Słowa kluczowe

muzyka |Henryk Sienkiewicz |Wiry |ekfraza

Streszczenie

Mimo że trudno mówić o rozległości kompetencji muzycznych Henryka Sienkiewicza, w jego pisarstwie widać szczególną fascynację harmonią dzieł wybitnych kompozytorów, przede wszystkim Beethovena i Schumanna. Tematyzacje muzyczne służące podkreśleniu zdolności transcendentnych, jakie uwalnia obcowanie z tą najsubtelniejszą ze sztuk, ujawniają się głównie w Bez dogmatu i Wirach. W tej ostatniej powieści muzyka staje się sygnaturą wyższej, lepszej sfery i kultury rozumianej przez pisarza jako bastion polskości i oazę piękna, jako wskaźnik estetyczny, ale też etyczny. Pojawiająca się w dziele figura św. Cecylii – patronki muzyki ma silny związek z kobiecością jako animacją piękna. W Wirach podejmuje Sienkiewicz także próbę transpozycji muzyki na obrazy, dokonując dość osobliwej formy ekfrazy – opisu poetycką prozą Beethovenowskiej sonaty zwanej Księżycową.

Słowa kluczowe

Mit o Orfeuszu i Eurydyce |muzyka w literaturze |Tadeusz Miciński |orfizm

Streszczenie

Autorka interpretuje poemat prozą Tadeusza Micińskiego jako transpozycję mitu o Orfeuszu. Rozważaniami obejmuje przy tym nie tylko mit orfejski, ale i doktrynę orficką. Analizy sytuuje na szerokim tle podkreślającym znaczenie muzyki w Młodej Polsce. Odnotowuje kontakty pisarza z kompozytorami, reperkusje jego pobytu w Hellerau, a także utwory, w których tematyzował muzykę. W takiej perspektywie dokonuje analizy Pieśni tryumfującej miłości.

Słowa kluczowe

muzyczność |rytm |muzyka |pogranicze |Leśmian |słowo |pieśń |istnienie |natura |Bóg

Streszczenie

Niniejsza praca pokazuje, w jaki sposób w świecie Leśmiana powstają wielokierunkowe relacje zawiązujące się między biegunami słowa i muzyki. Pośrednikiem jest w nich człowiek, a szczególnie poeta-śpiewak obdarzony wyjątkową wrażliwością na głos istnienia, który ujmuje muzykę w słowa i jednocześnie zostaje przez nią wprowadzany w uniesienie. Muzyka wnika w poetę, który powinien we własnym wnętrzu pozwolić jej się „wygwarzyć”, a następnie wyrazić ją poprzez słowo. Elementem, który wyzwala ograniczone słowo ze sztywnych ram znaczeń, jest rytm rozumiany jako samo życie. Związki zachodzące pomiędzy słowem a muzyką (i odpowiadającymi im – Bogiem i Naturą) obejmują także elementy świata, które zostają wcielone w słowo lub umuzycznione. Poprzez swój witalistyczny charakter muzyka sprzyja usytuowaniu Leśmianowskiego świata „na pograniczu”, na krawędzi, nad przepaścią lub wpisaniu człowieka w Naturę. Sama muzyka bywa również umieszczona na granicy ze słowem, przejmując jego rolę lub wraz z nim przechodząc w niebyt.

Słowa kluczowe

romantyzm |percepcja |dźwięk |słuchacz |improwizacja

Streszczenie

Kontekstem prowadzonych badań nad percepcją rzeczywistości fonicznej prezentowanej w wierszu Mochnacki Jana Lechonia są interdyscyplinarne badania nad dźwiękiem (sound studies). Korzystam z ustaleń muzykologów, krytyków muzycznych, psychologów muzyki, psychoakustyków oraz literaturoznawców. Postrzegam osobę mówiącą w kategorii Schaferowskiego „nausznego świadka”, werbalizującego swoje przeżycia w mowie wiązanej. Analizując liryczny opis percepcji, biorę pod uwagę zarówno reakcje na pojedyncze dźwięki, jak i wewnętrzne obrazy, aktywizujące się podczas słuchania muzyki. Percepcja rzeczywistości akustycznej prezentowana w omawianym wierszu ujawnia nie tylko stosunek poety do sztuki dźwięku, ale również do rzeczywistości pozaliterackiej, a nade wszystko do tradycji romantycznej.

