Streszczenie

Wstęp ma – w zamiarze autorki – stanowić głos w polemice bądź dyskusji o spolaryzowanych obszarach twórczości i ich odbiorcach, konkretniej zaś próbą wskazania, że tak istotny (i potrzebny) współcześnie aspekt, jak tolerancja dotyczyć może nie tylko dyskryminacji o charakterze rasowym, mniejszościowym, religijnym etc., lecz odnieść go trzeba do tego, co zwykliśmy nazywać kulturą, jak również tego, co w obrębie jej recepcji, przeżywania, angażowania się weń, uprawiania, korzystania, remiksowania, a też i badań naukowych wydaje się niebywale w takiej perspektywie ważne...

Słowa kluczowe

okrucieństwo |neurofilozofia

Streszczenie

Zdefiniowanie pojęcia okrucieństwa jest pracą żmudną, która nie polega na takim ułożeniu słów, aby otrzymać pożądaną, logiczną definicję, lecz na tym, żeby szerokie pole semantyczne, w którym termin ten się zawiera, prawidłowo zawęzić. Trudności przy tym jest wiele, bowiem po pierwsze – znaczenie tego pojęcia stale się zmienia, jest różne w różnych kontekstach; po drugie – okrucieństwo jest pojęciem, które pozostaje w ścisłym związku z emocjami człowieka; po trzecie – na pozór złożoność okrucieństwa jako zjawiska jest dostrzegalna jedynie w stopniu niewielkim, powierzchownym, w istocie jest jednak zagadnieniem bardzo rozległym; po czwarte – przeznaczenie definicji przesądza o jej treści...

Słowa kluczowe

rzecz |zniszczenie

Streszczenie

Istnieje pewien problem, który, choć ważny niemal dla każdego, nie doczekał się należytej uwagi. Chodzi o zniszczenie rzeczy. Nie oznacza ono zniszczenia rzeczy w sensie dosłownej materialnej parcjalizacji i destrukcji – którego źródła i konteksty analizował świetnie Wolfgang Sofsky (Sofsky 1999: 192-209) w Traktacie o przemocy – lecz o zmianę ludzkiego stosunku do rzeczy...

Słowa kluczowe

muzeum |enciclopedia concreta |leksykon |encyklopedia

Streszczenie

Dwudziestego dziewiątego września 1645 roku angielski arystokrata, John Evelyn, w ramach podróży po Włoszech odwiedził wenecką posiadłość lokalnego dostojnika, Signora Ruzzini. Będąc pod wrażeniem posiadanej przezeń kolekcji, utrwalił jej obraz w następujący sposób...

Słowa kluczowe

encyklopedia |Jacques Vaucanson

Streszczenie

Istnieje miedzioryt wyryty w 1738 roku, który przedstawia trzy automatyczne rzeźby Jacques’a Vaucansona, wówczas jednego z najsłynniejszych francuskich inżynierów, przyciągającego do salonu Hôtel de Langueville w Paryżu rzesze widzów zainteresowanych pokazami mechanicznych teatrów (Johnson 2016: 75-77). Rytownikiem, który wykonał płytę miedziorytniczą, był François Vivarès, a podstawą pracy stał się rysunek Huberta Gravelota, gwiazdy osiemnastowiecznej grafiki książkowej we Francji i Anglii (Halsband 1985: 875). Współpraca obu artystów nie była przypadkiem – obaj święcili w Europie tryumfy, przede wszystkim dzięki swoim międzynarodowym kontaktom po obu stronach Kanału La Manche...

Słowa kluczowe

sztuki walki |crowdsourcing |archeologia wiedzy

Streszczenie

Tradycyjnie badania nad dawną wiedzą – jej produkcją, zakresem czy sposobami przekazu – były domeną wąskiego grona specjalistów. Źródła do jej poznania stanowiły zachowane teksty kultury, a zwłaszcza źródła pisane i ikonograficzne, które miały dawać wgląd w dawne sposoby konceptualizowania i dyskutowania określonych zagadnień...

Słowa kluczowe

humanistyka |software

Streszczenie

Trudno nie zgodzić się z tezą, że oprogramowanie posiada obecnie przeważający wpływ na życie społeczne, infrastrukturę, technologię czy komunikację. Pomimo tak znaczącej siły oddziaływania, często bywa ono wypierane z powszechnej świadomości zbiorowej, dyskursu kultury masowej, a nawet z badań naukowych. Właśnie z tego powodu znawca mediów, Lev Manovich, zwracał uwagę na symultaniczną transparentność oprogramowania oraz jego fundamentalną pozycję w kulturze...

Słowa kluczowe

fandom |społeczność fanowska

Streszczenie

„To pięknie, gdy ludzie używają danych, mówiąc o fandomie [it’s just lovelyifpeopleareusing data whendiscussing fandom]” (DailyDot.com 2016) – twierdzi twórczyni bloga ToastyStats, największego chyba w tym momencie projektu zmierzającego do kwantyfikacji społeczności fanowskiej. W przestrzeni publicznej powoli rośnie nie tylko rola fandomu, ale również specyficznej – i do tej pory marginalnej – formy aktywności fanowskiej, jaką jest prowadzenie statystyk. Dane tego typu zaczynają pełnić coraz większą rolę w dyskursie fanowskim, stając się punktem odniesienia i fundamentem pozwalającym budować poczucie tożsamości...

