeenth century |Royal Castle in Warsaw

Abstract

This article aims to provide a critical evaluation of one of the inventories of objects removed from Warsaw during the Swedish Deluge. Of course this is not the only source material of this type which has been preserved. Inventories were compiled at all the stages of the transportation of these items in order to verify that each load was accurate and complete, which is why it is possible to find at least a few of these inventories in the archives.

The source discussed here was divided into three parts which comprised: items which had been looted in Warsaw, items designated for the court of the Elector of Brandenburg—Friedrich Wilhelm I—and those removed from the Royal Castle in Warsaw.

This source has not been published as yet, but it is an excellent example of the use of this type of document during the organized looting of the Swedes. Of course it also has its shortcomings, such as inaccurate descriptions or some dubious entries regarding the materials from which some items were made. However, when combined with other narrative sources and used with in-depth research, it constitutes a sound basis for conducting research on Swedish looting in the Polish-Lithuanian Commonwealth.

Słowa kluczowe

dwór |król |urzędnicy |Rzeczpospolita

Streszczenie

Artykuł jest poświęcony informacjom na temat dworu polskiego zawartym w XVIII-wiecznej francuskiej publikacji prezentującej ceremoniał dworski. Ze względu na bogactwo wątków przedstawionych przez jej autorów, w niniejszym tekście omówiono jedynie część odnoszącą się do najwyższych urzędników państwa i dworu polskiego, a także obowiązków na nich spoczywających oraz elementy etykiety obowiązującej na polskim dworze. Tematykę podejmowania posłów cudzoziemskich na polskim dworze, którą poruszyli francuscy autorzy, przeanalizowano w innym artykule. W niniejszym tekście sięgnięto również do publikacji z przełomu XVII i XVIII w. (jednak w tym artykule wykorzystano ich współczesne wersje), które stanowiły źródło wiedzy autorów omawianego opracowania. Pewne jego fragmenty stanowią dosłowne powielenie słów podróżników, których przywoływano. Podkreślić jednak należy, iż nie udało się przedstawić jasno i zgodnie z prawdą obrazu polskiego dworu i urzędów Rzeczypospolitej; w tym sensie omawiane wydawnictwo jest mniej jasną i poprawną opowieścią o Polsce niż ta, którą przedstawili podróżnicy, choć i oni nie uniknęli błędów.

ENGLISH TITLE

French sources concerning the ‘domestic ceremonial’ of the Polish court at the turn of the seventeenth and eighteenth centuries

Keywords

court |king |officials |Polish-Lithuanian Commonwealth

Abstract

This article focuses on information about the Polish court in an eighteenth-century French publication which discusses court protocol. Because of the wealth of topics presented by the authors in the publication, this article only discusses the part relating to the highest officials of the state and the Polish court, as well as the duties assigned to them and aspects of the etiquette required at the Polish court. The subject of receiving foreign envoys at the Polish court, addressed by the French authors, is discussed in another article. The following article also refers to publications dating from the turn of the seventeenth and eighteenth centuries (although modern versions have been used for the purposes of this text), which constituted the sources of knowledge for the authors of the work under discussion. Certain fragments are literal transcriptions of the words of the travellers who have been quoted. However, it should be emphasized that it was not possible to give a clear and accurate picture of the Polish court and the state offices of the Polish-Lithuanian Commonwealth; in this respect the publication discussed gives a less clear and correct account of Poland than do the accounts related by travellers, although they also could not avoid making errors.

Słowa kluczowe

August II |August III |Pałac Saski |jedwab |kurdyban |obicia ścienne

Streszczenie

W 1697 r. saski elektor Fryderyk August I został królem Polski – Augustem II. Po wyborze miał spędzać kilka miesięcy w roku w Warszawie. Jako siedzibą urzędową dysponował warszawskim Zamkiem. Ten jednak pozostawał własnością Rzeczypospolitej, toteż król mógł w nim mieszkać tylko na zasadzie użyczenia. W 1713 r. August II kupił dawny pałac Morsztyna (Bielińskich) i zaczął go przebudowywać. Syn Augusta II, król August III (panujący w latach 1734–1763), w latach 30. i 40. rozbudowywał pałac. Przy tej okazji dokonywano zmian obić tekstylnych w pomieszczeniach. Na podstawie licznie zachowanych rzutów oraz obu inwentarzy pałacowych z 1739 i 1763 r. możemy wykazać, jak zmieniał się wystrój wnętrz.