Słowa kluczowe

Władysław Sebyła |Osiem nokturnów |nokturn |nokturny Fryderyka Chopina

Streszczenie

Artykuł stanowi propozycję analizy tych aspektów poziomu leksykalno-stylistycznego i strukturalnego Ośmiu nokturnów Władysława Sebyły z tomu Koncert egotyczny, które składają się na idiom muzyczny cyklu. Analiza ich związku z tytułowym gatunkiem muzycznym, a zwłaszcza z jego realizacjami w twórczości Fryderyka Chopina, opiera się zarówno na kategoriach wypracowanych w obrębie poetyki tekstu literackiego, jak i przez badaczy zajmujących się problematyką nokturnu muzycznego (Barbara Chmara) oraz, w szczególności, nokturnów Chopina (Mieczysław Tomaszewski, Charles Rosen).

Słowa kluczowe

poezja konkretna |Bogusław Schäffer |Witold Wirpsza |poezja eksperymentalna |partytura |wiersz-partytura |muzyczność literatury |neoawangarda

Streszczenie

Artykuł stanowi próbę porównania eksperymentalnych działań artystycznych kompozytora Bogusława Schäffera i poety Witolda Wirpszy podejmowanych niezależnie od siebie w latach 60. XX wieku. W dorobku tego pierwszego zwrócono uwagę na rolę i sposoby wykorzystania słowa w jego graficznych partyturach; postanowiono tezę, że partyturę S·alto na saksofon altowy i solistyczną orkiestrę kameralną z 1963 roku postrzegać można jako pierwszy w Polsce przykład poezji konkretnej. W dorobku Wirpszy omówiono przede wszystkim nawiązujący do nowych form notacji muzycznej poemat Południe odnaleziony w archiwum poety w Książnicy Pomorskiej w Szczecinie oraz poświęcone notacji muzycznej fragmenty ważnego dla polskiej neoawangardy literackiej eseju Gra znaczeń. Idąc za intuicjami Gillo Dorflesa, działania obu twórców omówiono jako intermedialne z ducha próby odpowiedzi na powojenny „kryzys semiotyczny”, na różne sposoby eksplorowany przez artystów europejskiej neoawangardy.

Słowa kluczowe

Tadeusz Różewicz |Zbigniew Herbert |mit Ludwiga van Beethovena |obraz artysty |rozumienie sztuki

Streszczenie

Tematem artykułu jest stosunek Tadeusza Różewicza i Zbigniewa Herberta do fenomenu muzyki Ludwiga van Beethovena. Autorka odnosi się kolejno do opowiadania Nowa szkoła filozoficzna (PR I), szkicu Malarstwo nocą 21.01.85 (PR III), utworu poetyckiego I pomyśleć (ZF, P III), artykułu Jeszcze o muzyce i pewnym interpretatorze (WG) oraz wierszy Beethoven (ROM) i Zwierciadło wędruje po gościńcu (R). Objaśnione zostają istota poetyckiej polemiki z piśmiennictwem beethovenowskim oraz próba kwestionowania przez Różewicza i Herberta mitu Ludwiga van Beethovena. Joanna Adamowska rekonstruuje znamienną ewolucję stosunku obydwu poetów do niemieckiego kompozytora i jego dzieł, a także zainspirowaną tragiczną biografią artysty refleksję poetów na temat rzeczywistego znaczenia arcydzieł oraz konsolacyjnych mocy sztuki.