Słowa kluczowe

George Lucas |Jedi |Gwiezdne wojny

Streszczenie

W uniwersum Gwiezdnych wojen George’a Lucasa Jedi to starożytny zakon, który w swoich szeregach zrzeszał tylko tych, którzy pozostawali „wrażliwi na Moc” (Force-sensitive). Oznaczało to, iż ich organizmy skupiały w sobie znaczną ilość tak zwanych midichlorianów, czyli nanoorganizmów, które miałyby występować w każdym żywym organizmie...

Słowa kluczowe

religia |santa muerte |święta śmierć |meksykański kult śmierci |misterium

Streszczenie

Fenomen współczesnego kultu Świętej Śmierci na terenach Meksyku w ostatnich latach stał się przedmiotem wielu naukowych analiz (Argyriadis 2012: 191-218; Castañeda & Katia 2008; Aridjis 2003; Malvido 2005: 20-27; Olmos 2010). Mimo różnych strategii przyjmowanych przez badaczy, większość z nich jest zgodna, że w ciągu ostatnich dwudziestu lat kult ten z ukrywanego, niejako domowego i prywatnego wierzenia, stał się elementem kultury popularnej Meksyku, gdzie turyści i mieszkańcy mogą coraz częściej publicznie obserwować jego barwne przejawy, a więc wspólne odmawianie różańca do śmierci na ulicach stolicy czy też pielgrzymki, podczas których wyznawcy Santa Muerte zanoszą wspólne modlitwy do swojej patronki...

Słowa kluczowe

turystyka masowa

Streszczenie

Znajdujemy się obecnie w trzeciej epoce historycznej, wyróżnianej ze względu na dominujący rys kultury (Sztompka 2005: 150). Po epoce oralnej, w której dominował przekaz ustny, i epoce werbalnej, podporządkowanej pismu, wkroczyliśmy w epokę wizualną, w której największe znaczenie w komunikacji międzyludzkiej zyskuje obraz. Kultura wizualna nie odnosi się do estetycznych upodobań, ale do pomiaru zrozumienia przez odbiorców komunikatu...

Słowa kluczowe

komunikacja |tożsamość |Guy Debord |social media |społeczeństwo spektaklu |cyfrowy nonsens memetyczny |media społecznościowe

Streszczenie

Autor niniejszego rozdziału ma na celu przedstawienie problemów wynikłych w związku z istotowymi przemianami internetu, który na przestrzeni ostatnich lat przyczynił się do zmiany społecznej percepcji prawdy i fałszu. Funkcjonując pierwotnie jako jednokierunkowe medium komunikacji, którego przekaz ograniczony był do wyraźnie wydzielonych nośników treści (komputerów stacjonarnych), stopniowo przekształcał się on w fizycznie wszechobecną sieć, funkcjonującą w kontekście społecznym, jak wskazane zostanie w dalszej części wywodu, zupełnie inaczej niż jeszcze w pierwszej dekadzie XXI wieku. Zmiany technologiczne, które wpłynęły na reorientację funkcji internetu, przełożyły się na zmianę w sposobie postrzegania treści przesyłanych za jego pomocą. Ponieważ zaś obecnie sieć internetowa funkcjonuje jako komplementarna część wielu działań podejmowanych indywidualnie i kolektywnie w przestrzeni, o której niegdyś można by powiedzieć, iż jest „pozainternetowa”, „realna”, powstał w tym obszarze problem zachodzenia na siebie i przenikania prawdy oraz wytworów fantazji, projekcji albo zwyczajnych kłamstw...

Słowa kluczowe

media |Ryszard Kapuściński |czwarta władza

Streszczenie

Jednym z najistotniejszych elementów twórczości Ryszarda Kapuścińskiego, powracającym w jego reportażach, w udzielanych przez dziennikarza wywiadach, jak również na kartach sześciotomowych Lapidariów (Kapuściński 2008a; 2008b), jest rozbudowana i pogłębiona refleksja medioznawcza. W swych rozważaniach reporter wielokrotnie podejmował namysł nad znaczeniem i sposobami funkcjonowania środków masowego przekazu, powiązanych z pojęciem władzy na dwa sposoby. Z jednej strony autor Cesarza myślał o mediach jako o władzy par excellence, śledząc i dokumentując mechanizmy jej społecznego oddziaływania. Z drugiej, traktował je jako niezwykle skuteczne tej władzy narzędzie, które, znalazłszy się w rękach globalnych koncernów czy polityków, może zostać wykorzystane w instrumentalny sposób. Ta podwójna optyka, pozwalająca dostrzec w mediach jednocześnie podmiot i przedmiot władzy, stanowi punkt wyjścia do nakreślonych w niniejszym rozdziale analiz...

Słowa kluczowe

Szpilki |śmiech

Streszczenie

Śmiech, rozumiany jako ważny element kultury, a szczególnie kultury zabawy, tradycyjnie niósł ze sobą wiele różnych odcieni humoru, znaczeń i wymagał stworzenia odpowiednich form na ich wyrażenie. Był twórczym i spontanicznym aktem podmiotu, który w ten sposób prezentował swój stosunek do siebie lub otaczającego go świata. Tego rodzaju śmiech nie służył też perswazyjnym celom władzy, lecz radosnej afirmacji rzeczywistości lub jej krytyce...