ENGLISH TITLE

Textiles in the decor of the apartments in the Saxon Palace in Warsaw during the reign of August II and August III

Keywords

August II |August III |Saxon Palace |silk |cuir de Cordou |textile wall hangings

Abstract

In 1697 Friedrich August I, elector of Saxony, became king of Poland as August II. After his election he had to spend several months of each year in Warsaw. He could use the castle as his official seat. However, it remained the property of the Polish-Lithuanian Commonwealth and the king could only reside there under a commodatum. In 1713 August II purchased the former Morsztyn (Bieliński) Palace and began to rebuild it as the Saxon Palace. August II’s son, King August III—ruled 1734–1763—extended the palace in the 1730s and 1740s at which time the opportunity was taken to replace the textiles in the rooms. Based on numerous surviving cross-sectional drawings, and both palace inventories dating from 1739 and 1763, we can show how the design of the interiors changed.

Słowa kluczowe

rodzina |Rzym |Pesaro |Bacciarelli |dzieje |archiwa |Lorenzo kardynał Altieri

Streszczenie

Artykuł jest kontynuacją badań poświęconych dziejom rodziny malarza Marcella Bacciarellego. W trakcie prowadzonych poszukiwań udało się znaleźć w zapisach ksiąg parafialnych katedry w Pesaro (Archivio Diocesano) jedynie akt chrztu ojca malarza, Lorenza Filippa Gaspera Bacciarellego, z zapisaną w nim datą urodzenia 26 maja 1697 r. Ojcem chrzestnym był legat papieski w Pesaro i Urbino kardynał Lorenzo Altieri. W jego zastępstwie dziecko podawał do chrztu Maestro di Casa hierarchy Stefano Albertinelli. Nie ma bezpośrednich dowodów na kontakty Giovanniego Antonia Bacciarellego z kardynałem, ale mógł pozostawać u niego na służbie, np. jako kucharz. Dokumenty przechowywane w Archivio di Stato w Rzymie, dotyczące pobytu kardynała w Pesaro, nie wymieniają nazwisk służących mu osób. Nie znamy daty przeniesienia się rodziny Bacciarellich z Pesaro do Rzymu. Jedynym śladem pozostaje akt ślubu rodziców Bacciarellego i wymieniona w nim parafia pana młodego San Pietro in Vaticano. Poszukiwania w Archivio del Capitolo di San Pietro nie potwierdziły ich obecności w najbliższym otoczeniu bazyliki św. Piotra. Zostały poczynione także nowe ustalenia dotyczące rodzeństwa artysty, m.in. brata Antonia, który wykonywał zawód złotnika, a od 1764 r. nie był już notowany na terenie Rzymu. Odszukano akt ślubu siostry Zenobii, która 31 sierpnia 1731 r. wyszła za Giancinta Fantuzziego. Poszukiwania dotyczyły również dziejów sióstr malarza Anny i Rosy Costanzy, żony architekta Ignazia Brocchiego. Od 1802, roku śmierci architekta, Rosa Constanza mieszkała z jego córką Marią Arcangelą i Vincenzą Pizzituti, siostrzenicą, córką najstarszej siostry Marcella – Benedetty. Po śmierci Marii Arcangeli w grudniu 1802 r. Vincenza opiekowała się ciotką na pewno do 1817 r., a być może aż do śmierci w 1820 r. Anna Bacciarelli również mieszkała na terenie parafii San Salvatore in Campo i tam zmarła około 26–27 grudnia 1811 r. Miała zostać pochowana w grobowcu rodziny Brocchich w kościele San Nicola dei Cesarini (dzisiaj nieistniejącym). W trakcie poszukiwań udało się też uzyskać informacje na temat Benedetty Bacciarelli i jej rodziny. Po zamążpójściu w 1750 r. zamieszkała najpierw z rodzicami. W latach 1752–1767 r. rodzina Pizzitutich mieszkała w parafii Sant’Eustachio. Para posiadała ośmioro dzieci, z czego co najmniej troje zmarło w dzieciństwie.

