Słowa kluczowe

przyjaźń |renesansowy sceptycyzm |indywidualizm |Michel Eyguen de Montaigne

Streszczenie

Michel Eyguen de Montaigne urodził się w rodzinnej posiadłości 28 lutego 1533 roku i tam też zmarł 13 września 1592 roku. Dorosłe lata jego życia przypadają zatem na czas toczących się we Francji wojen domowych między katolikami i protestanckimi hugenotami; ich stawką była ostatecznie sukcesja po Henryku III, ostatnim z dynastii Walezjuszy, wybranym wcześniej na króla Polski...

Słowa kluczowe

Ksenofont |polis

Streszczenie

Nie od dziś wiadomo, choć wiek XX pokazał to chyba najwyraźniej, że intelektualiści często chcieliby wywierać moralny wpływ na polityków i politykę (Lilla, 2006). Ich odwieczne marzenie o oświeconych rządach opartych na sprawiedliwości powoduje, że ulegają oni często złudzeniu własnej sprawczości w oddziaływaniu na polityków...

Słowa kluczowe

utopia |Platon |Karol Marks |Julien Benda |filozofia polityki

Streszczenie

Kiedy zastanawiam się nad stosunkiem filozofa do polityki (szczególnie filozofa uprawiającego „filozofię czystą”, czyli metafizykę lub epistemologię), przychodzą mi na myśl dwie sprzeczne opinie. Z jednej strony stwierdzenie stosunkowo młodego Karla Marxa, który w jedenastej tezie o Feuerbachu, stwierdził: „Filozofowie rozmaicie tylko interpretowali świat; idzie jednak o to, aby go zmienić”...

Słowa kluczowe

strategic maneuvering |pragma-dialectics |argumentation |fallacies |status groups

Streszczenie

A pragma-dialectical inside view of a Romanian intellectual debate is meant to unveil strategic maneuvering and fallacies, in a public sphere said to be dominated by “status groups”, “backstage maneuvers” and “conspiracy”. A book written by a Romanian author sparked off an area of disagreement leading to ad hominem attacks and false analogies ranging from postcommunist issues to political correctness.

Słowa kluczowe

moralność |utylitaryzm |Bernard Williams

Streszczenie

Początki utylitaryzmu nie były łatwe. Jak w swoim wykładzie, a zarazem apologii utylitaryzmu, wspomina John Stuart Mill, propozycja Jeremy’ego Benthama, by w centrum refleksji moralnej postawić zasadę użyteczności, spotkała się z powszechną niechęcią jako „doktryna godna [...] tylko świń”...

Słowa kluczowe

kognitywistyka |poznanie usytuowane |afordancja |enkulturacja

Streszczenie

Zgodnie z podstawową tezą poznania usytuowanego (ang. situated cognition) procesy poznawcze kształtowane są nie tylko przez mózg, ale i przez cały organizm (ciało) oraz środowisko naturalne i społeczne (Robbins & Aydede, 2009). W ramach tak rozumianego podejścia powstało kilka bardziej szczegółowych koncepcji, jakimi są ucieleśnienie (ang. embodied), osadzenie (ang. embedded), enaktywizm (ang. enactive) i rozszerzenie (ang. extended), które określa się niekiedy programem 4E...

Słowa kluczowe

methodology |experimental philosophy |intuition |pragmatics

Streszczenie

Although the concept of intuition has a central place in experimental philosophy, it is still far from being clear. Moreover, critics of that movement often argue that the concept of intuition in experimental philosophy does not correspond to the concept of intuition used in traditional, armchair philosophy. However, such a claim is problematic, because most attempts to define this concept are made with regard to the armchair philosophy’s point of view and not that of experimental philosophy. In the article I analyse the concept of intuition in experimental philosophy by taking into account its theoretical assumptions, and the research practice of its representatives. By analysing the most influential experimental philosophers’ views, I formulate its core characteristics. According to them, intuition is a mental state that is a reaction to the described case, which is revealed in the readiness to express a judgment about this case. Then, I investigate step by step the frequently postulated methodological, phenomenological, and etiological conditions that could narrow down the initial definition. I show that the only condition coherent with experimental philosophy’s assumptions and its practice is an etiological one, as the mental state that could be classified as intuition has to be shaped by pragmatic, and not only semantic factors. In the last parts of the text, I draw out some of the consequences of the position that I have presented, regarding the methodology of experimental philosophy and philosophy in general.

