Numer 25 (2/2012)
Redaktorzy: Anna M. Kłonkowska, Józef Tarnowski
Spis treści
Strony
Pobierz
Zbigniew Ambrożewicz
Gombrowicz: między lalką a ukrytym demonem
9 – 29
PDF

Streszczenie

W niniejszej rozprawie zamierzam poddać analizie i interpretacji spektakl Opolskiego Teatru Lalki i Aktora Iwona, księżniczka Burgunda Witolda Gombrowicza. Przedstawienie, wystawione przez słowackiego reżysera Mariána Peckę, miało swoją premierę 24 maja 2009 roku. Zastosowanie techniki lalkowej połączonej z teatrem żywego planu w odniesieniu do dzieła Gombrowicza dało niezwykle interesujący efekt, wzmocniony dosyć szczególnym potraktowaniem przez Peckę postaci Iwony. Spektakl prowokuje do rozważań natury estetycznej, skłania również do refleksji antropologicznej i filozoficznej.

Anna Chęćka-Gotkowicz
W poszukiwaniu semantycznej niewinności. Muzyczne fantazmaty Pascala Quignarda
31 – 44
PDF

Streszczenie

Celem artykułu jest prezentacja najistotniejszych muzycznych tematów ożywiających dzieło francuskiego pisarza Pascala Quignarda, którego życie i twórczość pozostają w ścisłej relacji z muzyką. Ukazane zostają także związki między muzyką, językiem i obrazem, ujawniające się w Quignardowskich dziełach pod postacią 1. motywu „niewyrażalnego”, 2. problemu słuchu w życiu prenatalnym, 3. zagadnienia czasu muzycznego jako środka odwracającego bieg czasu realnego, 4. motywu „terroru dźwięków”. Zwłaszcza ostatnie sformułowanie może wydawać się szokujące: pod tym hasłem Quignard łączy muzykę z cierpieniem i oskarża ją o zadawanie bólu. Jednak to nie sama materia muzyczna staje się obiektem krytyki Quignarda, ale sposób istnienia muzyki w świecie. Rodzi się zatem pytanie, jak pogodzić Quignardowską „nienawiść do muzyki” z głębokim uwielbieniem, jakim autor darzy sztukę muzyczną.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Gdański
Magdalena Gajewska
Semantyka i estetyka Pola Pamięci
45 – 65
PDF

Streszczenie

Współcześnie w dyskusjach tanatologów i antropologów często rozbrzmiewa pytanie dotyczące przyszłości kultu zmarłych. Niektórzy widzą ją w czarnych barwach, wieszcząc koniec Przedmiotu Funeralnego, takiego, jaki znamy – inni, ci nastawieni mniej pesymistycznie, jak Józef Burszta, stawiają opór „planctusom przedwczesnym”, które są dziś wystawiane cmentarzom i ich tradycyjnej estetyce, którą nazywam tu estetyką Śmierci. I choć od ogłoszenia śmierci cmentarza z pewnością jesteśmy dalecy, to jednak obecność nowych praktyk funeralnych w przestrzeni nekropolii sprawia, że nie sposób uniknąć pytań narastających wokół anonimowej dyspersji prochów na Polu Pamięci. Są one nie tylko świadectwem przemian w obrębie kultu zmarłych, ale przede wszystkim wprowadzają nowe znaczenia kulturowe (w tym estetyczne) w przestrzenie funeralne. Artykuł jest zatem próbą analizy semantyki i estetyki wyżej wspomnianego Pola Pamięci, którego obecność na polskich cmentarzach (Warszawa, Poznań, Katowice, Szczecin, Ruda Śląska, Bytom) stała się zjawiskiem znaczącym i zarazem polemicznym. Prowadzi to do wniosku, że monolit wyobrażeń na temat polskiej nekropolii, podobnie jak społeczeństwo i kultura polska, podlega procesowi transformacji znaczeniowej. Obecność nowych praktyk w polskim życiu funeralnym odsyła nas ku ideologicznym przesunięciom od Przedmiotu Funeralnego (J.-D. Urbain) w stronę Pola Pamięci, od upamiętniania do pamiętania, wyrażających się w semantyce i estetyce cmentarnej.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Gdański
Anna Zofia Jaksender
Dialektyka wstrętu i wzniosłości w myśli Fryderyka Nietzschego
67 – 82
PDF