Słowa kluczowe

piosenka |muzyka popularna |dyskurs władzy

Streszczenie

Nie ulega wątpliwości, że piosenka jest komunikatem. Marek Jeziński w pracy Muzyka popularna jako wehikuł ideologiczny przekonuje, że sytuację komunikacyjną, którą autorzy piosenek wytwarzają, należy traktować jako szczególny przypadek komunikowania masowego (Jeziński 2011: 48). Za Stanleyem Baranem i Dennisem Davisem terminu tego można użyć w stosunku do sytuacji, w której „źródło, zazwyczaj organizacja wykorzystuje daną technikę jako środek komunikowania z dużą grupą odbiorców” (Baran & Davis 2007: 8)...

Słowa kluczowe

cenzura |telewizja |program rozrywkowy

Streszczenie

Milionowy abonent pierwszego programu telewizji polskiej zarejestrował swój odbiornik w tysiąc dziewięćset sześćdziesiątym trzecim roku (TVP.pl 2009). Liczba widzów stale rosła. W tysiąc dziewięćset sześćdziesiątym dziewiątym telewizory znajdowały się już w ponad trzech milionach (TVP.pl 2009) domów obywateli PRL. Głównym (a oficjalnie jedynym) organizatorem życia kulturalnego Polaków była Partia Robotnicza, i podobnie jak wszelkie inne powstające wówczas teksty, także treści prezentowane na małym ekranie, musiały zyskać akceptację, działającego w imieniu władz, Głównego Urzędu Kontroli, Publikacji i Widowisk...

Słowa kluczowe

PRL |prezenter |dyskoteka |dyskdżokej

Streszczenie

W połowie lat siedemdziesiątych polska prasa donosiła, że dyskoteki awansowały do rangi ulubionej rozrywki młodych Polaków, daleko w tyle zostawiając kina, teatry i filharmonie. Ton tych artykułów wahał się od (rzadziej) entuzjastycznego po (częściej) krytyczny, a nawet alarmujący. Jedno nie ulegało wątpliwości – dyskoteki zostały dostrzeżone i uznane za istotną kwestię z punktu widzenia polityki kulturalnej państwa. Warto podkreślić, że moda na ten rodzaj rozrywki rozwinęła się w PRL niemal równolegle do amerykańskiego disco craze, którego kanonicznym przedstawieniem pozostaje film Gorączka sobotniej nocy...

Słowa kluczowe

popkultura |sztuka użytkowa

Streszczenie

Problem etykiet alkoholowych wciąż jest tematem pomijanym w opracowaniach naukowych i na próżno szukać prac im poświęconych. Stanowią one jednak część sztuki użytkowej, są także nieodłącznym elementem współczesnej popkultury. Pomimo że jest to problem niezmiernie interesujący, szczególnie w kontekście problematyki estetycznej i historycznej, odnoszącej się do wizerunków statków, nie był on dotąd podejmowany w badaniach...

Słowa kluczowe

narracja |dramaturgia |dzieło audialne

Streszczenie

Formy dźwiękowe podejmują wyzwanie, jakie stawiają przed nimi: doba mediów wizualnych oraz szybki, skondensowany przekaz obrazów. By zbudować zrozumiałą oraz immersyjną opowieść, twórcy posługują się wielorakim wykorzystaniem metod narracyjnych w różnych modelach dramaturgicznych produkcji fonicznych. W niniejszym rozdziale przytoczone i omówione zostaną trzy dzieła audialne: dwa słuchowiska oraz reportaż, które posłużą zaprezentowaniu odmiennych form narracyjnych, a także staną się punktem wyjścia do próby udzielenia odpowiedzi na pytanie zawarte w tytule rozdziału...

Słowa kluczowe

muzyka popularna |utopizm religijny |Prince

Streszczenie

W listopadzie 2001 roku Prince publikuje wyjątkowo ważną dla swojej drogi artystycznej, choć prawie zupełnie zignorowaną przez rynek muzyczny, płytę The Rainbow Children. Płytę, do której potajemne sesje odbywają się na przełomie roku 2000 i 2001 (Draper 2013: 186), zdobi reprodukcja obrazu Reine Keis Quintet autorstwa afroamerykańskiego malarza C’Babi Bayoc...

Słowa kluczowe

Michael Kunze |tragedia grecka |teatr muzyczny

Streszczenie

Pomimo tego, że musical jest obecny w kulturze już od niemal stu lat, przez długi czas nie cieszył się on zainteresowaniem badaczy. Dopiero w ostatnich latach zaczęły ukazywać się publikacje udowadniające, że musical może być interesującym przedmiotem refleksji akademickiej (Knapp 2005; Knapp 2009; Wells 2011; Wolf 2002; Wolf 2011), jednak koncentrują się one przede wszystkim na amerykańskim teatrze muzycznym. Tymczasem, chociaż musical jest gatunkiem, który powstał na gruncie kultury amerykańskiej (Bielacki 1994), to szybko przyjął się on również poza Stanami Zjednoczonymi. Zarówno w Wielkiej Brytanii, jak i w Niemczech, Holandii, Polsce, Japonii oraz wielu innych krajach, tworzy się i wystawia spektakle musicalowe, które dorównują broadwayowskim produkcjom...

