Słowa kluczowe

postsekularyzm |teoria filmu |religijne aspekty kina |religia w kinie

Streszczenie

Karel Dobbelaere, belgijski socjolog religii i badacz procesów sekularyzacyjnych, w podsumowaniu jednego ze swoich artykułów pisał: "Socjologowie nie powinni interesować się istotą religii, gdyż jest to problem filozoficzny. Dla nich najważniejszym aspektem religii jest to, że bywa ona definiowana na różne sposoby przez różne kategorie osób, w zależności od ich pozycji i kontekstu sytuacyjnego. Definicje te są także zależne od procesu historycznego. [...] Socjolog powinien trzymać się z dala od wszelkich pozycji ideologicznych. Może temu sprostać pod warunkiem, że zaniecha definiowania religii. Powinien natomiast analizować definicje religii formułowane przez badane przez niego kategorie społeczne"...

Słowa kluczowe

Ostatnia Wieczerza |locus thologicus |teologia wizualna |teologia klasyczna |sceny filmowe Ostatniej Wieczerzy |Ewangelie |Król królów |Męka |Nicholas Ray |Mel Gibson |Óscar Parra de Carrizosa

Streszczenie

Bywa, że sztuka „jest formą świadectwa, składanego Ewangelii” (czy to intencjonalnie, czy w formie kryptoteologicznych odniesień)[!]. To sformułowanie można odnieść zarówno do sztuki słowa (literatury pięknej), jak i sztuk wizualnych (plastycznych, fotografii, filmu, teatru, cybermediów)...

Słowa kluczowe

Mieke Bal |postmodernizm |postsekularyzm |Bruno Dumont |Hadewijch |John McDonagh |Calvary |Xavier Beauvois |Of Gods and Men |kino postsekularne |analiza kulturowa |film religijny |kino europejskie

Streszczenie

Kinematografia europejska XXI wieku dowodnie wskazuje, iż filmowy namysł nad światem wartości religijnych wszedł właśnie w nowy etap. Widać to dobitnie w swobodzie ruchów Mężczyzny (Poza Szatanem, reż. Bruno Dumont, 2011), który uzdrawia, zabija i wskrzesza, przed nikim nie tłumacząc się ze swoich działań ani ze źródeł własnej mocy; w magnetycznym wzroku Justine (Melancholia, reż. Lars von Trier, 2011), jakim wpatruje się w Melancholię – planetę niosącą zagładę Ziemi...

Słowa kluczowe

pacyfizm |pierwsza wojna światowa |trauma wojenna |zmartwychwstanie |Magirama

Streszczenie

Gdy przed kilkunastu laty poznałem wydane w roku 2008 przez amerykańską firmę Flicker Alley płytowe edycje filmów Abla Gance’a, Oskarżam (J’accuse, 1919) i Koło udręki (La Roue, 1923) – tego drugiego filmu jeszcze w niepełnej wersji, zawierającej tylko 20 z 32 rolek oryginału, czyli 4,5 godziny projekcji z pierwotnych siedmiu – to nie miałem wątpliwości, iż muszę skorygować prowadzony przez siebie kurs historii filmu...

Słowa kluczowe

teoria filmu |Jean-Luc Nancy |La Belle Noiseuse |Jacques Rivette |studia postsekularne

Streszczenie

Dlaczego do pojmania Jezusa z Nazaretu potrzebny był Judasz – z jego zadziwiającym pocałunkiem zdrady? Nie wdając się na razie w głębsze rozważania, należy stwierdzić co oczywiste: w wypełnionej pielgrzymami Jerozolimie świętującej Paschę 3790 roku od stworzenia świata (784 od założenia Rzymu) prawdopodobnie niewielu wiedziało, jak wyglądał tajemniczy prorok z Galilei, który wedle plotek przybył do miasta, i niewielu mogłoby go odnaleźć w tłumie...

