Słowa kluczowe

pamięć |czas |Zygmunt Bauman |widmontologia |miejsce

Streszczenie

Według Zygmunta Baumana kultura płynnej nowoczesności „[…] nie nawołuje do uczenia się, lecz do zapominania, nie do gromadzenia zdobyczy, lecz ich pozbywania się i wymiany na inne – bez żalu czy wyrzutów sumienia. Jest ona kulturą odrywania się i zrywania więzów, nieciągłości i puszczania w niepamięć” (Bauman 2010: 15). Niejako w opozycji do powyższego twierdzenia stoi stały wzrost zainteresowania badaczy z rozmaitych dziedzin humanistyki widmontologią oraz zagadnieniem pamięci...

Słowa kluczowe

Martin Heidegger |czasowość |dziejowość

Streszczenie

Przedmiotem niniejszych rozważań jest czasowość i dziejowość filozofii na gruncie myśli Martina Heideggera. Ograniczają się one przy tym do rozpatrywania tak zwanego wczesnego Heideggera, czyli okresu twórczości niemieckiego myśliciela przypadającego na lata 1919-1929 (Kisiel 1995: xiii) – przede wszystkim do prac powstałych w drugiej połowie lat dwudziestych, od Bycia i czasu począwszy – zakładając jego ciągłość i względną spójność zawartości treściowej stosowanych pojęć, podstawowych założeń i perspektywy filozofowania oraz wykorzystywanej metody...

Słowa kluczowe

czas |Hegel

Streszczenie

Analiza dziejów recepcji heglizmu pozwala na sformułowanie wniosku, że wszystkie dotychczasowe odpowiedzi na pytanie o rolę i znaczenie czasu w filozofii Georga Wilhelma Friedricha Hegla w gruncie rzeczy sprowadzały się do dwu antynomicznych interpretacji. Z jednej strony, według historystycznej wykładni, autor Nauki logiki był pierwszym myślicielem, który traktował historię – a więc czas w wymiarze obiektywnym – w sposób prawdziwie filozoficzny. Rozpatrywał on bowiem dzieje jako rozumny i całościowy proces duchowy, który przebiega zgodnie z wewnętrzną i eksplikowalną pojęciowo logiką, tym samym czyniąc czasowość istotnym przedmiotem refleksji...

Słowa kluczowe

metonimia |retoryka |rzecz

Streszczenie

Od blisko czterech dekad obserwuje się dynamiczny rozwój badań nad pamięcią, pojmowaną jako wielość form ekspresji i wielogłosowość dyskursów. Można powiedzieć, że pamięć stała się nośną i pojemną formą aktywności intelektualnej, artystycznej, społeczno-kulturowej, politycznej i medialnej, która służy rozstrzyganiu racji między dziedzictwem i wartościami a temporalnym statusem teraźniejszości. Jednym z kluczowych i wciąż otwartych problemów podejmowanych przez współczesną pamięciologię jest kwestia reprezentacji przeszłości, szukania możliwości jej opisania i odczytania. Spór nad różnicą między mówieniem o historii a mówieniem o pamięci od początku skupia się wokół figur symbolizacji, alegoryzacji, semiotyzacji, metaforyzacji czy wreszcie – typów reprezentacji indeksalnej, która podnosi metonimię do rangi figury zastępstwa, narzędzia konceptualizacji pamięci, rozpoznawalnego stylu mówienia o kodach przeszłości oferującego estetykę autentyczności...

Słowa kluczowe

przemijanie |trwanie |nekropolia |Piastowie

Streszczenie

Pamięć i wspominanie – często określane w literaturze słowem memoria – oznacza zawsze uobecnienie czegoś, co jest odległe w przestrzeni i oddzielone przez czas. Innymi słowy, jest to zdolność przypominania sobie i czynienia obecnym czegoś nieobecnego lub przeszłego. Pamięć jest elementem świadomości człowieka i towarzyszy mu od zarania dziejów. Jest także nieodzowna dla istnienia każdej ludzkiej wspólnoty...