Słowa kluczowe

Wojciech Kościelniak |Frankenstein |musical

Streszczenie

Można odnieść wrażenie, że sceniczne musicale są rzadko analizowane przez badaczy kultury popularnej, zwłaszcza tych w Polsce. Nietrudno zrozumieć tę tendencję – gatunki teatralne są z natury swojej dużo bardziej lokalne niż filmy czy powieści, z kolei musicale są znacznie mniej istotne w życiu teatralnym Polski niż Stanów Zjednoczonych czy Wielkiej Brytanii. Musicale w Polsce są rzadko badane, bo to stosunkowo skromne pole do analiz...

Słowa kluczowe

kino |Aleksander Sokurow

Streszczenie

Nazwisko Sokurowa od 1995 roku znajduje się na liście stu najlepszych reżyserów kina światowego. W 2004 roku nadano mu tytuł Narodowego Artysty Federacji Rosyjskiej. Dla Andrieja Tarkowskiego Sokurow jest mistrzem kina, którego stawia się pośród takich genialnych twórców, jak Robert Bresson, Luis Buñuel: „Żadnego spośród nich nie można pomylić z kimś innym. Każdy z tych reżyserów idzie własną drogą, choćby wiązało się to z dużymi kosztami, słabościami, nawet z fałszywymi krokami – wszystko to zawsze w imię wyraźnie wytyczonego celu, jednolitej koncepcji” (Tarkowski 2007: 81)...

Słowa kluczowe

serial |intermedialność |Miranda |Skam

Streszczenie

Począwszy od lat dziewięćdziesiątych dwudziestego wieku seriale nowej generacji rozpoczęły swoją ekspansję, zagarniając coraz to nowe obszary zmediatyzowanej kultury. W drugiej dekadzie dwudziestego wieku stanowią ważny jej element, odbijający ponowoczesny świat i kondycję żyjącego w nim człowieka. Część z nich prezentuje na małym ekranie epickie opowieści; część eksperymentuje z dotychczasowymi przyzwyczajeniami odbiorców, grając z literackimi i filmowymi schematami fabularnymi, narracją, gatunkami, podejmowanymi tematami, inne jeszcze wykorzystują elektroniczne urządzenia do rozszerzenia filmowanego świata i zatarcia granic między fikcją a prawdą...

Słowa kluczowe

serial |amerykański mit |Kto się odważy

Streszczenie

Kto się odważy (angielskie: Show me a Hero) to oparty na faktach miniserial, wyprodukowany i wyemitowany przez kanał HBO w 2015 roku. Jego akcja rozgrywa się w latach 1987-1992 w Yonkers, niewielkim mieście na północ od Nowego Jorku. Decyzją Sądu Najwyższego miasto ma wdrożyć politykę desegregacji rasowej, co oznacza, że pośród bardziej dostatnich białych dzielnic mają zostać wybudowane lokale komunalne dla latynoskich i afroamerykańskich rodzin...

Słowa kluczowe

Siatka Cyberprzestrzenna |architektura kosmiczna |Tron

Streszczenie

W niniejszym rozdziale przedstawiona zostanie fenomenologiczno-estetyczna analiza sposobu, w jaki użycie namacalnego, „ucieleśnionego” światła jako budulca architektonicznego w filmie Disneya Tron z 1982 roku przyczyniło się do założenia paradygmatu konstrukcji i wizualizacji imersyjnych światów elektronicznych. Paradygmat ten (Siatka Cyberprzestrzenna) pozostaje aktualny w dzisiejszej erze rosnącej popularności technologii rzeczywistości wirtualnej...

Słowa kluczowe

Frostpunk |postapokalipsa |streampunk

Streszczenie

Niniejszy rozdział należy rozpocząć od wyjaśnienia pojęcia wiktoriańskiego postapo jako konwencji pojawiającej się nie tylko w literaturze, ale także w grach wideo. Określenie „wiktoriański” zastosowane zostanie w tym wypadku nie w odniesieniu do utworów pochodzących z lat 1837-1901, lecz jako określenie dzieł współczesnych z nurtu steampunk, które odtwarzają realia epoki wiktoriańskiej. „Postapokalityczym” nazwany natomiast jest świat po fikcyjnej katastrofie, która w znacznym stopniu przyczyniła się do zmiany jego struktury...

Słowa kluczowe

black metal |zbrodnia

Streszczenie

Black metal, nawet na wczesnym etapie rozwoju w twórczości takich zespołów, jak na przykład Venom, był silnie związany z warstwą pozamuzyczną, będącą bądź inspiracją, bądź też bezpośrednim odzwierciedleniem samego brzmienia. Stopniowa ewolucja gatunku i coraz większe rozeznanie artystów w obowiązujących w nim regułach przebiegały zatem od pewnego momentu dwutorowo: osobno rozwijała się sama muzyka, osobno zaś – aspekty wizualne czy narracyjne. Co bowiem szczególnie istotne, estetyka i wizerunek muzyków nie są tutaj jedynymi wyznacznikami dyskursywnymi black metalu. Tym, co łączy początki gatunku, szczególnie drugiej fali, z jego obecnym statusem i wykorzystywanymi narracjami, są również liczne przypadki morderstw, samookaleczeń, samobójstw czy podpaleń. I choć bez wątpienia wątek ten ujawnia to bardziej szokujące oblicze black metalu, jest on szczególnie istotny ze względu na mnogość potencjalnych nawiązań dokonywanych przez późniejsze pokolenia twórców zmieniających oblicze muzyki ekstremalnej...

