Słowa kluczowe

Streszczenie

Batrachomyomachia to opowiadający o wojnie żab z myszami poemat heroikomiczny wykorzystujący epickie schematy znane z pieśni Homera. Zawiązanie akcji następuje, gdy książę gryzoni Psicharpaks w trakcie ucieczki przez bagno trafia na króla żab Fysignathosa. Po ceremonialnym przedstawieniu się przywódca płazów zaprasza go do pałacu, a potem nieumyślnie topi podczas podróży. Gdy myszy się o tym dowiadują, zwołują zgromadzenie, na którym wypowiadają żabom wojnę, a następnie zbroją się i wysyłają poselstwo. Ich wrogowie również naradzają się i szykują do walki. Akcja przenosi się na Olimp, gdzie bogowie krytykują postawę zwierząt i decydują się ostatecznie nie wdawać w ich spory. Zaczyna się bitwa – trwa szereg pojedynków, po którym ma miejsce aristeja Meridarpaksa przynosząca myszom przewagę. Dzeus interweniuje, ciskając w nie piorunem i wysyłając na pomoc żabom kraby, które przeganiają gryzonie, co kończy tytułową wojnę...

Słowa kluczowe

Streszczenie

Zarówno lud – jego krzywdy, ale i dokonane przez niego zemsty – jak i ludowość – wierzenia, obrzędowość, demonologia i jej wykorzystanie w literaturze – są źródłami romantycznej grozy. Znaczącą rolę w wyobraźni gminu odgrywały choćby – rzecz to oczywista – upiory czy zastępy stworzeń z folklorystycznego bestiarium. Kwestie te nie doczekały się jednak syntetycznego omówienia w kontekście grozy i pozostają raczej rozsiane po wielu starszych lub nowszych opracowaniach, wśród których najgłębiej wnikającym w ukryte znaczenia różnych elementów tradycji jest Niesamowita Słowiańszczyzna Marii Janion...

Słowa kluczowe

Streszczenie

Dwór szlachecki był jednym z ważnych tematów literatury drugiej połowy XIX wieku. Uwikłany w sieć znaczeń zaczerpniętych z rzeczywistości magnackiej i jej obrazu utrwalonego w kulturze, stał się toposem, który odsyłał do konkretnych skojarzeń, mitów i opowieści (Łoch 1992; Ratajczak 2014). W utworach Elizy Orzeszkowej przybierał on różne kształty i był przedstawiany z kilku perspektyw. Najsilniej jednak zaznaczył się motyw upadku znanego modelu dworu, jego reorganizacja i dostosowanie do nowych realiów (Łoch 1992). W bogatym dorobku pisarki można wskazać wiele przykładów literackiego opisu tego procesu. Trzy z nich, układające się jednocześnie w pewien cykl ukazujący różne stadia, są warte omówienia: od przemyślanych zabiegów modernizacyjnych w powieści Na prowincji, przez stagnację prowadzącą do obumierania dworu w Nad Niemnem, po całkowity kres istnienia w noweli Śmierć domu...

Słowa kluczowe

Streszczenie

W swej, opublikowanej w roku 1854, powieści, Północ i Południe, Elizabeth Gaskell nie tylko zrecenzowała blaski i cienie błyskawicznego angielskiego postępu, lecz także, co wydaje się szczególnie istotną i ciekawą perspektywą interpretacyjną, zastosowała kategorię przestrzeni, by zrozumieć i opisać nowoczesność oraz by podjąć próbę redefinicji relacji i problemów społecznych wynikających z postępującej emancypacji miasta...

Słowa kluczowe

Streszczenie

W dziewiętnastowiecznych powieściach niejednokrotnie pojawia się obraz dworu z białymi ścianami, położonego na wzgórzu i wtopionego w otaczający go krajobraz. Zróżnicowana tematyka ukazywana w powieści obyczajowej tego okresu, której miejscem akcji jest dom ziemiański, przedstawia go w procesie dziejowym wraz z jego etapami rozwoju, supremacji i wreszcie schyłku. Niezależnie od zamysłu twórców ewolucyjne przemiany, mniej lub bardziej zauważalne, zawsze będą szły w parze z jego ujęciem, aż do znamiennych wizji degradacji wskazujących na zmierzch dworu polskiego...

Słowa kluczowe

Streszczenie

Narodowy Socjalizm należy do tematów, które często powracają do debaty publicznej i stają w centrum jej uwagi. W ostatnich latach można było zaobserwować ponowny wzrost zainteresowania tematyką nacjonalizmu oraz II wojną światową. Jednak tym razem na pierwszy plan wysuwają się historie ówczesnych świadków, a ich wspomnienia zyskują na aktualności. Nowy dyskurs niesie ze sobą niebezpieczeństwo fałszowania, negowania lub przemilczania przeszłości za pomocą mechanizmów obronnych i strategii idealizacyjnych...