Słowa kluczowe

muzyczność |literatura |Zbigniew Herbert |Poezja XX wieku

Streszczenie

Już we wczesnych utworach Zbigniewa Herberta z tomu Hermes, pies i gwiazda (1957) można odnaleźć sygnały wskazujące, że kontakty z muzyką stanowiły dla poety źródło ambiwalentnych odczuć i refleksji. Świadczą o tym między innymi spostrzeżenia i opinie na temat muzyki symfonicznej, wyrażone w prozie poetyckiej Po koncercie, a także rozważania dotyczące dźwięku instrumentów muzycznych zawarte w prozach Skrzypce i Klawesyn. W obu tych utworach można dostrzec obecność mechanizmu demaskacji, charakterystycznego – według Stanisława Barańczaka – dla wielu poetyckich wypowiedzi Herberta i organizującego ich konstrukcję. Proza poetycka Skrzypce początkowo wydaje się demaskacją myślowych nadużyć, których dopuszczają się „recenzenci muzyczni”, chcący wyjaśnić, dlaczego skrzypce brzmią w specyficzny i przejmujący sposób („płaczą”). Intencją Herberta jest jednak przede wszystkim wskazanie przyczyn, decydujących o naturze tych brzmień, wywołujących dwuznaczne odczucia i opinie. Z kolei, proza poetycka Klawesyn początkowo wydaje się demaskacją niekompetencji kogoś przyglądającego się po raz pierwszy dawnemu i niezbyt dobrze znanemu instrumentowi muzycznemu. Zamiarem poety jest jednak rozwinięcie wartościującej refleksji o jego osobliwych dźwiękach. Brzmienia te zostały opisane przenośnie w ostatnim zdaniu prozy w sposób wskazujący na ich estetyczną ambiwalencję („A naprawdę jest tam tylko kukułka zaplątana w gąszczu srebrnych liści.”). Rozważania o skrzypcach i klawesynie stają się dla Herberta sposobem wyrażenia niejednoznacznych sądów na temat muzyki. Są także potwierdzeniem jego upodobań do nadawania poetyckim wypowiedziom ujęć dwuznacznych.

Słowa kluczowe

Ludwig van Beethoven |Julia Hartwig |poetycka muzykologia |poetycka biografia |Arturo Toscanini |Janis Joplin

Streszczenie

Artykuł dotyczy muzyki w poezji Julii Hartwig, a przede wszystkim tekstów, w których autorka skupia się na postaciach wybitnych kompozytorów oraz wykonawców muzyki klasycznej i rozrywkowej (m.in. Ludwig van Beethoven czy Janis Joplin). Chociaż Hartwig w jednym z wywiadów wspomina o tym, że „muzyka – jej źródło, jej tworzenie, wykonanie – jest zawsze ciekawsze niż człowieczeństwo”, wydaje się, że w swych utworach autorka poświęca więcej uwagi właśnie „człowieczeństwu” opisywanych muzyków, zachowaniom i cechom, o których nie myśli się zazwyczaj podczas kontaktu z ich dziełami lub interpretacjami wykonawczymi tych dzieł. W tekście próbuję, po pierwsze, sprawdzić, w jaki sposób te swoiste poetyckie „studia osobowe” są konstruowane i do czego służą Julii Hartwig, po drugie zaś – rozważyć, czy i w jakim stopniu sporządzane przez poetkę specyficzne portrety artystów zbliżają do nich oraz ich twórczości.