Słowa kluczowe

baśń

Streszczenie

Baśń jest jednym z podstawowych gatunków literatury ludowej, wywodzi się z podań i legend przekazywanych z pokolenia na pokolenie jako tradycja ustna. „Zdaniem wielu autorów zrodziła się z obrzędów inicjacyjnych funkcjonujących w kulturach pierwotnych – rytuałów, które przygotowywały chłopców do osiągnięcia dojrzałości i włączały ich w społeczność dorosłych” (Kostecka 2014: 89). Z czasem baśnie doczekały się spisania i choć ich wersje różnią się między sobą, są one utrzymane według ściśle określonego schematu. Forma baśni stała się materiałem do badań dla Vladimira Proppa, który w Morfologii bajki magicznej na materiale ponad stu bajek rozpisuje powtarzalną strukturę gatunku (Propp 2011)...

Słowa kluczowe

Stefan Żeromski |Kamil Śmiałkowski |Bolesław Prus |Konrad T. Lewandowski |literacki mashup

Streszczenie

Narodziny literackiego mashupu (literary mashup) można datować na pierwszego kwietnia (sic!) 2009 roku (Amazon.com 2017), kiedy premierę miała powieść Duma i uprzedzenie i zombi autorstwa Jane Austen i Setha Grahame’a-Smitha. Zjawisko mashupu ma jednak swoją genezę w muzyce i stanowi część kultury remiksu. Jak pisze Anna Nacher, początków remiksu powinno się upatrywać w latach sześćdziesiątych (Nacher 2011: 77). Wtedy to amerykański kompozytor Steve Reich w ramach współpracy z San Francisco Tape Music Center zaczął dokonywać eksperymentów na taśmach poprzez zapętlenia i nietypowe zestawienia...

Słowa kluczowe

biografia |Michael Jordan

Streszczenie

Hasło „Michael Jordan” wpisane 11 stycznia 2017 w polu wyszukiwania serwisu Amazon.com zaowocowało wynikiem produktów związanych z powyższą nazwą w liczbie sześćset sześć tysięcy siedemset czterdzieści sześć (Amazon.com 2017). Ilość ta zmienia się z dnia na dzień, gdyż Amazon oferuje produkty używane. Wśród wyników wyszukiwania ze wspomnianego już dnia, tysiąc sto osiemdziesiąt osiem towarów związanych z Michaelem Jordanem znajdowało się w sekcji „Filmy i Telewizja”, piętnaście tysięcy osiemset dwadzieścia sześć w sekcji „Książki”, a czterysta dwadzieścia osiem w „Zasobach na Kindle”. Pozostałe pięćset osiemdziesiąt dziewięć tysięcy trzysta cztery produkty stanowiły: odzież sportowa, kosmetyki, aplikacje komputerowe, gry wideo, memorabilia, wszelkiego rodzaju gadżety (na przykład plakaty lub fartuchy kuchenne) oraz innych osób o tym samym imieniu i nazwisku, jak choćby pisarza książek z gatunku fantasy. Większość z siedemnastu tysięcy czterystu czterdziestu dwóch produktów o charakterystyce narracyjnej stanowiły różne biografie Michaela Jordana...

Słowa kluczowe

film |adaptacja

Streszczenie

Film długo musiał dążyć do uzyskania autonomii wśród innych sztuk. Nawet kiedy przestał już być uznawany za rozrywkę jarmarczną, wciąż pokutowało przekonanie o jego podległości względem literatury. Sztuki „stechnicyzowane”– jak nazywa je Maryla Hopfinger – „[…] stają się z tego punktu widzenia przede wszystkim technicznymi środkami przekazu i upowszechnienia literatury” (Hopfinger 1974: 70). Film miał więc jedynie przenosić słowa na ekran – posługiwać się językiem ruchomych obrazów. Wciąż jednak jego aspekt fonofotograficzny był pomijany, a sam film uważano za sztukę, nawet jeśli samodzielną, to mniej wymagającą intelektualnie. Związek filmu i literatury podtrzymywany był także przez działalność teoretyczno-filmową, bowiem kinem na początku jego rozwoju zajęli się teoretycy literatury i językoznawcy, którzy posługiwali się narzędziami odpowiadającymi właśnie literaturze...

Słowa kluczowe

popkultura |Piotruś Pan |Walt Disney

Streszczenie

Wyprowadzenie genezy postaci Piotrusia Pana nie jest kwestią prostą do realizacji. Przede wszystkim należy podkreślić, że James Matthew Barrie tworzył postać chłopca, który nigdy nie dorósł przez wiele lat. Początkowo Piotruś był bohaterem książki The Little White Bird z 1902 roku...

