Słowa kluczowe

urzędnicy |Jagiellonowie |dwór królewski |dworzanie |ceremoniał |życie codzienne na dworze

Streszczenie

W ostatnich latach badania nad dworem królewskim stały się bardzo modne w historiografii. Także w badaniach nad dworem Jagiellonów poczyniono duże postępy. Pojęcia „dwór” używam tu w znaczeniu: władca i ludzie z jego otoczenia. W średniowieczu i wczesnych czasach nowożytnych towarzyszyli oni królowi w miejscach dłuższych czy krótszych pobytów, w częstych podróżach władcy po kraju albo poza jego granicami. Król musiał więc posiadać odpowiednio rozwiniętą bazę rezydencji. Jagiellonowie wiele z tych rezydencji odziedziczyli po Piastach, zwłaszcza po ostatnim wielkim budowniczym, Kazimierzu Wielkim, ale ich wkład w przebudowę i budowę nowych zamków, nowych dworów i pałaców był – zwłaszcza w XVI w. – bardzo znaczny. A więc dwór był miejscem obecności króla i grupy towarzyszących mu osób. Była to fizyczna przestrzeń nie tylko dla członków wąskiego kręgu osób najbliższych władcy, ale obejmowała w jakimś sensie także tych wszystkich, którzy pośredniczyli między monarchą a jego poddanymi...

Słowa kluczowe

polityka zagraniczna |polityka dynastyczna |Jagiellonowie |Europa jagiellońska |Wielkie Księstwo Litewskie |Królestwo Polskie Królestwo Czech |Królestwo Węgier

Streszczenie

Świat jagielloński powstawał powoli, bez planu, odchodząc od wzorca piastowskiego stopniowo, ale konsekwentnie, siłą pojawiających się interesów i nowych powiązań. Ich skala była coraz większa, a stały za nimi projekty i ambicje skierowane ku odległym obszarom na obrzeżach starej monarchii. Nowe aspiracje, przekształcające się niekiedy w awanturnicze plany, sięgały poza granice znanych kontaktów. Wykraczały poza ramy bliskiej i kontrolowanej wymiany politycznej i gospodarczej oraz obliczalnych wizji, podlegających rutynowej ocenie ryzyka i kalkulacji politycznej. Współpraca z regionami przygranicznymi przestawała wystarczać i przekształcała się w bazę śmiałych idei i przedsięwzięć. Przedstawiana w barwnych opowieściach daleka północ wabiła przynoszącą korzyści egzotyką, która czyniła z Nowogrodu, Wiaźmy i Tweru atrakcyjne cele handlowe oraz zyskowne kierunki działania. Znana z kupieckich i podróżniczych wypraw dziwna i pobudzająca fantazję Azja łączyła się z rycerską przygodą, która intrygowała sławą, bogactwem i przewagami nad tatarską czernią, a przy tym umożliwiała dostęp do skarbó w i wspaniałości Dalekiego Wschodu...

Słowa kluczowe

Jagiellonowie |Wielkie Księstwo Litewskie |Giedyminowicze |unie polsko-litewskie |polityka dynastyczna

Streszczenie

Panująca w Polsce i na Litwie dynastia Jagiellonów była jedną z licznych gałęzi litewskiego domu Giedyminowiczów 1 . Trzeba to przypomnieć, stając wobec problemu rozróżnienia funkcjonowania dynastii w obu państwach podległych jej rządom, zwłaszcza gdy przedmiotem studium jest panowanie Jagiellonów w jednym tylko z krajów, którymi władali. O rozróżnieniu tym często się nie pamięta, co daje się częściowo tłumaczyć faktem długotrwałego istnienia tzw. unii polsko-litewskiej. Zapoczątkował ją wybór na męża dla dziedziczki korony polskiej – królowej Jadwigi – władcy litewskiego, jednego z licznych wnuków zmarłego w 1341 r. wielkiego księcia Giedymina, Jagiełły, i objęcie przez niego tronu polskiego w 1386 r...

Słowa kluczowe

polityka zagraniczna |Moskwa |Jagiellonowie |Wielkie Księstwo Litewskie |Giedyminowicze |Rurykowicze

Streszczenie

Tytułowe zagadnienie należy bez wątpienia do klasycznych w polskiej historiografii doby jagiellońskiej – wystarczy przypomnieć dorobek Feliksa Konecznego, Oskara Haleckiego, Jana Natansona Leskiego, Ludwika Kolankowskiego, Stefana Kuczyńskiego i Henryka Łowmiańskiego. Podjęcie tego problemu, z zamiarem gruntownego prześledzenia jego genezy, doprowadziło najwybitniejszego bodaj w dziejach naszej myśli historycznej specjalistę od historii Rusi i Rosji późnośredniowiecznej – Henryka Paszkiewicza – do stworzenia monumentalnej trylogii, w której ostatecznie i tak nie zdążył szczegółowo rozpatrzyć wszystkich kwestii, jakie pragnął wyjaśnić przez blisko pół wieku od czasu podjęcia pracy nad swą klasyczną monografią przyczyn konfliktu, opatrzoną analogicznym tytułem (Jagiellonowie a Moskwa – 1933)...