Słowa kluczowe

Streszczenie

Celem niniejszego artykułu jest zapoznanie odbiorcy z fragmentami materiału źródłowego, który dotychczas pozostawał poza zasięgiem badaczy. Zaprezentowane zostaną cytaty z notatek Michała Kleofasa Ogińskiego z lat 1830-1832, zatytułowanych Observations sur les évênemens arrivés en Pologne depuis la fin de Novembre 1830. Zostały one przetłumaczone na język polski dla celów badań, których część zaprezentowano poniżej. Tytuł polski – Spostrzeżenia na temat wydarzeń mających miejsce w Polsce od końca listopada 1830 roku – podawany jest na kolejnych stronach w formie skróconej jako Spostrzeżenia…. Stanowią one uzupełnienie wiedzy współczesnych badaczy na temat prywatnych zapatrywań ich autora względem sytuacji porozbiorowej, zwłaszcza zaś jego postawy wobec powstania listopadowego oraz powstańców...

Słowa kluczowe

Streszczenie

Dzieje państwa polskiego to historia nasycona od stuleci wydarzeniami osadzonymi naprzemiennie w czasach pokoju i stabilizacji oraz w realiach zbrojnych konfliktów. Jest to historia ukształtowana etapami formowania i upadania państwowości, postaciami sławnych lub zniesławionych przywódców i wodzów, a także wygranych lub przegranych bitew, które przeszły do legendy. To zarówno historia utrwalona w źródłach, zapisana w dokumentach, osadzona w przedmiotach, utrwalona w ikonografii, jak i historia, która przetrwała w przekazach ustnych, zakorzeniając się w pamięci społecznej. To także historia narodu i wchodzących w jego obręb społeczności. To wreszcie historia dających się wyodrębnić pokoleń, jak i tworzących je jednostek. To historia pierwszoplanowych postaci i drugoplanowych bohaterów. Jest w niej miejsce dla generacji, która ukształtowała się w epoce określanej przez historiografię jako okres walk o niepodległość i granice państwa polskiego w latach 1914-1920...

Słowa kluczowe

Streszczenie

Andrzej Zaborski w szkicu biograficznym Koncepcja i praktyka orientalistyki profesora Tadeusza Kowalskiego stwierdził, mając na myśli krakowską arabistykę, że „[s]łabą stroną tych studiów było niewątpliwie to, że nie było żadnego lektora Araba, Turka czy też Persa” (Zaborski 2011: 18). I rzeczywiście, według danych archiwalnych w Uniwersytecie Jagiellońskim nie zatrudniano native-lektora języka arabskiego. Kraków jednak nie był jedynym ośrodkiem orientalistycznym w II RP, a w przypadku arabistyki był „dopiero drugim”. Palmę pierwszeństwa trzymał Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie – jedyna placówka, gdzie wykładano filologię arabską...

Słowa kluczowe

Streszczenie

Badania historyczne traktujące o funkcjonowaniu służb specjalnych są coraz powszechniejsze. Nie jest to naturalnie niczym nadzwyczajnym w kontekście rosnącej świadomości, jak dużą rolę odgrywały i nadal odgrywają w polityce państwa. Szczególną uwagę poświęcono dziejom policji politycznej byłych krajów tak zwanej demokracji ludowej. Mimo upływu czasu i powstania znacznej liczby różnorodnych opracowań naukowych, badania dotyczące komunistycznych służb bezpieczeństwa dalekie są od wyczerpania. Co istotne, wydaje się, że sposób, w jaki były formułowane tezy, był częściowo chybiony. Wynikało to ze zbyt uproszczonego postrzegania przeszłości. Doświadczenia odnoszące się do działalności struktur tak szczególnych, jak policja polityczna czy służby specjalne, cywilne bądź wojskowe w życiu politycznym i społecznym miały dramatyczny wydźwięk. Zatem ich obecność w świecie współczesnym wymaga wnikliwszej refleksji obejmującej wiele wątków, począwszy od politycznej kontroli, poprzez kulturę organizacyjną, aż po ocenę skutków pracy w tym środowisku dla osób tam zatrudnionych...

Słowa kluczowe

Streszczenie

Służby policyjne na całym świecie borykają się z problemem przestępczości. Jest to zjawisko płynne, które podlega nieustannym zmianom, a przybierając coraz bardziej zorganizowane formy osiąga szybką zdolność adaptacji do sytuacji polityczno-gospodarczej w państwie czy też regionie. Proces organizacji struktur przestępczych był szczególnie widoczny w Europie Środkowo-Wschodniej w latach dziewięćdziesiątych. Konieczność podjęcia międzynarodowej współpracy służb policyjnych była odpowiedzią nie tylko na rozszerzanie się działalności narodowych grup przestępczych poza granice poszczególnych państw, ale także ponadnarodową kooperację kryminalną, wzajemne przenikanie się ich struktur i tworzenie wielonarodowych i wieloetnicznych grup przestępczych...