Słowa kluczowe

Mulan |Joseph Campbell |bohater mityczny

Streszczenie

Autorka rozdziału przedstawia odczytanie disnejowskiego filmu animowanego Mulan (Cook & Bancroft 1998) w świetle koncepcji bohatera mitycznego, zaproponowanej przez czołowego amerykańskiego mitoznawcę, religioznawcę i myśliciela, Josepha Campbella w dziele Bohater o tysiącu twarzy. To pochodzące z lat pięćdziesiątych opracowanie, obok Potęgi mitu czy Masek Boga, zrewolucjonizowało tradycyjne sposoby postrzegania mitologii we współczesnych naukach społecznych oraz wywarło przemożny wpływ nie tylko na badania nad mitami i religiami świata, lecz także na duchowość oraz artystyczną twórczość ludzi Zachodu drugiej połowy dwudziestego wieku. Osią książki jest utrzymane w Jungowskim duchu twierdzenie, że wszystkie mity z całego świata łączy jedna wspólna, fundamentalna struktura – monomit – ukazana przez autora w formie wyprawy archetypowego bohatera, dzielącej się na poszczególne fazy jego rozwoju...

Słowa kluczowe

Walt Disney |live action |retelling |remaking |strategie powtarzania

Streszczenie

Herman Koch w obrazowy sposób zwrócił uwagę na to, jak wielką rolę odgrywa powtarzalność w życiu człowieka, stwierdzając: "Kto nie zna historii, skazany jest na jej powtarzanie, przekonuje się nas aż do znużenia. Ale czy esencja istnienia nie tkwi właśnie w powtarzaniu? Narodziny i śmierć. Słońce, które każdego ranka wschodzi, a wieczorem zachodzi. Lato, jesień, zima, wiosna. Mówimy o pierwszym śniegu, choć to taki sam śnieg, jak przed rokiem" (Koch 2015: 181-182)...

Słowa kluczowe

adaptacja |remake |sequel |crossover

Streszczenie

Anna Perzyńska w artykule Opowiadać dalej – fanfiki, mashupy, uniwersa – alternatywa i konwergencja stawia tezę, że współczesna popkultura jest odzwierciedleniem potrzeby „kontynuacji uczestnictwa” w światach przedstawionych (Perzyńska 2013: 88). Zdaniem badaczki tę tendencję widać przede wszystkim w rosnącej popularności takich zjawisk, jak spin-off, slash, crossover, prequel, sequel i wersje alternatywne raz opowiedzianej historii (Perzyńska 2013: 85)...

Słowa kluczowe

przemoc |dubbing |film animowany

Streszczenie

Moralność nakazuje uznawać przemoc za działanie co do zasady godne potępienia. Logiczne wydaje się twierdzenie, że konsekwencją tego stanu rzeczy byłoby ograniczanie epatowania młodszych widzów treściami o podobnym charakterze. Tymczasem rzeczywistość pokazuje, że twórcy kultury nie unikają sytuacji, w których konkretyzują się podobne aspekty. Nie ma przy tym znaczenia, że dany tekst może być adresowany całkowicie albo częściowo do dzieci czy też młodzieży. Nie inaczej jest w wypadku amerykańskich filmów animowanych, w których przemoc jest zjawiskiem powszechnym – od drobnych, niewinnych, wydawałoby się, incydentów, poprzez kradzież, aż po zabójstwo...

Słowa kluczowe

adaptacja |gry wideo |cyberkomandos

Streszczenie

"Elitarny oddział komandosów zostaje wysłany w najdalsze zakątki Ziemi, by pod flagą USA walczyć o demokrację". Broforce, Free Lives; "Cybernetyczny żołnierz realizuje tajne zadanie powstrzymania zdrajcy narodowego przed wywołaniem biologicznej apokalipsy". Far Cry 3: Blood Dragon, Ubisoft; "Zdegradowany detektyw wydziału zabójstw w Nowym Jorku próbuje oczyścić swe imię z zarzutów o czyny, których nie popełnił". Beat Cop, Pixel Crow. Powyższe narracje płynnie wpisują się w sieć znaczeń tworzącą amerykańską kulturę telewizyjną lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych dzięki takim serialom jak M.A.S.H (1972-83), Drużyna A (oryginalny tytuł: A-Team, 1983-87)...

Słowa kluczowe

adaptacja |gra planszowa |Alternatywy 4

Streszczenie

W 2013 roku, dzięki współpracy wydawnictw gier planszowych z Telewizją Polską, na rynku zaczęły pojawiać się gry nawiązujące do polskich seriali. Pierwszym tytułem była wojenna gra karciana dla dwóch osób oparta na fabule serialu Czas honoru. Obecnie na rynku jest dostępnych dziesięć tytułów, co nie stanowi finalnej liczby, ponieważ TVP ma w planach wydanie nowych tytułów na podstawie kolejnych kultowych seriali...

Słowa kluczowe

literatura |źródło historyczne |kronika średniowieczna

Streszczenie

Zasadniczym celem autorki rozdziału jest próba odpowiedzi na pytanie, czy kroniki średniowieczne można uznać w większej mierze za teksty literackie, czy też przyznać im należy etykietę wiarygodnych źródeł historycznych. Problem ten narasta w historiografii od dawna za sprawą wielu niejasności źródłowych i licznych uzasadnień interpretacyjnych, podejmowanych przez historyków, którzy traktują fragmenty wybranych źródeł jako zmyślenie, czego dowodem są stanowiska niektórych badaczy wobec Kroniki polskiej Mistrza Wincentego (Maroń 2013: 140) oraz prace literaturoznawców, badających wątki i motywy w średniowiecznych źródłach...