Analiza licznych zapisów w księgach parafialnych pozwoliła na ustalenie kolejnych faktów dotyczących rodziny Bacciarellich, dopełniając tym samym obraz dziejów i uwarunkowania kariery artystycznej Premier Peintre de la Cour de la Majesté le Roi de Pologne.

ENGLISH TITLE

The history of Marcello Bacciarelli’s family – new findings

Keywords

history |family |Rome |archives |Pesaro |Bacciarelli |Cardinal Lorenzo Altieri

Abstract

This article is a continuation of the research on the family history of the painter Marcello Bacciarelli. During the search for entries in the parish registers in Pesaro Cathedral—Archivio Diocesano—the only document that could be found was the baptism certificate of the artist’s father, Lorenzo Filippo Gasper Bacciarelli, with his date of birth, 26 May 1697. The Papal legate in Pesaro and Urbino—Cardinal Lorenzo Altieri—was his godfather. The Maestro di Casa, the hierarch Stefano Albertinelli stood in for Altieri at the baptism. There is no direct evidence of Giovanni Antonio Bacciarelli’s contacts with the cardinal, but he may have worked for him, possibly as a cook. The documents housed in the Archivio di Stato in Rome relating to the cardinal’s stay in Pesaro do not mention the names of the people in his employ. We do not know either when the Bacciarelli family moved from Pesaro to Rome. The only lead is the marriage certificate of the artist’s parents which mentioned the parish church of the groom as being San Pietro in Vaticano. The search undertaken in the Archivio del Capitolo di San Pietro did not confirm their presence in the close vicinity of St. Peter’s Basilica. New discoveries were made concerning the artist’s siblings, including his brother Antonio, who was a goldsmith and from 1764 was no longer listed as being in Rome. A search was carried out for the marriage certificate of his sister Zenobia, who on 31 August 1731 married Giancinto Fantuzzi. The search also encompassed the fate of the artist’s sisters, Anna and Rosa Costanza, wife of the architect Ignazio Brocchi. From 1802, the year in which the architect died, Rosa Constanza lived with his daughter Maria Arcangela and Vincenza Pizzituti; the latter was niece and daughter of Marcello’s eldest sister, Benedetta. After the death of Maria Arcangela in December 1802, Vincenza took care of her aunt definitely until 1817 and possibly until her death in 1820. Anna Bacciarelli also lived in the San Salvatore in Campo parish and died there in around 26–27 December 1811. She was buried in the tomb of the Brocchi family in the church of St. Nicholas de’Cesarini—no longer existing. During the searches it was also possible to find information about Benedetta Bacciarelli and her family. After getting married in 1750, she lived at first with her parents. In the years 1752–1767 she lived with the Pizzituti family in the Sant’ Eustachio parish. The couple had eight children, at least three of whom died in their childhood.

An analysis of the many entries in the parish registers made it possible to determine further facts concerning Bacciarelli’s family, thus supplementing the history and conditions which shaped the artistic career of the Premier Peintre de la Cour de la Majesté le Roi de Pologne.