Słowa kluczowe

early Buddhism |viññāṇa |the mind |citta |the aggregates |khandha-s |cognitive science |Sāṃkhya |Āgamas

Streszczenie

According to the historically dominant interpretation of the anattā teaching, human being is a conglomerate of the five aggregates (khandha-s). However, several early Buddhist Nikāya texts seem to suggest that within human being there exists a dichotomy of the aggregates and their counterpart. The latter may cling to the khandha-s but also become dissociated from them. In this paper, I critically consider a hypothesis forwarded by several scholars that the early Buddhist texts presuppose the existence of a special type of consciousness (viññāṇa) which is not identical with viññāṇa-khandha, as the counterpart to the aggregates. According to this interpretation, such consciousness is considered pretty much synonymous with nibbāna, the ultimate state of liberation. I argue that despite its value and advantage over the historically dominant interpretation of anattā teaching, this hypothesis is nonetheless problematic on many levels. In the first part of the paper, I consider the textual problems of the hypothesis in question. In particular, I focus on the implications of the Kevaṭṭa Sutta and the Dhātuvibhaṅga Sutta as well as on the problematic interrelation of citta and viññāṇa in the Nikāyas. I also argue that the hypothesis of special consciousness as nibbāna is difficult to reconcile with the apophatic approach and strong emphasis on ineffability present in the substantial portion of the Nikāyas. In the final part of the paper, I consider philosophical problems of the theory in question. In particular, I argue that it is difficult to conceive pure transcendental type of consciousness as an agent of attitudes such as clinging or abandoning, thus making it an unlikely candidate for being the counterpart of the aggregates. In order to make better sense of the problems in question, I consider certain parallels of the Nikāya doctrine with modern philosophy of mind as well as with ancient Indian Sāṃkhya doctrine.

Słowa kluczowe

metaphysics |Friedrich Nietzsche |continental philosophy |post-Kantian philosophy |philosophy of religion

Streszczenie

Friedrich Nietzsche is not generally regarded as a “first philosopher”, but rather as a radical critic of the traditional aspiration of philosophy to be a “master science”, in relation to which the other sciences are subordinate or dependent. In this respect, he seems to have had more in common with the logical positivists and post-structuralists who came after him than with the whole galaxy of “first philosophers” who preceded him, from Aristotle and John Duns Scotus to René Descartes, Immanuel Kant and Georg Wilhelm Friedrich Hegel. However, in a famous aphorism in Beyond good and evil, Nietzsche proposes that psychology ought to be recognised as “queen of the sciences”, a traditional formula for first philosophy. Although this passage is well known, it is more often taken as a rhetorical flourish than as a serious statement of intent. In this article, I focus on the three aphorisms (BGE 20–22) that lead up to this statement. I argue that these aphorisms form an interconnected sequence, in which Nietzsche considers and rejects three traditional candidates for first philosophy — cosmology (BGE 20), theology (BGE 21) and general ontology (BGE 22). By rejecting these traditional candidates for first philosophy one by one, this sequence clears the way for Nietzsche’s proposal in BGE 23 that psychology ought to be recognised as the true candidate for first philosophy. These aphorisms, then, form a crucial sub-section in the developing argument of the book as a whole, which is far more systematically organised than Nietzsche’s aphoristic manner of writing would appear to suggest.