Słowa kluczowe

literatura |historiografia |Ignacy Krasicki

Streszczenie

Zarówno „powieść erudycyjna” (Klimowicz 1955: 393), jak i „romans awanturniczy” (Kleiner 1964: 215), dla jednych – współczesna „rozprawa naukowa” (Ziomek 1950: 334, 354), podczas gdy dla innych – „literatura science fiction” (Przyrowski 1973: 9). Jak widać, Historia Ignacego Krasickiego doczekała się wielu określeń, w zależności od punktu widzenia: bądź to sprzecznych, bądź to ukazujących jej bogactwo...

Słowa kluczowe

Fryderyk Chopin |listy

Streszczenie

Na rok 2019 przypadła sto siedemdziesiąta rocznica śmierci Fryderyka Chopina i dwieście dziesiąta rocznica jego urodzin; przed dziesięcioma laty Polska przeżyła intensywny okres obchodów stusześćdziesięciolecia śmierci i okrągłego, dwusetnego jubileuszu urodzin. Upodobanie do celebracji tego typu okazji, skądinąd bliskie polskiej tradycji kulturowo-obyczajowej, nie powinno przesłonić jak najbardziej pozytywnego zjawiska, a mianowicie tego, że przy okazji świętowania bibliografia Chopinowska wzbogaciła się o prawdziwe rarytasy, w tym wznowienia ważnych rozpraw (Liszt 2009; Niecks 2011)1 czy pierwsze polskie tłumaczenie powieści Lukrecja Floriani George Sand (Sand 2009), prezentującej w zawoalowanej formie relacje słynnej pary. Okoliczności rocznicowe zachęciły także do podjęcia fundamentalnych prac wydawniczych nad spuścizną epistolograficzną kompozytora...

Słowa kluczowe

Czesław Miłosz |listy |Ola Watowa |rozpacz |żałoba

Streszczenie

Żałobę opisuje pięć różnych teorii, a każda inaczej, by sparafrazować żart Stanisława Lema (1971: 13), pointujący ten zadziwiający proces pokrywania ludzkiej niewiedzy nadmiarem słów. Roztropnie jest więc chyba niniejsze rozważania na temat żałoby rozpocząć w rejestrze pozbawionym patosu – jeśli to oczywiście możliwe. O żałobie pisze się na różne sposoby: teoretycznie i na poziomie ogólności zajmowali się tym między innymi psychoanalitycy – dobrze znany i klasyczny już tekst Żałoba i melancholia Zygmunta Freuda do dziś inspiruje, jest też punktem wyjścia dla kolejnych pokoleń psychoanalityków...

Słowa kluczowe

poezja |Jacek Podsiadło

Streszczenie

Jacek Podsiadło, autor między innymi cyklu wierszy przeciw państwu, korzysta w swojej poezji z bogatego zasobu słownika języka potocznego, nie stroniąc od „brudnych” kolokwializmów i wulgaryzmów. Jego poezja żywi się dykcją niską. „Iluzja mówioności”, owe „cytaty z rzeczywistości” (Dąbrowska 2012: 36) prowokacyjnie i autoironicznie przedstawiają obraz poety-buntownika, tarzającego się w brudzie rzeczywistości...

Słowa kluczowe

Václav Havel |Jan Patočka

Streszczenie

Nazwisko Václava Havla jest znane niemal każdemu (Środkowo)europejczykowi – to czeski intelektualista, dysydent i więzień polityczny w okresie tak zwanej normalizacji w Czechosłowacji, jej późniejszy prezydent i pierwszy prezydent Republiki Czeskiej. Jednak Havel był również (a może przede wszystkim) utalentowanym pisarzem, który stworzył kilkanaście dramatów, liczne eseje, a pod koniec życia wyreżyserował swój pierwszy film. Dzięki tłumaczeniom i redakcji Andrzeja S. Jagodzińskiego polski czytelnik może zapoznać się z większością dramatów pisarza zamieszczonych w tomie Havel. Utwory sceniczne, który został wydany w 2016 roku nakładem Wydawnictwa Krytyki Politycznej...

Słowa kluczowe

Elfriede Jelinek |kryzys uchodźczy |kryzys humanizmu |uchodźcy

Streszczenie

Kontrowersyjna twórczość Elfriede Jelinek, znanej austriackiej pisarki i laureatki Literackiej Nagrody Nobla, od lat znajduje inspirację w bieżących wydarzeniach politycznych, stanowi reakcję autorki na aktualną politykę Austrii, toczące się dyskursy medialne czy stanowisko państwa dotyczące kwestii europejskich...

Słowa kluczowe

Jonathan Littell |narcyzm |sadomasochizm |nekrofilia |nazizm

Streszczenie

Łaskawe to dość kontrowersyjna i ostro krytykowana, choć dwukrotnie wyróżniona Nagrodą Goncourtów oraz Nagrodą Akademii Francuskiej, powieść Jonathana Littella (urodzony w 1967) z 2006 roku, przestawiająca wspomnienia należącego do NSDAP nazisty i fikcyjnego oficera SS. Maximilian Aue to intelektualista, doktor prawa konstytucyjnego, a jednocześnie seryjny morderca oraz zbrodniarz wojenny...