Słowa kluczowe

Streszczenie

Kiedy słynny krakowski podróżnik zmarł w 2018 roku, przez prasę lokalną i branżową przewinęła się fala artykułów o odejściu człowieka legendy, Kustosza Pamięci Narodowej, „Wędrownego Ambasadora Polski i Krakowa” oraz „Podróżnika Prawdziwego”. Władysław Grodecki odbył ponad sto wycieczek zagranicznych oraz trzy wielomiesięczne samotne wyprawy dookoła świata. W rankingu stworzonym przez serwis travelin.pl w pierwszych latach XXI wieku uplasował się on na dziewiątym miejscu. Jego podróżom przyświecała idea promowania kultury i historii polskiej za granicą, a relacje z nich publikowane były na łamach prasy i Internetu. Na przestrzeni ćwierćwiecza powstało na jego temat ponad sto różnej objętości tekstów: od krótkich notek i wpisów encyklopedycznych aż po pracę magisterską. W codziennej prasie podawane były niejednokrotnie szokujące lub nieprawdopodobne informacje na temat jego przygód...

Słowa kluczowe

Streszczenie

Celem autora niniejszego artykułu jest próba przedstawienia autorskiej metody interpretacji zjawiska codzienności przy wykorzystaniu trójosiowego układu współrzędnych – tak zwanego modelu referencyjnego. Samo pojęcie codzienności w ramach tej teorii umieszczone jest jako punkt P na układzie współrzędnych, gdzie oś X to czas, Y to przestrzeń, a Z to kultura. W ten sposób punkt P oznacza codzienność, to jest dany punkt czasoprzestrzeni, w którym znajduje się badany podmiot czy rzeczywistość. Według autora w przypadku przyjęcia, iż punkt P odpowiada codzienności rozumianej jako stan właściwy pewnemu podmiotowi, równocześnie przyjmuje się, że musi być on uwarunkowany czasoprzestrzenią oraz kulturą. Kultura w tym modelu determinować będzie aktywności tego podmiotu, w tym jego wybory. Wyprowadzenie interpretacji dotyczącej decyzyjności i uwarunkowań etycznych podmiotów z tak rozumianego punktu codzienności ma stanowić metanarzędzie kulturoznawcze pozwalające lepiej zrozumieć, jak podmioty podejmują decyzje oraz w jaki sposób kultura te decyzje determinuje...

Słowa kluczowe

Streszczenie

W liście do potencjalnego wydawcy z 1951 roku J.R.R. Tolkien przedstawił projekt mitologii dla laicyzującego się anglosaskiego społeczeństwa zbioru wspólnych motywów kulturowych, które – podobnie jak opowieści greckie, celtyckie czy nordyckie – pozwoliłby strukturyzować doświadczenie, a tym samym nadawać sens przeżywanemu światu (Tolkien 2000: 168). W liście tymże zawarta jest sugestia, że zamiar taki nie powiedzie się, jeżeli praca nad Śródziemiem nie zostanie podjęta przez innych artystów. Mitu, podobnie jak idei filozoficznej, nie sposób schować do kieszeni – aby zdolny był funkcjonować, musi stać się własnością wielu. Porównywalna intencja wydawała się przyświecać Howardowi Phillipsowi Lovecraftowi. Z dezynwolturą traktował on mieszczańską instytucję własności intelektualnej, częstokroć zachęcał kolegów po piórze, aby stworzone przez niego uniwersum zasiedlali własnymi historiami. Mitologia tolkienowska różni się jednak od lovecraftowskiej w wymiarze estetycznym tak, jak apollińskość od dionizyjskości, w wymiarze politycznym natomiast – jak wyrafinowany intelektualnie konserwatyzm Rogera Scrutona od rozszalałego reakcjonizmu faszystowskich demagogów...

Słowa kluczowe

Streszczenie

Gatunki literackie, których kluczowym i definiującym elementem jest świat przedstawiony, stwarzają pisarzom możliwość eksploracji i redefinicji tego świata lub jego komponentów. Proces ten polega często na przemianie, odwróceniu, przesunięciu, wzmocnieniu, osłabieniu lub pozbawieniu typowego znaczenia i roli tych części, znanych czytelnikowi z otaczającej go rzeczywistości. W fantastyce naukowej ocean z akwenu wodnego i siły natury staje się formą inteligencji, wpływającą na kształt orbity planety. W dystopii igrzyska mogą zostać przekształcone w zjawisko służące zarówno rozrywce, jak i utrzymywaniu kontroli nad społeczeństwem przez dyktaturę oraz budowaniu narracji o historii państwa. W powieści fantasy zjawisko rasizmu może nie dotyczyć ludzi o odmiennym kolorze skóry, tylko stworzeń takich jak elfy czy krasnoludy...