Słowa kluczowe

anglomania |angloman |frak |piwo |poncz |tatersal |herbata

Streszczenie

Anglomania była jednym z elementów kształtujących kulturę europejską, począwszy od lat 70. XVIII w. W Rzeczypospolitej fenomen znalazł podatny grunt ze względu na Stanisława Augusta, który w młodości odbył podróż do Wielkiej Brytanii. Najlepiej tytułowe zjawisko było dostrzegalne w Warszawie, gdzie istniały sławne na cały kraj magazyny angielskie z towarami sprowadzanymi z Wysp. Przejawem owej tendencji była również moda na stroje w stylu angielskim, które rozpoznajemy w realizacjach Canaletta, Norblina czy Vogla. Zainteresowanie Anglią przyniosło modę na szczepienia przeciwko ospie, które lansowała siostrzenica króla – Urszula z Zamoyskich Mniszech. Anglikom Warszawa zawdzięcza również pierwsze wyścigi konne, tatersal na ulicy Długiej, pleasure garden na Foksalu oraz angielskie śniadania z ponczem, piwem, befsztykami i puddingiem. Zmienił się również wystrój warszawskich rezydencji i kamienic. Meble i obicia w stylu francuskiego rokoka zastąpił tzw. styl Adamów z mahoniowymi meblami, porcelaną Wedgwooda i angielskimi grafikami na ścianach. Modna również stała się nauka języka angielskiego. Po angielskie wzorce konstytucyjne sięgnięto podczas prób podźwignięcia Rzeczypospolitej na początku XIX w.

ENGLISH TITLE

Made in England. Anglomania in Warsaw in the reign of Stanisław August Poniatowski (1764–1795)

Keywords

Anglomania |Anglophile |frock coat |beer |bunch |manège |tea

Abstract

Anglomania was one of the elements which helped to shape European culture from the 1770s onwards. The Polish-Lithuanian Commonwealth was fertile ground for the spread of this phenomenon thanks to King Stanisław August, who had travelled to Great Britain in his youth. The best example of this was apparent in Warsaw where there were famous English depositories, full of goods imported from the British Isles. Another manifestation of this trend was the tendency to wear English style outfits, which we can see in the paintings of Canaletto, Norblin and Vogel. People’s interest in England also resulted in the fashion for smallpox vaccinations, which was promoted by the king’s sister, Urszula Mniszech, née Zamoyska. It is also thanks to the English that horse-racing was introduced into Warsaw, the manège on Długa Street, the pleasure garden on Foksal and also the English breakfast with punch, beer, steak and black pudding. The decor of Warsaw residences and tenements also underwent changes. Furniture and upholstery in the French rococo style was replaced by so-called Adam-style mahogany furniture, Wedgwood porcelain and English prints on the walls. It also became fashionable to learn the English language. The English constitution was used as a model during the attempt to aid the recovery of the Polish-Lithuanian Commonwealth at the beginning of the nineteenth century.

Słowa kluczowe

Zagraniczny Komitet Odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie |prasa i środowiska „prokrajowe” na emigracji |„Horyzonty” |„Kronika” |„Naprzód” |Zrzeszenie Polonii Brytyjskiej |Ignacy Czaykowski |Stanisław Lorentz |Józef Moniński |Zamek Królewski w Warszawie - odbudowa