Słowa kluczowe

miasto |wieś |pogranicze |Horodyszcze |Rossosz

Streszczenie

Przedmiotem niniejszego rozdziału jest piętnaście dawnych miast – miejscowości, które w XVIII i XIX wieku utraciły status miejski, znajdujących się w okresie I Rzeczpospolitej w granicach powiatu brzeskiego województwa brzeskiego-litewskiego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Dwie miejscowości: Horodyszcze oraz Rossosz podlegały wówczas administracyjnie pod powiat mielnicki województwa podlaskiego (Ćwik & Reder 1977: 35-36). Analizowany obszar znalazł się najpierw w granicach utworzonego w 1520 roku województwie podlaskim, natomiast w 1566 roku podlegał już nowo powstałemu województwu brzesko litewskiemu...

Słowa kluczowe

Kraków |Erazm Czeczotka |rajca

Słowa kluczowe

Podhale |Józef Kuraś |małopolski ruch oporu

Streszczenie

Zdarzenia, do jakich doszło na Podhalu podczas wojny i w okresie powojennym, w ostatnich latach były często dyskutowane na łamach prasy. Spory koncentrują się przede wszystkim na postaci Józefa Kurasia „Ognia” (1911-1947), który stał się symbolem małopolskiego ruchu oporu. Już na wstępie należy zaznaczyć, iż celem niniejszych rozważań nie jest ustalanie konkretnych faktów, lecz raczej analiza dyskursów medialnych. Niemniej konieczne wydaje się – przynajmniej skrótowe – przybliżenie kluczowych informacji...

Słowa kluczowe

tożsamość |Serbia |bitwa na Kosowym Polu

Streszczenie

Mity i legendy są nieodłącznymi elementami kształtującymi świadomość każdego narodu i to nie tylko jako opowieści o wielkich wojnach czy mężnych bohaterach, poświęceniu oraz odwadze, lecz także jako instrumenty władzy, dzięki którym można kreować przestrzeń polityczną i sterować uczuciami obywateli. Szczególny wydaje się być przykład Serbii, na terenie której, po rozpadzie Jugosławii i w następstwie krwawej wojny, powstało państwo narodowe, usiłujące sprostać procesowi redefinicji swojej tożsamości. Mit o wspaniałej bitwie na Kosowym Polu był i jest doskonałą opowieścią, która porusza serca wszystkich Serbów, bowiem rysuje historię złotych czasów państwa serbskiego, które po stoczonej walce po dziś dzień nie może wrócić do okresu swojej świetności...

Słowa kluczowe

pamięć |Chińska Republika Ludowa |masakra nankińska |trauma

Streszczenie

Masakra nankińska, a więc ludobójstwo popełnione przez Japończyków na Chińczykach w trakcie drugiej wojny chińsko-japońskiej, to zdarzenie nieznane globalnie, mimo że według szacunków badaczy życie straciło wówczas trzysta tysięcy osób (Cook & Cook 1992: 39; Polit 2013: 215-216), czyli około dziewięćdziesiąt tysięcy więcej, niż łącznie zabiły bomby atomowe zrzucone na Hiroszimę i Nagasaki do końca 1945 roku (Imanaka 2006: 151). Masakra nankińska była wydarzeniem nieporównanie bardziej brutalnym – przez około sześć tygodni Cesarska Armia Japońska dopuszczała się zabójstw, gwałtów i tortur...

Słowa kluczowe

małżeństwo |pareneza |literatura parenetyczna

Streszczenie

[...] W bogatym arsenale pouczeń kierowanych przez moralistów i kaznodziejów pod adresem kandydatów do stanu małżeńskiego oraz ich rodziców szczególne miejsce przypada zagadnieniom związanym z czasem stosownym do zawarcia tego sakramentu, a ściślej – z wiekiem, w którym powinni znajdować się nowożeńcy.

Ponieważ Nowy Testament nie przynosi odpowiedzi na pytanie o to, ile należy mieć lat w chwili ślubu, nauczanie Kościoła w tym względzie kształtowało się pod wpływem prawa rzymskiego...

Słowa kluczowe

czas |wydarzenie |realność

Streszczenie

Projektowanie kształtu realnego świata, form jego funkcjonowania i ciągłe eksperymentowanie z dostępnymi technologiami – to zadania, które realizują nie tylko medialne korporacje czy centra designu, ale także wiodące światowe ośrodki badawcze i technologiczne. Nie można bowiem zaprzeczyć, że obecnie wysoką rangę uniwersytety zawdzięczają dynamicznej współpracy z przemysłem, z najsilniejszymi korporacjami i wpływowymi aktorami politycznymi, zdolnymi wdrażać w społeczną praktykę wybrane osiągnięcia...