Słowa kluczowe

Stanisław Barańczak |Wolfgang A. Mozart |Lorenzo Da Ponte |Wesele Figara |Aria Cherubina

Streszczenie

Szkic prezentuje interpretację wiersza Stanisława Barańczaka Z okna na którymś piętrze ta aria Mozarta. Barańczak jest tłumaczem libretta operowego Lorenza Da Pontego do opery Mozarta Wesele Figara. Fragment arii Cherubina wykorzystał poeta jako cytat w wierszu Z okna na którymś piętrze ta aria Mozarta. W szkicu Autorka przybliża problematykę przekładu tekstu wokalnego w ujęciu Barańczaka i odwołuje się do współczesnych odczytań libretta Da Pontego (J. Starobinski, S. Žižek i M. Dolar) podkreślających nie tylko miłosny, ale także polityczny i rewolucyjny charakter opery Wesela Figara. W kontekście tych spostrzeżeń Autorka interpretuje wiersz Barańczaka wskazując na trwanie sztuki przeciwstawione destrukcji historii, podkreśla przy tym wpisane w tekst utworu przekonanie poety o prymarnym znaczeniu miłości w egzystencji ludzi.

Słowa kluczowe

intermedialność |opera |sztuki siostrzane |Don Giovanni |libretto

Streszczenie

Artykuł zatytułowany Kiedy ucho robi oko czyli o fonetach Stanisława Barańczaka podejmuje problematykę związków muzyki ze słowem. Interdyscyplinarne interpretacje wybranych fonetów – gatunku zaproponowanego przez Barańczaka w książce Pegaz zdębiał – przedstawiają tłumaczenia-przeinaczenia – praktykę translatorską polegającą na słuchaniu muzyki Mozarta i libretta Da Pontego. Quasi-tłumaczenia Barańczaka często pozostając w semantycznej sprzeczności z oryginałem, zachowują dyscyplinę wymaganą od tekstów pisanych do muzyki. Uzyskany w fonetach efekt podwójnej, muzyczno-literackiej przynależności, a zarazem wszechobecny humor pozwalają zrozumieć, w jaki sposób Barańczak słuchał arcydzieł.

Słowa kluczowe

muzyczność |rytm |poezja |trans |Eugeniusz Tkaczyszyn-Dycki

Streszczenie

Autorka w swoim artykule analizuje poezję Eugeniusza Tkaczyszyna-Dyckiego. Zakłada ona, że poprzez jego odrębne utwory jesteśmy w rzeczywistości w kontakcie z jednym, ciągle pisanym wierszem, który wciąż nie może być w pełni zrealizowany, a jednocześnie istnieje dla niektórych w zakresie każdej realizacji, ale nigdy całkowicie i ostatecznie. To jest powód kolejnych prób jego stworzenia – stale powtarzanej, niekończącej się piosenki. Wszechobecny, natrętny rytm Dyckiego ujawnia się z jego uporczywą, obsesyjną obecnością na płaszczyźnie meta-tekstu i aktywuje ją. Zintensyfikowany wzorzec powtarzania, odsłaniając się, staje się najważniejszym nośnikiem funkcji poetyckiej i wskazuje na niekończącą się procesualność ciągłego powtarzania wiersza jako ostatecznego i najważniejszego celu transu poety.

Słowa kluczowe

pamięć |muzyka |„mała ojczyzna”

Streszczenie

Hanna Kowalewska w Tego lata, w Zawrociu prezentuje wielowątkową opowieść o losach młodej dziedziczki rodzinnej fortuny – Matyldy. Okazuje się to próbą zmierzenia się z przeszłością, historią, muzyką, które opisują mityczną przestrzeń Zawrocia. Tajemnicza więź łącząca muzykę i naturę stanowi uzupełnienie odkrywanych zagadek z przeszłości. Kartki pamiętnika, pożółkłe fotografie stanowią elementy gry, w którą włącza się Matylda.

