Słowa kluczowe

dyskurs |estetyka |groza |postgroza

Streszczenie

Współczesne narracje grozy (postgroza) stanowią obecnie niejednokrotnie nie tylko twory komplementarne wobec konwencji, lecz i będące polemiką z tradycją, sprzyjającą dyskusji z utartymi wzorcami, prowadzącą nieraz do odświeżenia skostniałych reguł kompozycyjnych. Dyskurs podobny sygnalizuje jednocześnie inicjację kolejnego etapu w obszarze tej estetyki, gdzie stały schemat uzupełniony zostaje o inspiracje kinematograficznej proweniencji. Dyskusja z konwencją polega tutaj często na manipulacji regułami obrazowania, odwołując się już nie tylko do obszarów wyobraźni, lecz również do pamięci wizualnej. Współczesne narracje grozy osadzone są mocno w estetyce transmedialnej i transfikcjonalnej, obszernej, acz możliwej do zdekodowania nawet bez doskonałej znajomości innych/dawniejszych artefaktów kultury...

Słowa kluczowe

groza |antytopos |Babel

Streszczenie

Nawet mając na uwadze problemy badawcze związane z ewentualnym wypreparowaniem materiału mitologicznego z tekstu biblijnego, próba określenia w takim kontekście statusu opowiadania biblijnego o budowie Babel (Rdz 11,1-9) wydaje się być zadaniem wyjątkowo trudnym i ryzykownym. Bowiem jeśli potraktować ową narrację jako mit, trzeba od razu zauważyć, że byłby to szczególny przykład mitu o micie ze względu na wrośnięty weń projekt teologiczny „uwolnienia się w sposób decydujący od mitu”...

Słowa kluczowe

dystopia |potworność

Streszczenie

Elementem zasadniczym dla każdego mechanizmu represji jest izolowanie „wrogich” grup oraz kreowanie ich obrazu jako „innych” – jednostek fundamentalnie odmiennych od „nas”. Choć proces ten osiągnął niszczące apogeum w dwudziestowiecznym totalitaryzmie, jego dzieje tkwią znacznie głębiej. W Europie, która stanowi główny przedmiot naszego zainteresowania, strach, nienawiść oraz prześladowanie Żydów, heretyków i kobiet (jako „czarownic”) antycypowały to, co miało nastąpić później. Proces ten jednak opierał się także na znacznie dawniejszym strachu przed spotworniałym „innym”, strachu, który odżył następnie pod różnymi postaciami w nowożytności – jako aspekt psychologii tłumu, w motywie potwora Frankensteina czy wreszcie, jak się potem okaże, w projekcie robota...

Słowa kluczowe

ewolucja |horror |monstrum

Streszczenie

Horror lubuje się w niegodziwych monstrach i wydaje się, że odbiorcom nigdy dość opowieści o nadprzyrodzonych zagrożeniach czy jednoznacznie wrażych maniakach. To – tak powszechne – zapotrzebowanie na narracje o okrutnych i podłych monstrach wydaje się frapujące częściowo dlatego, że lęki, na których bazują te fabuły – przede wszystkim związane z aspektem drapieżniczym – wykazują znamienną dysproporcjonalność w odniesieniu do autentycznych zagrożeń, a po części także i z tego względu, że psychologowie społeczni utrzymują, że zło – w sensie dosłownym – nie istnieje w świecie realnym (poza fikcją)...

Słowa kluczowe

postmodernizm |science fiction |zombie

Streszczenie

Jedną z głównych cech postmodernizmu jest jego podejście do kultury popularnej. „Lokalna” architektura Roberto Venturiego (Uczyć się od Las Vegas. Zapomniana symbolika formy architektonicznej, pierwodruk amerykański w 1977 roku), krwawa sensacyjność Pulp Fiction (1994), zawikłane tajemnice w serialach Zagubieni (Lost, 2004-2010) czy Miasteczko Twin Peaks (Twin Peaks, 1991) są wszak znakomitymi przykładami zacierania granic pomiędzy „wysokimi” a „niskimi” formami sztuki...