Słowa kluczowe

Streszczenie

Gra fabularna Neuroshima autorstwa Ignacego Trzewiczka, Marcina Blachy, Michała Oracza i Marcina Baryłki oferuje rozbudowany świat postapokaliptyczny inspirowany szeroko rozumianą popkulturą (Trzewiczek, Blacha, Oracz & Baryłka 2021: 20-27). Czerpie z filmów, seriali, książek i legend miejskich skupionych zwłaszcza na tematyce wojennej i postapokaliptycznej. Gracze rozpoczynający przygodę w świecie Neuroshimy mogą wcielić się w bohaterów, odkrywców i wojowników. Zaskakujące jest przy tym to, iż jedną z grywalnych postaci jest Szczur: bękart, tułacz, bezdomny, osoba pozbawiona woli przetrwania. Nie jest to wszakże jedyna istota, która w Neuroshimie nazywana jest „szczurem”...

Słowa kluczowe

Streszczenie

Już od kilkunastu lat w filmach wytwórni Walta Disneya zauważalna jest tendencja uwspółcześniania kobiecych postaci. Księżniczki są już nie tylko damami w opałach, ale bohaterkami, które samodzielnie funkcjonują w świecie. Krokiem milowym miała być realizacja Zaczarowanej z 2007 roku. Historia animowanej księżniczki, która trafia do rzeczywistego świata, w założeniu pokazuje różnice między bajką a prawdziwym życiem. Morał jednak jest taki, że najlepszym rozwiązaniem jest pogodzenie obu światów. Bez pochwały marzycielstwa z pewnością znacznie trudniej byłoby sprzedawać gadżety związane z filmem..

Słowa kluczowe

Streszczenie

Obszar byłej Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii kojarzy się w powszechnej świadomości z serią toczonych w latach dziewięćdziesiątych XX wieku konfliktów zbrojnych na tle etniczno-religijnym, które przypieczętowały rozpad tego państwa.Wydarzenia te były jednymi z następstw śmierci marszałka Josipa Broza Tity. Do tychże starć należy zaliczyć (w kolejności chronologicznej): wojnę o niepodległość Słowenii (1991), wojny w Chorwacji (1991-1995), Bośni i Hercegowinie (1992-1995) oraz Kosowie (1996-1999). Konsekwencje tych konfliktów są odczuwalne aż do dnia dzisiejszego i wpływają zarówno na kształt wzajemnych relacji republik postjugosłowiańskich (wciąż niewyjaśnione spory terytorialne), jak i na ich sytuację wewnętrzną (problem praw mniejszości narodowych) oraz społeczną (migracje ludności, urazy psychiczne)...

Słowa kluczowe

Streszczenie

Już od średniowiecza książki były ozdabiane na wiele różnych sposobów. Pierwszymi elementami tego typu były dekoracyjne linie, inicjały, rubrykowania na kartach. Księgi przechodziły przez ręce wielu specjalistów, którzy pozostawiali na nich swój oryginalny ślad. Dzięki rodzajom zdobień można określić, z jakiego regionu na świecie pochodziła dana książka, z której papierni czy drukarni. Można nawet wydatować lata jej powstania i dokładny rok wydania...

Słowa kluczowe

Streszczenie

Niniejszy artykuł jest efektem prac nad uporządkowaniem niezabezpieczonych i niezinwentaryzowanych zbiorów, które powstały na przestrzeni lat 1945-2016 i stanowią zawartość drugiego z magazynów należących do Instytutu Studiów Klasycznych, Śródziemnomorskich i Orientalnych Uniwersytetu Wrocławskiego (ISKŚiO). Zawiera on około dwieście pięćdziesiąt metrów bieżących nieskatalogowanych czasopism, książek i różnych innych artefaktów piśmienniczych, jakie Instytut zgromadził w trakcie blisko osiemdziesięciu lat swojego istnienia. Wcześniej takie przedsięwzięcie nie byłoby możliwe, ponieważ wąskie pomieszczenia, które uprzednio zajmował Instytut na ulicy Szewskiej 49 nie pozwalały na ogarnięcie całości stanu posiadania. Książki i czasopisma niejednokrotnie układane były w dużym ścisku w kilku rzędach na jednej półce – nie było więc mowy o zachowaniu porządku...