Słowa kluczowe

powieść kryminalna |relacje między literaturą a muzyką |muzyczność w literaturze |Jan Antoni Homa |muzyka klasyczna

Streszczenie

Artykuł wychodzi od przypomnienia jeszcze dziewiętnastowiecznych związków prozy detektywistycznej i muzyki klasycznej, realizowanych np. w utworach Charlesa Dickensa i Artura Conan Doyle’a. Na tym tle omówione zostają dwie współczesne powieści autorstwa Jana Antoniego Homy: Altowiolista i Ostatni koncert, które na gruncie polskiego piśmiennictwa tworzą odrębny nurt kryminału muzycznego. Dalsza analiza dotyczy wybranych aspektów tychże powieści, decydujących o ich muzycznym charakterze, np.: konstrukcja bohaterów i świat przedstawiony, schemat kompozycyjny, dygresje publicystyczno-eseistyczne. W zakończeniu stawiane jest pytanie o cel, jaki można przypisać wymienionym tekstom, oraz o ich potencjalnego odbiorcę.

Słowa kluczowe

muzyczność |ideał |korespondencje sztuk |francuski symbolism |cisza

Streszczenie

Artykuł podejmuje temat ewolucji w postrzeganiu ideału literackiej muzyczności wśród przedstawicieli francuskiego symbolizmu koncentrując uwagę zwłaszcza twórczość Baudelaire’a i Mallarmégo. Pierwszy z nich, uważany za prekursora symbolizmu, stosował prozodię, co można zaobserwować w jego twórczości łączącej różne sztuki i wykorzystującej tematy muzyczne do budowania metaforycznych ujęć malarstwa i poezji. Natomiast poezja Mallarmégo zbliża się do muzyki na poziomie formy. Wykorzystanie akustycznego aspektu tekstu, charakterystyczne dla poezji Verlaine, przechodzi przez sztuczny system instrumentacji słownej René Ghila. Z kolei, utwory Villiers de l’Isle Adama i Jules Laforgue’a pokazują, że tematy muzyczne są stopniowo marginalizowane, co otwiera drogę do milczenia. To zupełna cisza, która w najlepszy sposób przedstawia ideał muzyczności Mallarmégo jako cichy koncert, rozbrzmiewający w umyśle czytelnika.

Słowa kluczowe

Ryszard Wagner |powieść wagnerowska |Gabriele D’Annunzio |Élémir Bourges |Paweł Huelle

Streszczenie

Artykuł poświęcony jest powieści wagnerowskiej, jednemu ze świadectw szerokiej i różnorodnej recepcji twórczości Richarda Wagnera w kulturze europejskiej. Kompozytor podziwiany był jako charyzmatyczna postać, autor doskonałych dzieł dramatu muzycznego i twórca wyrafinowanych koncepcji estetycznych. W powieściach takich jak Triumf śmierci Gabriela D’Annunzio, Zmierzch bogów Élémira Bourgesa oraz Śpiewaj ogrody Pawła Huellego głównymi przedmiotami zainteresowania okazują się motywy fabularne z wagnerowskich dramatów muzycznych, nie zaś ich partytura muzyczna. Nawet opisy poświęcone partiom instrumentalnym wyraźnie wskazują na tendencję do traktowania ich jako narracyjnych opowieści. O wiele bardziej interesujący niż brzmienie muzyki Wagnera wydaje się narratorom i bohaterom powieści wagnerowskich niepisany przekaz, który płynie z dramatów muzycznych takich jak Tristan i Izolda, Walkiria czy fikcyjny Szczurołap z Hameln. Dla odbiorców dzieł Wagnera stają się one wskazówką własnego postępowania, zwykle kierując ich ku autodestrukcji i śmierci.

Słowa kluczowe

muzyczność |muzyka |synestezja |instrumentacja dźwiękowa |Vladimir Nabokov

Streszczenie

W niniejszym artykule przedstawione zostały aspekty nawiązujące do muzyki i muzyczności w dziele literackim obecne w utworach Vladimira Nabokova. Rozważania te poprzedzone zostały przybliżeniem stosunku pisarza do muzyki. Elementy muzyki i muzyczności, obecne w twórczości Nabokova, dotyczą przynajmniej trzech różnych aspektów, do których należą: terminologia muzyczna i tytuły dzieł muzycznych, instrumentacja dźwiękowa połączona z synestezją oraz muzyka stanowiąca element fabuły utworu literackiego. Przykładem tego ostatniego może być opowiadanie zatytułowane Muzyka, w którym muzyka nie tylko służy opisaniu stanu emocjonalnego bohaterów, ale też warunkuje zrozumienie tytułu opowiadania i jego fabuły.