Słowa kluczowe

surrealizm |Krzysztof Ptak |Andrzej Bursa |Grzegorz Królikiewicz |Robert Herubin |performans

Streszczenie

Kim był Andrzej Bursa, którego utwór zainteresował Grzegorza Królikiewicza na tyle, aby poświęcić mu szósty film fabularny? Janusz Roszko, urodzony tak jak Bursa w 1932 roku, napisał: „Mnie podobała się owa nuta ironiczna, sarkastyczna – ten dystans do współczesnego świata, jaki miał już wówczas, w wieku dwudziestu paru lat. Nikt z naszego pokolenia nie potrafił tak trafnie, gorzko i z taką znajomością życia pisać jak Andrzej, nikt nie potrafił wytworzyć w sobie takiego dystansu do otaczającego świata jak on”...

Słowa kluczowe

Romanticism |Polish film |documentary |religious film |transcendental style |paradigm of Romanticism |religion in film |Roberta Grossman |Who Will Write Our History |Beata Dzianowicz |Kites |Anna Zamecka |Communion |Tomasz Sekielski |Tell No One

Streszczenie

The paper aims to present different ways of showing religious and quasi-religious attitudes in contemporary Polish documentaries. The discussion is based on four feature-length films: Kites by Beata Dzianowicz (2008), Communion by Anna Zamecka (2016), Who Will Write Our History by Roberta Grossman (2018), and Tell No One by Tomasz Sekielski (2019). The author evaluates the methodological usefulness of reflection in the documentary of the “religious film” category used in Polish research and the concept of “transcendent(al) style” taken from Paul Schrader’s book. Occasionally touching upon the question of the relationship with audiences, the author also mentions the paradigm of Polish Romanticism present in contemporary culture.

Słowa kluczowe

wizerunek |katolicyzm |polskie kino współczesne |reżyserki

Streszczenie

W październiku 2020 roku przetoczyły się przez Polskę protesty po orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego w sprawie aborcji. Gniew protestujących skierowany został także przeciwko Kościołom. Polski katolicyzm uznano za ideologiczny fundament opresyjnej postawy wobec kobiet, wpychający je w patriarchalne role społeczne, w tym zmuszający do rodzenia niepełnosprawnych dzieci...

Słowa kluczowe

Zvyagintsev |Bulgakov |Loveless |The heart of a dog |Memory |Russian cinema

Streszczenie

The article aims to examine the relationship between two texts: Loveless (Нелюбовь, 2017), the latest of Andrey Zvyagintsev’s feature films, and The Heart of a Dog (Собачье сердце, 1925), one of Mikhail Bulgakov’s most popular short stories. The studies are focused on finding the parallels showing the work of cultural memory, which is understood – following Aleida Assmann’s and Astrid Erll’s findings – as the process of continuous remediation, retranscription and negotiation of essential ideas in the space of culture. Consequently, the author is not interested in treating Zvyagintsev’s text as the illustration of Bulgakov’s plot, but rather in discussing certain topics which are deposited in Russian literature and constantly reused and reinterpreted, creating the framework for communication across ‘the abyss of time’. The analogies between the selected texts are sought in the area of their structure, some thematic overlapping, the authors’ approach to the issue of the authoritarian ideology and the role of technology as well as in exploring the function of space as one of the narrative mechanisms, in particular in the context of the category of home and anti-home.

Słowa kluczowe

Mircea Eliade |Axis mundi |hierofania |Góra Sulejmana |Jelizawieta Stiszowa

Streszczenie

O Górze Sulejmana (Sulejman Gora, 2017), zauważonym i docenionym pełnometrażowym debiucie rosyjskiej reżyserki Jelizawiety Stiszowej, w rodzimej prasie pisano jako o filmie, któremu „udało się podbić profesjonalną i zwykłą publiczność od Toronto po Karlowe Wary”...