Słowa kluczowe

Jagiellonowie |możnowładztwo |rada królewska |elita władzy |elity polityczne |metody polityczne

Streszczenie

W niektórych państwach europejskich w późnym średniowieczu i wczesnym okresie nowożytnym miało miejsce prawne oddzielenie się górnej warstwy szlacheckiej od „niższej” szlachty. W Królestwie Polskim do tego nie doszło. W późnośredniowiecznej i nowożytnej Polsce istniał pod względem prawnym tylko jeden stan szlachecki, który cieszył się (w zasadzie) takimi samymi prawami i obowiązkami, a przywileje królewskie objęły całość stanu. Mimo to dla ówczesnych było rzeczą oczywistą, że warstwa szlachecka nie jest jednolita. W źródłach często widzimy rozróżnienie na szlachtę oraz możnych (nobiles et barones, nobiles et proceres; nobiles et dominii dignitarii). W praktyce więc istniała wyodrębniona warstwa społeczna – możni (możnowładztwo)...

Słowa kluczowe

senat |sejmiki |Jagiellonowie |parlamentaryzm staropolski |sejm walny |izba poselska |ruch egzekucyjny

Streszczenie

W chwili, gdy anonimowy autor pisał te słowa, u schyłku rządów Zygmunta II Augusta, staropolski parlament przeżywał okres rozkwitu, zajmując trwałe i bardzo ważne miejsce w świadomości obywateli. Był forum debaty publicznej i szkołą wychowania obywatelskiego. Złożony z trzech stanów sejmujących: króla, senatu i izby poselskiej, reprezentujących trzy arystotelesowskie porządki ustrojowe, uosabiał najlepszą, zdaniem Stagiryty, formę rządu – monarchię mieszaną. Personifikował Rzeczpospolitą – polityczną wspólnotę, i w jej imieniu podejmował decyzje...

Słowa kluczowe

Jagiellonowie |uczeni |humanizm |edukacja królewiczów |Uniwersytet Krakowski

Streszczenie

Średniowieczni uczeni już u schyłku XI w. sformułowali pogląd o nieodzownej potrzebie wiedzy do pełnienia władzy w państwie. Nawiązywali przy tym do myśli starożytnej, platońskiego ideału państwa, według którego władca powinien posiadać odpowiednią wiedzę i mądrość konieczną do sprawowania rządów lub też mieć w swym otoczeniu dobrze wykształconych doradców. Wspomniana koncepcja zadomowiła się na dobre w Europie Zachodniej w dobie renesansu XII-wiecznego i była rozwijana przez najwybitniejszych intelektualistów z Janem z Salisbury na czele...

Słowa kluczowe

fundacje królewskie |Jagiellonowie |mecenat artystyczny |rezydencje królewskie |królewskie kaplice nagrobne |nagrobki królewskie |ikonografia władzy

Streszczenie

Zagadnienie stosunku Jagiellonów do architektury i sztuk plastycznych mogłoby wydawać się świetnie przebadane, jednak tak z całą pewnością nie jest. Symptomatyczne jest słabe zainteresowanie polskich historyków sztuki badaniami nad wiekiem XVI, co jest chyba – pomimo upływu lat – reakcją na programowe narzucenie zainteresowań renesansem w okresie stalinowskim. Chociaż niedawno doczekaliśmy się pierwszej całościowej monografii kaplicy Zygmuntowskiej, a badania nad przebudową Wawelu w 1. połowie XVI w. wkroczyły w zupełnie nową fazę, to jednak boleśnie odczuwalny jest brak syntez działalności fundacyjnej poszczególnych władców (wyjątkiem jest monografia sztuki dworu Zygmunta I Starego), a niemal zasadą jest pomijanie zagadnień artystycznych w monografiach historycznych...

Słowa kluczowe

fundacje królewskie |Zygmunt I Stary |rezydencje królewskie |Zamek Królewski na Wawelu |Dolny Zamek w Wilnie |królewskie rezydencja sejmowe

Streszczenie

...Rymem tym Andrzej Trzecieski w 1565 r. gloryfikował Zygmunta Starego, inicjatora budowy rezydencji w newralgicznych centrach państwa. Ten świadomy królewski program budowlany rozpoczął się z koronacją Zygmunta w styczniu 1507 r. i trwał z różną intensywnością do 2. połowy lat 30. XVI w. Koncepcja krakowskiej monumentalnej rezydencji królewskiej z arkadowym dziedzińcem powstała przed kongresem wiedeńskim 1515 r., wtedy też rozpoczęto budowę dalszych wzmiankowanych w cytowanym wierszu rezydencji. Były to czasy najostrzejszej rywalizacji jagiellońsko-habsburskiej, a podjęte działania budowlane są jej odzwierciedleniem...

Słowa kluczowe

Kościół katolicki |Zygmunt I Stary |Zygmunt II August |królewska pobożność |reformacja |tolerancja religijna

Streszczenie

W traktacie Poloneutychia Andrzej Lubieniecki (ok. 1551–1623), piszący w drugiej dekadzie XVII w., znany działacz i historiograf ariański, poświęcił dużo miejsca opisowi zasług dynastii jagiellońskiej dla pomyślnego rozwoju państwa polsko-litewskiego, które pod panowaniem członków tego rodu odnosiło największe sukcesy polityczne i militarne, rozrastało się terytorialnie, rozwijało gospodarczo, a także promieniowało na całą Europę swoją kulturą i prawami obywatelskimi. Ten ogromny sukces Rzeczypospolitej Lubieniecki przypisywał pokojowi religijnemu i porządkowi społecznemu, których architektami i obrońcami byli Jagiellonowie. Z niekrywanym podziwem ariański historiograf opisywał rozważną politykę religijną władców jagiellońskich, począwszy od Władysława Jagiełły, a skończywszy na Zygmuncie Auguście, cechującą się daleko posuniętą tolerancją i szacunkiem dla odmienności religijnej mieszkańców Polski i Litwy...