Słowa kluczowe

Fryderyk Chopin |Poland |music |Polish literature (Belles-lettres |Memoirs) |West Bohemian Spa

Streszczenie

The composer Frederic Chopin is connected with Czechia through a number of visits (in Carlsbad, Prague, Děčín, Teplice, and Marienbad) which he spent joyfully meeting his family, who lived in the Russian-occupied Poland. In Czechia, he met and fell deeply in love with Maria Wodzińska, who, unfortunately, did not reciprocate his feelings. In Prague, he became acquainted with Czech national revivalists (Václav Hanka, among others) and with famous composers of the time. In Vienna, the centre of the Habsburg monarchy, he met many Czech composers and befriended the violinist Josef Slavík. Chopin was invited to play in several Czech castles; he received a particularly warm welcome in Děčín. His music teachers in Warsaw were of Czech origin. Chopin’s numerous relationships with Czechia inspired the establishment of the Frederic Chopin Society, the international festival held in Mariánské Lázně (formerly Marienbad), and even musicological symposia. Many Czechs – poets, fiction writers, literary historians, musicians, and music scholars – emphasised how Chopin and his music influenced them. They were inspired by the many notable facts associated with Chopin’s visits and experiences in Czechia and in other locations throughout the Austrian Empire; by his romantic life, democratic thinking, personal qualities, and artistic skills. Various interesting literary works include poetry collections by Kamil Bednář, Jiří Karen, Josef Pávek, Oldřich Zemek, Karla Erbová, and a collection of three novellas by Vladislav Mareš. Apart from writing about Czech Chopin-related works and translating key Polish chopiniana into Czech, the author of this study focuses mainly on the interpretation of the relations between literature and music in the works of the these Polish writers: Jarosław Iwaszkiewicz, Tadeusz Łopalewski, Janina Siwkowska, Maria Kuncewiczowa, Juliusz Kaden-Bandrowski, Jerzy Broszkiewicz, Mira Jaworczakowa and more.

Słowa kluczowe

Music Principle |poetry and music |Contrapuntal Poems |Rondo |Desmond Egan |Jaroslav Seifert

Streszczenie

This paper is concerned with the complicated relationships between poetry and music. It tries to show that one of the common denominators between both arts can be the musical form in poetry, strictly speaking a method of poetry creation based on a musical principle. For this paper, two illustrations of this process are chosen: an Irish poet Desmond Egan’s contrapuntal poems (chosen from all Egan’s poetry) and a Czech poet Jaroslav Seifert’s Mozart in Prague. The conclusions concern the impact on the reader’s reception of poetic texts, which in their graphic form or theme stimulate references to music. We conclude that knowing (active and passive) the musical principles of counterpoint and ronda can help readers to better understand the structure, theme and meaning of the texts.

Słowa kluczowe

Ralf Isau |Franz Liszt |Die Dunklen |Szkarłatna partytura |muzyka i literatura

Streszczenie

Artykuł stanowi studium powieści Ralfa Isaua Die Dunklen (2007; wyd. pol. Szkarłatna partytura, 2011). Analizie poddane zostało znaczenie obecności twórczości i postaci muzyka Franza Liszta w powieści. Isau zawarł w niej wykład z historii muzyki i estetyki muzycznej, a także biografię Franza Liszta oraz rozważania dotyczące wpływu muzyki na zachowanie człowieka (Platon, barokowa teoria afektów, retoryka muzyczna, muzyka programowa, audiomarketing). Zasadniczą część pracy stanowią rozważania dotyczące powiązań między powieściową narracją i kształtowaniem struktury powieści a elementami i technikami muzycznymi.