Streszczenie

Zdecydowana większość emigracyjnych elit politycznych zajęła negatywne stanowisko w sprawie zbiórki pieniędzy na restytucję Zamku Królewskiego w Warszawie. W 1. połowie lat 70. XX w. na całym świecie działało jednak kilkadziesiąt komitetów i organizacji polonijnych wspierających ową inicjatywę, najwięcej w Stanach Zjednoczonych, Australii, we Francji i w Kanadzie. Chronologicznie pierwszy tego typu komitet zawiązał się jeszcze w czerwcu 1967 r. w Londynie, na kilka lat przed decyzją władz PRL w sprawie podniesienia z ruin byłej siedziby królewskiej. Przewodniczącym Zagranicznego Komitetu Odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie został Ignacy Czaykowski. W skład komitetu weszły osoby, które w większości nie udzielały się wcześniej w życiu politycznym wychodźstwa, nie były też szerzej znane w „polskim” Londynie. Choć komitet uznawał się za niezależną i apolityczną organizację, to w rzeczywistości jego twórcy sympatyzowali ze środowiskami „prokrajowymi” na wychodźstwie, które krytykowały niezłomnych i opowiadały się za współpracą z władzami PRL oraz kreowały pozytywny wizerunek Polski Ludowej wśród emigrantów. Głównym celem Zagranicznego Komitetu Odbudowy była zbiórka pieniędzy na restytucję Zamku Królewskiego oraz skłonienie władz PRL do powołania w kraju Centralnego Komitetu Odbudowy. Członkowie londyńskiego komitetu nawiązali kontakt z prof. Stanisławem Lorentzem, dyrektorem Muzeum Narodowego w Warszawie i orędownikiem idei podźwignięcia dawnej siedziby królewskiej z niebytu. Na emigracji prace komitetu wspierały czasopisma „prokrajowe”: „Kronika” i „Naprzód” w Londynie oraz „Horyzonty” w Paryżu. Środowiska wywodzące się z elit politycznych wychodźstwa zdecydowanie krytykowały akcję komitetu. Od jego działalności dystansowały się również władze w Warszawie, które przeciwne były odbudowie Zamku Królewskiego. Zagraniczny Komitet Odbudowy rozwiązał się w czerwcu 1970 r. Gdy w styczniu 1971 r. I sekretarz KC PZPR Edward Gierek zapowiedział odbudowę Zamku Królewskiego, komitet wznowił działalność. Niebawem przelał też na konto Obywatelskiego Komitetu Odbudowy w Warszawie 2 tys. funtów, zebrane w poprzednich latach. Po reaktywowaniu działalności Zagraniczny Komitet Odbudowy w ciągu roku zebrał zaledwie 500 funtów, po czym faktycznie zaprzestał dalszej aktywności.

ENGLISH TITLE

The activities of the Foreign International Committee for the Reconstruction of the Royal Castle in Warsaw (1967–1972)

Keywords

press |Foreign Committee for the Reconstruction of the Royal Castle in Warsaw – reconstruction |and pro-Poland milieu abroad |Horyzonty |Kronika |Naprzód |The Federation of Poles in Great Britain |Ignacy Czaykowski |Stanisław Lorentz |Józef Moniński

Abstract

The vast majority of the political elites who had settled abroad had a very negative stance towards the matter of collecting money for the reconstruction of the Royal Castle in Warsaw. In the first half of the 1970s however, several dozen committees and Polish organizations had been established around the world to support this initiative; the majority of these were based in the United States of America, Australia, France and in Canada. The first committee of this type had already been set up in London in June 1967, a few years before the leadership of the Polish People’s Republic had taken the decision to raise the royal residence from its ruins. The Foreign Committee for the Reconstruction of the Royal Castle in Warsaw was chaired by Ignacy Czaykowski. It was made up of members who had not taken part in emigre political life earlier, nor were they known in ‘Polish’ London. And although the Committee considered itself an independent and non-political organization, in reality the people who had established it sympathized with the pro-Poland circles abroad, who criticized those who would not change their stance; they were in favour of cooperating with the communist authorities of the Polish People’s Republic and attempted to create a positive image of communist Poland among the emigres. The main objective of the Foreign Committee was to raise funds for the restitution of the Royal Castle and to urge the communist authorities to establish a Central Committee for Reconstruction in the homeland. Members of the Committee in London contacted Professor Stanisław Lorentz, director of the National Museum in Warsaw who was the main advocate for bringing the former royal residence back into existence. The efforts of the Committee were supported by pro-Polish publications abroad—in London in Kronika and Naprzód, and in Paris in Horyzonty. The political elites abroad strongly criticized the work of the Committee. The authorities in Warsaw who were opposed to the castle’s reconstruction also distanced themselves from its activities. The Foreign Committee for Reconstruction was disbanded in June 1970. In January 1971 when the First Secretary of the Central Committee of the Polish Communist Party, Edward Gierek, announced the government’s decision to reconstruct the Royal Castle, the Committee resumed its activities. Soon after, it transferred GBP 2,000 which had been collected in previous years to the account of the Civic Committee for Reconstruction in Warsaw. After renewing its activities, the Foreign Committee for Reconstruction barely collected GBP 500 in the course of the year, after which it definitively ceased from any further activity.