Słowa kluczowe

urban fantasy |romans paranormalny |światy nadprzyrodzone

Streszczenie

Fantastyka miejska i romans paranormalny, mimo że pojawiły się dopiero w latach dziewięćdziesiątych XX wieku, wywierają obecnie ogromny wpływ na funkcjonujące w kulturze popularnej wyobrażenia monstrów i istot o nadprzyrodzonej proweniencji. W ciągu ostatnich dwudziestu pięciu lat urban fantasy i romans metafizyczny1 wypracowały nową, łatwo rozpoznawalną formułę, w której empatyczne wampiry (i/lub inne potwory) przyłączają się do utkanych z magii (a często odzianych w skóry) heroin, by rozwikływać tajemnice i/lub konsumować transgresywne związki...

Słowa kluczowe

popkultura |kultura masowa |ezoteryka |symbolika ezoteryczna

Streszczenie

Pojęcie kultury popularnej jest zapewne w równej mierze tak samo szerokie, a także nie do końca zdefiniowane, jak w wypadku pola znaczeniowego ezoteryki. Jak zauważa Zbyszko Melosik, we współczesnych badaniach kulturoznawczych wyodrębnić można trzy zasadnicze warianty badań nad kulturą popularną. Pierwszy to model konsensusowy, ujmujący kulturę popularną jako płaszczyznę rytualnego odgrywania różnic kulturowych, czego efektem finalnym jest „harmonia”. Drugi model, określany mianem strukturalnego, sytuuje kulturę popularną w ramach stosunków władzy, wykazując wszechobecność i niepodważalność zjawisk dominacji z taką mocą, iż ludzie traktowani są w nim jako manipulowane „ofiary”. Trzeci – i ostatni – to model poststrukturalny, w nim to kultura popularna interpretowana jest jako miejsce walki i wytwarzania heterogeniczności...

Słowa kluczowe

komiks |Opowieści z krypty

Streszczenie

Jeśli przyjmiemy, że komiks to „celowa sekwencja sąsiadujących ze sobą obrazów plastycznych i innych, służąca przekazywaniu informacji i/lub wywoływaniu reakcji estetycznej u odbiorcy” (McCloud 2015: 9), to medium to wydaje się stworzone do prezentacji opowieści grozy. Czytelnika komiksów można bowiem przestraszyć zarówno korzystając ze słów, jak i obrazów, a przede wszystkim z połączenia siły oddziaływania ich obu...

Słowa kluczowe

sen |paraliż przysenny |faza REM

Streszczenie

Na przestrzeni wieków w różnych kręgach cywilizacyjnych pojawiły się przekazy posiadające wspólny, charakterystyczny rdzeń. Jego istotę stanowią spotkania z przerażającymi archetypowymi formami, zachodzące w szczególnych okolicznościach związanych ze stanem snu. W trakcie owych wizyjnych kontaktów śpiący zostaje skonfrontowany z bytami przybierającymi kształt postaci znanych z mitologii danej grupy etnicznej. Tym, co odróżnia je od zwyczajnych marzeń i koszmarów sennych, jest fakt, że występują one na granicy śnienia przy zachowaniu pełnej świadomości podmiotu, generując zwykle skrajne przerażenie doświadczającej ich osoby...

Słowa kluczowe

iluzja |E.T.A. Hoffmann

Streszczenie

Ernst Theodor Amadeus Hoffmann, jeden z prekursorów europejskiej literatury fantastycznej, nadal uważany jest za mistrza tajemniczych narracji. W swoich dziełach celowo dekonstruuje on uporządkowane struktury narracyjne tworząc nowe formy ekspresji tak, aby wygenerować między tekstem a czytelnikiem harmonijny związek oparty na wzajemnym doświadczaniu iluzji. W ten sposób odbiorcę od początku konfrontuje się z niesamowitymi przeżyciami protagonistów utworów pisarza, który świadomie nie pomaga w odszyfrowaniu, często zagmatwanej, fabuły...