Słowa kluczowe

autobiografia |widzialność |pisarstwo autobiograficzne |Afroniemiec

Streszczenie

Uchwycenie zjawiska kształtowania się tożsamości afroniemieckiej w zderzeniu z rasizmem i opresją utrudnia fakt, że nieznaczna liczba przebywających przed wojną na terenie Niemiec osób pochodzenia afrykańskiego nie wytworzyła określonej wspólnoty, a zarazem nie postrzegała samych siebie jako części tej znaczącej mniejszości społeczeństwa niemieckiego (Lusane 2002: 32-33). Odrębność oraz niepowtarzalność ich indywidualnych doświadczeń skutkowała zróżnicowaniem form oporu podejmowanego wobec rasistowskiego dyskursu (Opitz, Oguntoye & Schultz 1992: 56-76). Wychodząc z założenia, że podmiot nie musi przyjąć tożsamości narzucanej mu w dyskursie dominującym, warto zastanowić się nad sposobami, dzięki którym stało się możliwe zaistnienie subwersywnej tożsamości w obrębie wspólnoty politycznej opartej na dyskryminacji i wykluczeniu...

Słowa kluczowe

pamięć |niepamięć |narodowy socjalizm |Christoph Heina

Streszczenie

Okres narodowego socjalizmu i drugiej wojny światowej należy bez wątpienia do najczęściej poruszanych tematów we współczesnej literaturze niemieckojęzycznej. Dziś, po wielu dekadach, jakie minęły od upadku Trzeciej Rzeszy, nadal nie można powiedzieć, że jest to zamknięty rozdział historii. Wydarzenia tamtych lat budzą wciąż silne, przenoszone z pokolenia na pokolenie emocje. Temat nazizmu powraca w debatach politycznych i jest wciąż obecny w niemieckim dyskursie publicznym. Pamięć o tym okresie i o odpowiedzialności Niemiec za popełnione w imię tej ideologii zbrodnie jest na stałe wpisana w debatę publiczną. Liczne, obecne w przestrzeni miejskiej miejsca pamięci (takie jak pomniki, muzea, domy pamięci, nazwy ulic i tak dalej), instytucje (jak choćby Federalna Centrala Kształcenia Obywatelskiego), ustanowione święta państwowe (obchodzone w dniach ósmego maja, dwudziestego lipca, dwudziestego trzeciego sierpnia i dziewiątego listopada) czy inicjatywy o charakterze edukacyjnym mają na celu świadczyć o przeszłości i sprawić, aby nie została ona wymazana z pamięci zbiorowej...

Słowa kluczowe

religijność |sacrum |Górny Śląsk |Horst Bienek |Janosch |Stefan Szymutko |profanum

Streszczenie

[...] Duchowość śląska jest dość przewrotna, gdyż sacrum niebezpiecznie zbliża się w niej się do profanum, co zręcznie ukazał Janosch w kultowym Cholonku, czyli dobrym panu Bogu z gliny. Przywiązanie Ślązaków do Kościoła przybiera różne formy, nieraz, jak w przywoływanej powieści Horsta Eckerta, karykaturalne, innym zaś razem religia traci charakter instytucjonalny, czego dowodzi postawa dzikiego mnicha sportretowanego w gliwickiej tetralogii Horsta Bienka. Górny Śląsk wyróżnia także specyficzna metafizyka, której fenomen jako pierwszy próbował uchwycić Stefan Szymutko w Nagrobku ciotki Cili. Niezwykła górnośląska religijność zmusza do refleksji – zadziwia bowiem jej ambiwalentność: z jednej strony niezwykła głębokość i powaga, a z drugiej powierzchowność. Niniejsze rozważania mają na celu nie tylko prześledzenie pojawiającego się w literaturze napięcia pomiędzy sacrum a profanum, ale także zanalizowanie śląskiej duchowości w ogóle...