Słowa kluczowe

feminizm |Aleksander Sokurow |Kantemir Bałagow |Bliskość |Wysoka dziewczyna |współczesne kino rosyjskie |ikonografia prawosławna |kolor w filmie |Swietlana Aleksijewicz |Wojna nie ma w sobie nic z kobiety

Streszczenie

Celem pracy jest analiza twórczości filmowej rosyjskiego reżysera i scenarzysty Kantemira Bałagowa. Na podstawie dwóch pełnometrażowych produkcji – Bliskości (2017) oraz Wysokiej dziewczyny (2019) zwrócono uwagę na formalny aspekt wymienionych filmów, rolę feminizacji narracji historycznej, a także złożoną sieć inspiracji (kinowe klasyki i rosyjska literatura). Istotnym dla twórczości Bałagowa jest kontekst społeczno-polityczny Rosji, który służy omawianemu twórcy jako narzędzie rewizji narodowych mitów. Uzupełnieniem rozległego portretu reżysera jest charakterystyka twórczości Aleksandra Sokurowa, wprowadzająca istotny dla badań aspekt prawosławnego ikonopisarstwa. Autorka wskazuje, że kluczy interpretacyjnych dla twórczości Sokurowa i Bałagowa należy poszukać właśnie w symbolice prawosławnych ikon. Ambicją niniejszej pracy jest poszerzenie aktualnego stanu badań nad filmografią Kantemira Bałagowa, który obecnie ogranicza się do premierowych recenzji oraz festiwalowych wywiadów.

Słowa kluczowe

ciało |rasizm |Franz Kafka |Michel Foucault |Kazuo Ishiguro |biopolityka |Habermas

Streszczenie

W drugiej dekadzie XX wieku Mikołaj Bierdiajew pisał: "Istnieje wieczna i nieprzekraczalna granica, oddzielająca twórczość stworzoną, ludzką, od Bożej twórczości Stwórcy. [...] Stworzony byt nie jest zdolny do stworzenia osoby, osobę stwarza jedynie Bóg. Osoba jest przedwiecznie stwarzana w Bogu. Wszelkie próby stworzonych istot stworzenia istoty, osoby, prowadzą jedynie do stworzenia automatu, martwego mechanizmu. Takie próby zawsze są demoniczne, jest to rodzaj czarnej magii"...

Słowa kluczowe

posybilizm |posybilizm metafizyczny |światy możliwe |film i metafizyka |Waldemar Frąc

Streszczenie

W niniejszym artykule chciałbym zastanowić się nad fenomenem posybilizmu metafizycznego w kontekście filmowym. Postaram się przeanalizować koncepcję kina możliwego i wpisać ją w szerszą refleksję nad modalnością wywiedzioną z metafizycznej koncepcji światów możliwych oraz uzupełnić o koncepcję kina gier umysłowych...

Słowa kluczowe

Junko Theresa Mikuriya |A History of Light. The Idea of Photography |“light writing |history of photography |metaphysics of the image |chalepon

Streszczenie

The reflections presented in this article are devoted to Junko Theresa Mikuriya’s book, A History of Light. The Idea of Photography. It is a unique view on the search for pre-photographic origins of photography in the field of philosophical writings ranging from Plato, through the neoplatonic philosopher Jamblich’s enquiry, to the texts by Philotheus of Batos and by an early Renaissance philosopher, Marsilio Ficino. When thinking about metaphysics present in (moving and still) images, one should not forget about the metaphysics of the image itself. The idea of photography – regardless of whether we are witnessing a fundamental change in an ontological transition from an analogue to a digital form of image recording – obliges us to discuss the “history of light”, as this is what Mikuriya does. While locating the discussed concepts in the context of the history and theory of photography, as well as the archaeology of media, the author of this essay engages in a dialogue with Mikuriya and polemically discusses many of her hypotheses. Key concepts such as chalepon, photagogia, triton genos, phôteinographeisthai are analysed in order to indicate inspiring moments in the Mikuriya’s reflections, but also a kind of interpretive abuse in the process of reading and analysing philosophical texts addressing the issues of light.

Słowa kluczowe

Holocaust |documentary film |author cinema |Japanese art |making-off |short film

Streszczenie

The author of the article, one of the acclaimed Polish cinematographers, describes his practical eforts involved in making two short documentary films on Holocaust directed by him. The first one, Sonderzug (1978), was based on Stok’s idea to recreate his first emotional reaction to the landscape around Treblinka in the film that lasts 9 minutes, as long as the way of the Jews from the ramp to their end in the death camp. The other film, Prayer (1981), is the portrayal of a Japanese Buddhist monk praying at the site of the former Auschwitz-Birkenau concentration camp. The formal inspiration of the film came from Japanese visual art.