Słowa kluczowe

Theodor Storm |Jeździec na siwym koniu

Streszczenie

Theodor Storm (1817-1888) był niemieckim pisarzem i poetą epoki poetyckiego realizmu. Jest on uznawany za jednego z najwybitniejszych jej przedstawicieli. Oprócz wierszy sławę przyniosły mu przede wszystkim jego nowele. Najbardziej znaną z nich jest Jeździec na siwym koniu (1888). Utwór bazuje na podaniu, którym autor był zafascynowany przez wiele lat i koncentruje się na postaci wójta grobelnego, Haukego Haiena...

Słowa kluczowe

horror |darwinizm |Karol Darwin |teoria ewolucji

Streszczenie

Teoria ewolucji Charlesa Darwina pozostaje jedną z najważniejszych koncepcji naukowych ostatnich dwóch stuleci. Stanowi ona ciągle przedmiot dyskusji nie tylko społeczności akademickiej, ale jest również obiektem zainteresowania opinii publicznej, co czasami prowadzi do kontrowersji natury politycznej (jak na przykład ostatni zakaz jej nauczania w Turcji), prawnej (słynny amerykański „małpi proces”) czy religijnej...

Słowa kluczowe

H.P. Lovecraft |Przypadek Charlesa Dextera Warda

Streszczenie

Niewytłumaczalne, nieodkryte, nadludzkie – zjawiska paranormalne towarzyszą człowiekowi od zarania dziejów. Wszystko, czego nie jesteśmy w stanie pojąć rozumem, co wykracza poza nasze możliwości racjonalizowania (a tym samym konwencjonalizowania), jest przez nas marginalizowane i poddawane procesom transpozycyjnym. Rezultatem prób oswojenia tabu ze sfery pozaziemskiej są liczne demonologie, bestiariusze oraz utwory stricte literackie, narzucające temu, co niewidzialne, iluzję namacalności...

Słowa kluczowe

H.P. Lovecraft |E.A. Poe |J.S. Le Fanu |Cthulhu |groza klasyczna

Streszczenie

Rozważania dotyczące obecności grozy w literaturze kierowanej do niedorosłego czytelnika należy rozpocząć od nawiązania do literatury popularnej, z którą zarówno dziecięco-młodzieżowa, jak i gotycka nierozerwalnie się wiążą. Powieść gotycka, obok romansowej i przygodowej, narodziła się w XVIII wieku jako element kultury przeznaczonej dla szerokiej publiczności, która oczekiwała od utworów literackich nie tyle wzniosłych przeżyć artystycznych, ile emocjonalnej satysfakcji (Has-Tokarz 2011: 59)...

Słowa kluczowe

John Dickson Carr |Castle Skull

Streszczenie

Nawet jeśli niektórzy historycy literatury angielskiej (Ostrowski 1980; Ascari 2007; Cook 2011) dopatrują się źródeł prozy kryminalnej w powieści gotyckiej, której zakres tematyczny obejmował także zbrodnie – czy to wpisane w akcję właściwą, jak choćby w Mnichu (1796) Matthew Gregory’ego Lewisa lub w Tajemnicach Udolpho (1794) Ann Radcliffe, czy to popełnione w przeszłości, jak w Zamczysku w Otranto (1764) Horace Walpole’a lub w The Old English Baron (1777) Clary Reeve – mogłoby się wydawać, że literatura detektywistyczna dość radykalnie odcięła się od tego, co było esencją wcześniejszego gatunku, a więc obecności – rzeczywistej lub urojonej – nadprzyrodzonego...

Słowa kluczowe

przemoc |śmierć |ideologia |Górny Śląsk |literatura niemieckojęzyczna

Streszczenie

Walki uliczne, ataki band powstańczych, krwawe potyczki podczas manifestacji i zebrań politycznych − to tylko niektóre treści z szerokiego wachlarza wypełnionych grozą opisów w literaturze niemieckojęzycznej, obrazującej sytuację społeczno-polityczną na Górnym Śląsku na przestrzeni dwóch dekad pomiędzy pierwszym powstaniem śląskim (1919) a początkiem drugiej wojny światowej (1939)...