Słowa kluczowe

Maria Wnęk |życiorys |twórczość autobiograficzna

Streszczenie

Pisząc o życiu i twórczości Marii Wnęk nie sposób nie odwołać się do dwóch informacji, które podawała podpisując swoje prace. Pierwsze brzmiało: „Maria Wnęk Skrytka pocztowa 148 Nowy Sącz” (Wnęk 1983c), z kolei drugie: „malarka słynna po całym świecie” (Wnęk 1997) lub „malarka sławna po całej Polsce i zagranicą” (Wnęk 1979b). Warto zastanowić się, dlaczego owe ciągi słów są tak istotne dla charakterystyki. Pierwszy z nich informuje o silnej potrzebie zakotwiczenia się w rzeczywistości i jest jedną z niewielu konkretnych informacji, na temat artystki. Drugi zaś świadczy o sposobie odczuwania przez nią sławy. Powyższe dopiski dzieł oddają specyfikę życia Wnęk, rozciągniętego między rzeczywistością prawdziwą i oniryczną, realną i będącą wynikiem choroby schizofrenicznej, a wreszcie – pomiędzy wymiarem ludzkim a boskim...

Słowa kluczowe

Wanda Karczewska |socjalizm |socrealizm |wspomnienia wojenne

Streszczenie

Wanda Karczewska znana jest dziś przede wszystkim jako powieściopisarka i krytyk literacki – szczególnie w Kaliszu, Poznaniu i Łodzi, gdzie mieszkała. Jej twórczość poetycka zyskała szersze grono odbiorców przede wszystkim dzięki działającemu od 2010 roku Kaliskiemu Stowarzyszeniu Promocji Sztuki Łyżka Mleka. Umieściło ono na stronie internetowej informacje o pisarce, by „przywrócić Jej miejsce w świadomości polskiego czytelnika“ (Lyzkamleka.pl). W tym celu zorganizowano też między innymi kilka edycji Ogólnopolskiego Festiwalu Poetyckiego imienia Wandy Karczewskiej w Kaliszu. Jednak w notce biograficznej pominięto zupełnie jej twórczość poetycką z lat 1949-1956...

Słowa kluczowe

Warszawa |Jeremi Przybora

Streszczenie

Przymknięte oko Opaczności. Memuarów części wszystkie Jeremiego Przybory to zapis rozłożonego na dziesięciolecia procesu budowania tożsamości w oparciu o poczucie związku z wielokrotnie traconym i odzyskiwanym miastem rodzinnym. Refleksję dotyczącą rozstań memuarzysty (Przybora 2016: 668) z Warszawą warto jednak poprzedzić próbą odpowiedzi na pytanie, co skłoniło go do przedzierzgnięcia się z – jak sam to ujął – „rozweselacza czy raczej »rozpogadzacza« bliźnich” (Przybora 2016: 140) w autora wspomnień. Można bowiem odnieść wrażenie, że nie powodowała nim wyłącznie potrzeba zostawienia literackiego świadectwa własnego życia, tak charakterystyczna dla osób wkraczających w wiek dojrzały. Istnieje prawdopodobieństwo, że kierował nim nie do końca uświadomiony imperatyw wskrzeszenia utraconego miasta, aby się z nim pożegnać, a tym samym przepracować traumę i pogodzić się z nieodwracalnością straty...

Słowa kluczowe

wieś |ślad |znikanie |ziemiaństwo |Polska Republika Ludowa |tematyka wiejska

Streszczenie

Wydarzenia i procesy mające miejsce w latach po drugiej wojnie światowej w Polsce, obejmujące między innymi pogromy żydowskich sąsiadów ocalałych z Zagłady, szaber, przesiedlenia, migracje, awans społeczny chłopstwa, wreszcie zaangażowanie społeczeństwa w odbudowę nowego, socjalistycznego państwa dopiero od niedawna stały się przedmiotem krytycznej refleksji...

Słowa kluczowe

czas |Edward Stachura |wieczność

Streszczenie

W badaniach nad dziełami Edwarda Stachury dominują dwa tematy badawcze, wynikające co prawda z jego tekstów, ale wykrystalizowane jeszcze na gruncie krytyki literackiej pod wpływem legendy autora, którego życie i twórczość miały stanowić jedną, nierozerwalną całość – zgodnie z koncepcją życiopisania, sformułowaną przez Henryka Berezę (1984). Naukowcy zajmują się życiem psychicznym i drogą duchową bohatera-narratora, pojawiającego się pod różnymi postaciami, na tyle do siebie podobnymi, że uzasadnione jest ich łączenie2 (Wójcik 1998; Szyngwelski 2003; Małczyńska 2014), oraz kwestiami metapoetyckimi, związanymi z postulatami przekroczenia literatury, wygłaszanymi w dziełach poety (Rutkowski 1987; Pachocki 2007)...