Słowa kluczowe

Avant-Garde |re-visitations of the past |Milorad Krstić |Das Anatomische Theater |Ruben Brandt |collector

Streszczenie

Numerous artists have revisited or got inspired by artworks of earlier periods, thus making their own paraphrase of previous creations. Not only artists of the (early) Modern Age had revisited Antiquity, but even Avant-Garde artists have not entirely dissociated themselves from certain forms, motifs, approaches or themes of the classical traditions. It is so, despite the Avant-Garde artists’ focus on creating along new visions, and offering radically novel perspectives in and for art and its infrastructure, that was a similar feature in most of the movements within the classical Avant-Garde. Later however, even Avant-Garde itself got historicised, and, as a consequence, became possible subject-matter of revaluation, as we can observe it in the paraphrasing practice of several artists from the 20th and 21st centuries. The works of Milorad Krstić — that are put in the centre of this study as a thought-provoking case study with fascinating consequences for aesthetics too — represent a particular approach within the aforementioned revisitations of art in general and the re-interpretation of Avant-Garde and 20th century art in particular. One of the specialities of his approach lies in the fact that he does not merely return to previous works, including those that are of crucial importance in the Avant-Garde, simply for inspiration, but his practice of the evaluative examination of the art of the 20th century will be essentially defined by the Avant-Garde techniques. In his Das Anatomische Theater he dissects the 20th century, but then encyclopaedically re-assembles the fragments to a novel total work of art that presents the history of art of the period. Then, in his full-length animation movie Ruben Brandt, collector he continues re-assembling and re-telling art history by constantly inserting fragments of it in the novel work itself, hence the collection will become not only the subject-matter of the film, but even one of its most spectacular features.

Słowa kluczowe

transhumanizm |teoria ewolucji |bioetyka |selekcja naturalna

Streszczenie

Transhumanizm jest ruchem intelektualnym, który — poruszając problemy bioetyczne, dotyczące ingerencji w fenomen ludzkiego życia i modyfikacji procesów organicznych — niezmiennie od około stu lat wzbudza polemiki pomiędzy zwolennikami i krytykami całej koncepcji. Orędownicy transhumanizmu opowiadają się za poprawą kondycji ludzkiej poprzez powszechne wykorzystywanie zaawansowanych technologi...

Słowa kluczowe

utopia |teoria ewolucji |bioetyka |selekcja naturalna

Streszczenie

John Harris napisał książkę z pasją. Z pasją — graniczącą wręcz z religijną żarliwością — broni w niej prawa do technologicznego ulepszania człowieka. Prawo to powinno być jego zdaniem nie tylko dozwolone, lecz wręcz uznane przez wszystkich racjonalnie myślących za moralny (i polityczny) obowiązek...

Słowa kluczowe

Arystoteles |społeczne |aspołeczne |Kaspar Hauser |zwierzę społeczne

Streszczenie

Powszechnie znana jest opinia Arystotelesa, że człowiek jest istotą kulturalną, społeczną, polityczną: „Taki zaś, który z natury, a nie przez przypadek żyje poza państwem, jest albo nędznikiem, albo nadludzką istotą, jak ten, którego piętnuje Homer jako „człowieka bez rodu, bez prawa, bez własnego ogniska”. Kto bowiem z natury jest taki, równocześnie i wojny namiętnie pożąda, będąc odosobniony, jak ten kamień wyłączony w grze w kości”...

Słowa kluczowe

teatr |filozofia religii |antropologia w teatrze

Streszczenie

„W sposób dla nas często nieświadomy, jakby przez oddychanie powietrzem kontynentu, który dał nam życie, i cywilizacji, która nas kształtowała, przejmujemy sumę tradycji, wiedzy o człowieku i o sztuce, przesądów, przepowiedni i oczekiwań, i mają one wpływ na nasze uczynki, jakkolwiek byśmy się od tego odżegnywali”. Jest to znany sąd Jerzego Grotowskiego o wpływie tradycji i środowiska, w którym wyrastał, na kształtowanie jego tożsamości kulturowe...