Słowa kluczowe

Étienne Barilier |krytyka muzyczna |krytyk muzyczny |estetyka muzyczna |praktyka muzyczna |muzyka klasyczna

Streszczenie

Artykuł podejmuje temat przedmiotu krytyki muzycznej, a szczególnie praktyki wykonawczej, zadając podstawowe pytanie o to, co podlega ocenie i co decyduje o wartościowaniu wykonania danego utworu. Punkt odniesienia stanowi teoretyczne przedstawienie krytyka muzycznego i krytyki muzycznej, m.in. ich definicje, czynniki obiektywne i subiektywne wpływające na kształt opinii itd. Z teorią, niepotrafiącą uchwycić tego, co efemeryczne, okazjonalne, subiektywne, ludzkie, w której obiektywny opis niekiedy graniczy z życzeniowym, zestawiona została sytuacja przedstawiona w literaturze, operującej, jak to sztuka, szerszymi możliwościami. Zasadniczą część artykułu stanowi więc interpretacja błyskotliwej powieści w blogach pt. Chiński fortepian Étienne’a Bariliera, szwajcarskiego pisarza i filozofa. Interpretacja koncentruje się na pojedynku na recenzje, na argumenty skupione wokół występu na letnim festiwalu chińskiej pianistki Mei Jin, co pozwala w szerszym kontekście podjąć temat pracy krytyka i przedmiotu krytyki muzycznej w ogóle. Postawione zostają pytania o osobę wykonawcy (umiejętności, wygląd, kraj pochodzenia, kulturę), kontekst innych wykonawców, czas, miejsce i warunki wykonania (w tym oddziaływanie różnych zmysłów), oraz osobę samego krytyka, w tym nie tylko jego gust i kompetencje, ale wszystko, co kształtuje go jako człowieka. Ostatecznie otrzymujemy kilka odpowiedzi i mnóstwo pytań, które pozwalają nam naświetlić pewne kwestie na nowo.

Słowa kluczowe

E.T.A. Hoffmann |niemiecki romantyzm |opera romantyczna |Undine |poeta i kompozytor

Streszczenie

Artykuł poświęcony jest stworzonej przez E.T.A. Hoffmanna teorii nowej opery niemieckiej oraz pierwszej próbie przełożenia jej na praktykę. Jego opowiadanie Poeta i kompozytor (1813), które ukazało się na łamach lipskiej „Allgemeine Musikalische Zeitung”, to rozpisany na dwa głosy program opery romantycznej, która ma czerpać inspirację ze świata nadprzyrodzonego, a także dążyć do spójnej poetyckiej wizji. Część postulatów wyartykułowanych w analizowanym opowiadaniu oraz w korespondencji z tamtego czasu E.T.A. Hoffmann zrealizował w Ondynie (1816) do libretta Friedricha de la Motte Fouquégo na podstawie baśni literackiej pod tym samym tytułem, wytyczając tym samym kierunek dalszego rozwoju gatunku.

Słowa kluczowe

Karol Szymanowski |poezja |Kazimiera Iłłakowiczówna |Rymy dziecięce |muzyczność

Streszczenie

Szkic poświęcony jest Rymom dziecięcym Kazimiery Iłłakowiczówny – tomikowi miniatur poetyckich przeznaczonych dla dzieci, do których Karol Szymanowski skomponował cykl pieśni na głos i fortepian pt. Rymy dziecięce op. 49 zadedykowanych zmarłej siostrzenicy – Pamięci Alusi. Autorka szkicu przywołuje okoliczności napisania cyklu oraz wspomina o konflikcie, jaki powstał między poetką a kompozytorem, który bez zgody autorki wydał pieśni w wydawnictwie Universal-Edition. W dalszej części szkicu Autorka skupia uwagę na intersemiotycznej analizie muzycznego przekładu wierszy (zabiegi dynamiczne, rytmiczne, agogiczne oraz melodyczne), w którym przejawia się kompozytorski zamysł ilustrowania tekstu dźwiękami.