Słowa kluczowe

reportaż |Cezary Łazarewicz |niepamięć |rekonstrukcja

Streszczenie

Niniejszy rozdział jest próbą podjęcia namysłu nad współczesnym reportażem, którego autorzy w ostatnich latach ze szczególnym zainteresowaniem zwracają się w kierunku tematów historycznych. Tego rodzaju teksty realizują dziennikarski postulat aktualności w odniesieniu do wydarzeń minionych, lecz stale obecnych w dyskursie publicznym. Ogniskują się wokół zagadnień istotnych z punktu widzenia społecznej bądź indywidualnej pamięci, a jednocześnie z rozmaitych względów z tej pamięci usuwanych...

Słowa kluczowe

nie-miejsce |znikanie |Jáchym Topol |zjawa

Streszczenie

„Jestem przekonany, że to moja najlepsza książka. A w zasadzie myślę sobie, że jest to moja pierwsza książka [Jsem přesvědčený, že je to moje úplně nejlepší knížka. Vlastně si myslím, že je to moje první knížka]”(Topol & Hlinovská 2001: 4) – tak w 2001 roku Jáchym Topol komentował ukończenie swego najnowszego utworu o tytule Nocna praca. Jednak od prozatorskiego debiutu czeskiego autora, którym była monumentalna powieść-hybryda Siostra (1994), minęło siedem lat, a jego twórczość znano i doceniano nie tylko w Czechach, ale także – dzięki licznym przekładom – w całej Europie...

Słowa kluczowe

powieść |pamięć historyczna |Argentyna |Félix Bruzzone |Laura Alcoba

Streszczenie

Pamięć historyczna to pojęcie, które w ostatnich latach zdominowało przestrzeń badań socjologicznych, historycznych oraz literaturoznawczych w całej Ameryce Łacińskiej. Przyczyniła się do tego z pewnością sytuacja społeczno-polityczna tego regionu, który w drugiej połowie dwudziestego wieku był świadkiem kolejnych rewolucji i zamachów stanów, zakończonych wprowadzeniem krwawych dyktatur wojskowych. Mając na uwadze fakt, iż rządy i społeczeństwa krajów latynoskich nadal nie przepracowały traum tamtego okresu, ciągła obecność i aktualność tematyki pamięci o reżimach i ich ofiarach, podejmowanej zarówno przez środowiska akademickie, jak i artystyczne, nie zaskakuje. Rezultatem owego zainteresowania jest imponująca lista publikacji naukowych oraz tekstów kultury – przede wszystkim na gruncie literatury i kinematografii – ukazujących problem pamięci historycznej i towarzyszących jej polityk z coraz to nowszych perspektyw...

Słowa kluczowe

historia |horror |Marcin Wrona |demon |Piotr Rowicki

Streszczenie

Choć Demon w reżyserii Marcina Wrony – oparty na sztuce Przylgnięcie autorstwa Piotra Rowickiego – zyskał medialny rozgłos z przyczyn ekstradiegetycznych, to znaczy samobójstwa reżysera, sam film wywołał niejednoznaczne odczucia, także pośród publiczności zebranej podczas dorocznego Maratonu Horrorów, kiedy to umieszczony pomiędzy amerykańskim blockbusterem a modnym we współczesnym kinie grozy obrazem z kategorii found footage, Demon nie tylko nie został odebrany przez widzów jako horror, ale, co więcej, nastrój produkcji został w całości podporządkowany jego komicznym wątkom, czyniąc zeń nie tylko gatunkową, ale i recepcyjną hybrydę, utrudniając tym samym jej klasyfikację, a także krystalizację wrażeń z nią związanych...

Słowa kluczowe

miasto |Michael Mann |Los Angeles

Streszczenie

Choć on sam temu zaprzecza, Michaela Manna powszechnie uważa się za jednego z twórców autorskiego kina komercyjnego. Na odrębność jego stylu wskazuje nie tylko dobór gatunków, w obrębie których tworzy; jego filmy to w większości dramaty albo thrillery kryminalne. Do potwierdzających regułę wyjątków należą zrealizowany w 1983 roku ekspresjonistyczny horror Twierdza (The Keep) oraz pochodząca z 1992 roku epicka adaptacja powieści Jamesa Fenimore’a Coopera, Ostatni Mohikanin (Last of the Mohicans)...