Słowa kluczowe

Jerzy Gierałtowski |Marek Piestrak |groza postromantyczna

Streszczenie

W niniejszym rozdziale poddano analizie opowiadanie Wadera (1977) Jerzego Gierałtowskiego oraz jego filmową adaptację – czyli horror Marka Piestraka Wilczyca (1982) – w paradygmacie grozy postromantycznej, rozumianej jako repertuar środków czerpiących z gotycyzmu i romantyzmu, mających wzbudzić strach u współczesnego odbiorcy. Wykorzystany przez dwudziestowiecznych twórców romantyczny motyw przekroczenia śmierci – czy raczej swoistego bytowania na pograniczu dwóch światów – został scalony z figurą wilkołaka, tytułowej wilczycy, żony głównego bohatera utworu Kacpra Wosińskiego, Maryny...

Streszczenie

Anachroniczny potwór skazany jest na porażkę. Patrząc na filmowego psychopatę z lat osiemdziesiątych, który morduje nastolatków w imię kary za rozwiązłość seksualną, dzisiejszy odbiorca może czuć się zagubiony, ale na pewno nie przestraszony. Nielogiczność pojawiająca się w kontekście współczesności rodzi pytanie, czym zawiniły dzieci rewolucji seksualnej, że spotkała je kara. Śmierć hedonistycznych nastolatków pozbawiona jest sensu, wszak wykonywały one jedynie swój kulturowy obowiązek.

Słowa kluczowe

antropofobia |antropocen |eco-horror |Długi weekend

Streszczenie

Koncepcja antropocenu zapoczątkowana została na gruncie nauk przyrodniczych jako propozycja nowej ery w dziejach planety, w której głównym czynnikiem sprawczym kształtującym Ziemię jest człowiek. Wielu naukowców zauważa jednak, że do odpowiedniej analizy tej koncepcji konieczna jest perspektywa interdyscyplinarna, obejmująca również praktyki artystyczne, uruchamiające reprezentacje nowej ery. Pierwszym z problemów wyłaniających się podczas prób wizualizacji tego etapu dziejów jest jego skala. Jak pisze Mirzoeff – żadne miejsce nie jest poza atropocenem (Mirzoeff 2014: 2015)...

Słowa kluczowe

Akira Kurosawa |J-horror |J-splatter

Streszczenie

Powstały w 2016 roku crossover serii Ring i Ju-on, noszący tytuł Sadako vs Kayako, był w Stanach Zjednoczonych reklamowany jako „list miłosny do J-horroru” (Shudder 2017: 0:18-0:20), co świadczyło o świadomości odrębności podgatunku horroru, do którego zaliczono obie te serie. Mimo iż premierę tę można potraktować jak sentymentalne spojrzenie na J-horror (lub pożegnanie z nim), to dyskurs akademicki wcale tematu nie wyczerpał. Zwłaszcza na poziomie polskich analiz odczuwa się wyraźny brak refleksji nad fenomenem, który odcisnął piętno na całej kulturze popularnej...

Słowa kluczowe

widmoontologia |media numinotyczne

Streszczenie

Stanisław Leon Popek zauważa, że „ani współczesne badania empiryczne, ani potoczne obserwacje nie udzielają ostatecznej odpowiedzi na pytanie o związek zaburzeń psychicznych osobowości z twórczością (w tym plastyczną). Dostarczają natomiast nowych dowodów w odniesieniu do genezy i charakteru sztuki, a głównie świadczą o tym, że sztuka rodzi się z bardzo złożonych pokładów struktury wewnętrznej, a także z różnorodnych uwarunkowań kulturowo-społecznych” (Popek 2010: 49). Wyobraźnia pisarska nader często (i równie ochoczo) obsadza tedy artystów w rolach psychopatów, degeneratów czy morderców, stawiając tym samym – świadomie lub nie – znak równości pomiędzy cierpieniem a procesem twórczym, pomiędzy zaburzeniem emocjonalnym lub psychologicznym a aberracją samego dzieła (jego oddziaływania na odbiorcę et cetera)...