Słowa kluczowe

Agnieszka Osiecka |piosenki |spektakl muzyczny |okres międzywojenny |historia teatru XX wieku

Streszczenie

Artykuł dotyczy koncepcji słowno-muzycznego widowiska składankowego autorstwa Agnieszki Osieckiej Niech no tylko zakwitną jabłonie, wystawionego w roku 1964 w Teatrze Ateneum w Warszawie. Ważne wydaje się nawiązanie Osieckiej do estetyki Kramu z piosenkami Leona Schillera, który w wielu swoich widowiskach przypominał historię XVIII / XIX–wiecznej Polski zapisaną w piosenkach. Osiecka rekonstruuje późniejszy niż Schiller okres historyczny, łącząc materiały dokumentalne z literackimi (także tymi słowno-muzycznymi), czego efektem stał się afabularny sceniczny collage, dzięki któremu widz mógł zanurzyć się w atmosferze epoki międzywojennej i dwudziestolecia tuż po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. W ujęciu Osieckiej to już nie była sentymentalna Schillerowska Arkadia ‒ choć sceniczna rzeczywistość odzwierciedlała prawdziwość historycznych faktów, to jednak autorka traktowała ów świat z ironicznym dystansem, komentując go niejednokrotnie parodystycznie i pastiszowo.

Słowa kluczowe

muzyka |Tadeusz Różewicz |słuchowiska |dramaty |akustyka |Radio

Streszczenie

Przedmiotem mojego zainteresowania jest muzyka, współtworząca tzw. „kuchnię akustyczną” w słuchowiskach radiowych, powstałych jako adaptacje dramatów Tadeusza Różewicza. Nie ulega wątpliwości, że zarówno w starszych wersjach słuchowisk, choćby pochodzących z lat 60. Świadków albo naszej małej stabilizacji, jak i najnowszych (np. Pułapki z 2016 roku), muzyka stanowi ważny składnik świata przedstawionego, buduje scenerię i atmosferę, ilustruje stany wewnętrzne bohaterów, oddaje ich emocje i wzajemne powiązania. Pełni też tradycyjną, delimitacyjną rolę, oddzielając poszczególne akty i sceny, rozczłonkowując tekst, a także ustanawiając płynne przejścia pomiędzy jego częściami. Dla badacza wersji radiowych sztuk przeznaczonych na scenę teatralną, jak jest w przypadku Różewicza, niezwykle istotną kwestią do ustalenia jest zarówno lokalizacja elementów muzycznych w dramacie (i w słuchowisku, czyli jego wersji radiowej), przyjrzenie się zasadom doboru tych motywów, sposobowi ich kompozycji w całości, a także refleksja nad ich pochodzeniem, czyli ustalenie, na ile wybory muzyczne wynikają z woli autora sztuki, na ile zaś są pochodną inwencji realizatorów słuchowiska. W swojej interpretacji prześledzę wskazówki muzyczne i akustyczne w didaskaliach i sposób ich wykorzystania przez twórców słuchowisk na podstawie takich dramatów, jak: Akt przerywany, Białe małżeństwo, Kartoteka, Kartoteka rozrzucona, Odejście Głodomora, Pogrzeb po polsku, Pułapka, Stara kobieta wysiaduje, Świadkowie albo nasza mała stabilizacja, Wyszedł z domu. Skonfrontuję, na ile zapisy pochodzące od autora uwzględnione zostały w wersjach radiowych jego sztuk, na ile zaś realizatorzy adaptacji podjęli decyzję wprowadzenia elementów muzycznych i akustycznych nie zaznaczanych przez autora w didaskaliach.