Słowa kluczowe

Cezary Łazarewicz |Przemysław Semczuk |reportaż kryminalny |true crime nowel

Streszczenie

True crime novel to dziennikarsko-literacka „powieść o prawdziwej zbrodni”, najczęściej zabójstwie lub serii morderstw, ale też spektakularnych rabunkach lub działalności grup przestępczych. Jej bohaterem bywa psycho- lub socjopatyczny morderca i/lub gwałciciel (jak Kuba Rozpruwacz, Ted Bundy, Charles Manson, Joseph Fritzl, Karol Kot czy Leszek Pękalski), narkotykowy baron (Pablo Escobar) czy terrorysta (Anders Breivik). Zdarza się, że autor próbuje wniknąć w psychikę mordercy, innym razem osią fabularną jest relacjonowanie śledztwa czy procesu sądowego...

Słowa kluczowe

Władysław Reymont |Robert Wiene |Krzyk |Gabinet doktora Caligari

Streszczenie

Jedną z najmniej znanych, choć zasługujących na uwagę, małych form epickich Władysława Reymonta jest nowela z roku 1895 o krótkim tytule – Krzyk. Zestawienie tego wciąż mało znanego utworu z powszechnie kojarzonym Gabinetem doktora Caligari wyreżyserowanym przez Roberta Wienego w roku 1920, wydaje się zasadne z co najmniej kilku powodów. Po pierwsze pozwala na ukazanie, iż wiele inspirujących realizacji pewnych artystycznych motywów można odnaleźć w niebanalnej formie w pracach rodzimych autorów; po drugie zaś przedstawia ewolucję międzynarodowego i wielogatunkowego prądu, jakim był ekspresjonizm. Co więcej, dzieła te łączy motyw zbrodni popełnianej potencjalnie przez osoby nie do końca świadome, będące w trakcie sennych halucynacji, co należałoby prześledzić, by zobaczyć jak wątek ten zapisał się w historii literatury i filmu...

Słowa kluczowe

fantastyka |science fiction |technologia

Streszczenie

Nowoczesna technologia jest nieodłącznym elementem powieści science fiction. Przedstawiana jako stały komponent życia postaci, zdaje się pozytywnym osiągnięciem ludzkości: zapewnia wygodę, rozwiązuje problemy, pozwala na szybki kontakt i łatwy dostęp do informacji, rozrywki. Ma ona jednak także swoją mroczniejszą stronę – umożliwia powszechną kontrolę wszystkich aspektów działalności ludzkiej...

Słowa kluczowe

Kerrelyn Sparks |Love at Stake |romans

Streszczenie

W powszechnym odczytaniu romans paranormalny sytuuje się w paradygmacie literatury zbanalizowanej, a genezy takiego domniemania doszukać się można zarówno w krytyce feministycznej, uznającej romans w ogóle za „propatriarchalny” (Bujnicka 2006: 583; Setecka 2000: 187) relikt, jak i deprecjonującym poglądzie, wedle którego romans nie reprezentuje wartości poznawczych, wyrażanym między innymi przez Northorpa Frye’a w The Secular Scripture: A Study of the Structure of Romance (Frye 1978), a w Polsce choćby przez Ewelinę Marię Szyszkowską w pracy zatytułowanej Odmiany uczuć: popularny romans kieszonkowy w Polsce 1990-2000 (Szyszkowska 2000: 13)...

Słowa kluczowe

Gra o tron |George R.R. Martin

Streszczenie

Jak stwierdza Grzegorz Trębicki: „Jedną z najważniejszych do zaobserwowania zmian w strukturze fantasy epickiej z lat dziewięćdziesiątych jest coraz bardziej posunięta rozbudowa wątków i, związane z tym bezpośrednio, zwiększanie się objętości tekstów” (Trębicki 2007: 105), połączone z tematyką historiozoficzną. Tak więc w centrum uwagi znajdują się nie tyle losy pojedynczych bohaterów, ile sam świat przedstawiony w całej jego różnorodności i złożoności, zaś fabuła obejmuje wiele wątków, splatających się w historię przedstawionych ziem...

Słowa kluczowe

fantastyka grozy

Streszczenie

Alfonso di Nola pisze: „nie ma kultury, której byłaby obca mitologia przemiany ludzi w zwierzęta, do dziś zachowująca aktualność lub obecna w formie szczątkowej, jako relikt przeszłości przeniesiona w sferę baśni, folkloru lub fikcji, także kinowej” (di Nola 2012: 6). Pomimo różnorodności fauny konotującej zjawiska nadprzyrodzone, w filmach i literaturze popularnej dominuje jednak motyw przemiany istoty ludzkiej w wilka. Zależność tę można objaśnić nadrzędną rolą kultury zachodnioeuropejskiej, która przyczyniła się do nadania wilczej transformacji statusu modelu wzorcowego dla interpretacji wszystkich podobnych przeobrażeń w mitach, przesądach i utworach ludowych kultur całego świata (di Nola 2012: 6)...