Słowa kluczowe

Anne Rice |Universe

Streszczenie

W ciągu ostatnich dwóch dekad można było zaobserwować znaczny wzrost zainteresowania grozą, zwłaszcza powieściami wykorzystującymi figurę wampira, co zauważyła chociażby Anna Gemra, konkludując, iż „Wampir pozostaje dziś jedną z najchętniej eksploatowanych ikon popkultury” (Gemra 2008: 237). Mimo że Anne Rice napisała i wydała swoją najsłynniejszą książkę – Wywiad z wampirem – w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku, wciąż przyciąga ona czytelników na całym świecie...

Słowa kluczowe

Emiel Regis Rohellec Terzieff-Godefroy |Dracula |Bram Stoker |Andrzej Sapkowski

Streszczenie

Utrzymująca się od lat popularność figury wampira w literaturze oraz kulturze dowodzi, że ta tajemnicza istota nie tylko wzbudza lęk, lecz także niezmiennie pociąga i fascynuje, co zauważyła między innymi Anna Gemra, pisząc, że „Wampir pozostaje dziś jedną z najchętniej eksploatowanych ikon popkultury” (Gemra 2008: 237), a co potwierdza również Maria Janion, konstatując, iż „Mit wampira uchodzi za jeden z najbardziej powszechnych i wiecznotrwałych” (Janion 2008: 7). W czasach szybkiego postępu naukowego i technologicznego mit krwiożerczego upiora wciąż nie traci na atrakcyjności, wzbudzając w odbiorcach tekstów kultury popularnej niekiedy wręcz skrajne reakcje (od zachwytu po niechęć), a jednocześnie nieustannie intrygując badaczy...

Słowa kluczowe

literatura rosyjska |wiedźma |seksualność |wierzenia słowiańskie |literatura grozy

Streszczenie

Analiza współczesnej rosyjskiej fantastyki grozy pozwala zauważyć różnice w podejściu autorów do kwestii seksualności męskiej i damskiej. O ile bohaterowie-mężczyźni posiadają „prawa do wyrażania pożądania” (Kolasińska 2003: 35), a ich dążenie do zaspokajania potrzeb seksualnych jest prezentowane jako cecha pozytywna, o tyle postacie kobiece nie mają podobnych uprawnień. Bohaterki, które charakteryzują się bogatym życiem erotycznym, są przedstawiane zazwyczaj jako jednostki zdemoralizowane i perwersyjne, zasługujące na symboliczną karę – śmierć, gwałt lub poniżenie ze strony monstrum...

Słowa kluczowe

literatura grozy

Streszczenie

Przestrzeń już od dawna jest ważnym tematem literatury, stała się także przedmiotem wielokierunkowych badań. Elżbieta Rybicka sygnalizuje paradygmatyzację zwrotu przestrzennego, której oznaką są mnożące się subdyscypliny, na przykład geografia kulturowa czy geopoetyka (Rybicka 2008: 22). Jednocześnie badaczka wspomina także o zwrocie topograficznym (który można traktować jako rodzaj zwrotu przestrzennego). Topografia, rozumiana jako opis miejsca, ma szczególne znaczenie w literaturoznawstwie...

Słowa kluczowe

makabra |folklor wschodniosłowiański

Streszczenie

Rodzice praktykują najróżniejsze techniki, by wymusić na swoich dzieciach posłuszeństwo. Czasem wystarczy dobrze uargumentowana rozmowa, pozwalająca podopiecznemu samemu podjąć taką decyzję, która zadowoli obydwie strony (Faber 2012; Tough 2014).W przypadku wyjątkowo upartego potomstwa często jednak bywa tak, że niejednokrotnie takie próby już na samym początku są skazane na niepowodzenie i dorośli podnoszą głos lub stosują przemoc – fizyczną bądź psychiczną...