Streszczenie

Artykuł jest próbą krytycznej interpretacji kategorii wzniosłości w pismach Nietzschego: począwszy od najwcześniejszych pism, zanalizowana została u tegoż filozofa obecność kategorii wzniosłości w stylu retorycznym oraz w przywoływanych archetypicznych obrazach i metaforach. Wzniosłość stylu zostaje tutaj zinterpretowana w perspektywie psychoanalitycznej, która umożliwia również zrozumienie obecnej w piśmie tego filozofa dialektyki pragnienia, zawartej między innymi w Nietzscheańskim pojęciu woli mocy. Pojawiające się w piśmie Nietzschego ślady wstrętu i momenty wzniosłości zostają zinterpretowane jako przejawy relacji z fantazmatycznym obiektem pragnienia (objet petit a). Opisom wzniosłego Ogromu towarzyszą u Nietzschego symptomatyczne opisy wstrętu do tego, co powinno zostać w człowieku przekroczone, do wszystkiego, co niskie i liche. W dalszej części artykułu zostało ukazane, w jaki sposób w efekcie Nietzsche zostaje porwany przez swój fantazmat człowieka jako „mostu”, czyli ruchu nieustannego przekraczania tego, co wstrętne.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Université Paris Ouest, Francja
Cezar Jędrysko
Hermann Nitsch: anty-logos i ciało
83 – 98
PDF

Streszczenie

Artykuł jest poświęcony analizie twórczości Hermanna Nitscha. Pierwsza część pracy ma charakter opisowy, przedstawiona została w niej sylwetka artysty z uwzględnieniem kontekstu akcjonizmu wiedeńskiego oraz trzy formy pracy twórczej: Aktionsmalerei, sceny choreograficzne i procesje. W drugiej części podjęty został namysł nad sensem twórczości Nitscha w oparciu o jego wypowiedzi. Zarysowana została teoria totalnego dzieła sztuki, tak zwanego Gesamtkunstwerk, oraz trzy idee, które leżą u jej podstaw: freudyzm, idea misteriów oraz zagadnienie cielesności. Ostatnia część artykułu stanowi próbę ukazania podobieństwa teoriopraktyki Nitscha i niektórych wątków rosyjskiej filozofii twórczości.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Elżbieta Kal
Mit, metafora, motyw. Mosty Maksa Pechsteina
99 – 107
PDF

Streszczenie

Ogólnie tekst jest – bodaj dotąd niepodejmowaną, przynajmniej w polskiej literaturze – próbą analizy relacji między celami i ideami grupy artystycznej Die Brücke, założonej w Dreźnie w 1905 roku, a ich urzeczywistnieniem. Przedmiotem uwagi jest szczególnie twórczość Maksa Pechsteina, związanego z formacją niemieckich ekspresjonistów w latach 1906–1912. Nazwa grupy była wieloznaczną deklaracją: wprowadzenia sztuki w obszary nowoczesności, mediacji między tradycją a współczesnością, poszukiwania u źródeł twórczości etc. Pechstein bodaj najpełniej – jak dowodzi szkic – realizował idee mostu w co najmniej trzech przyjętych tu aspektach: mitu, metafory i motywu. Istotne dla interpretacji są między innymi teksty Fryderyka Nietzschego i teoria metafory Jacques’a Derridy. Przy okazji autorka proponuje też nowe odczytanie treści wczesnej grafiki z motywem mostu i uściślenie datowania jednego z obrazów.


INFORMACJE O AUTORZE

Akademia Pomorska w Słupsku
Anna M. Kłonkowska
Vir rubeus i mulier candida – Jungowski symbol jednoczący w sztuce malarskiej
109 – 129
PDF

Streszczenie

Jednym z elementów zawartych w alegorycznych przedstawieniach alchemicznego opus jest motyw zaślubin młodej pary, białej kobiety oraz czerwonego mężczyzny. Motyw ten prezentowany jest w literaturze alchemicznej zarówno w postaci ilustracji, jak i opisów literackich.

Celem artykułu jest przybliżenie owego motywu, przedstawienie jego symboliki oraz interpretacji: zarówno w kontekście poddanego estetyzacji zapisu materialnego wymiaru działalności alchemików, jak i odniesienia do jej psychologicznych i filozoficznych aspektów (rozpatrywanych tu w ujęciu Carla Gustava Junga i Mircei Eliadego).

Podstawowym jednak zadaniem artykułu jest próba ukazania obecności symboliki stosowanej w alchemicznych przedstawieniach zaślubin w malarstwie europejskim oraz znalezienia odpowiedzi na następujące pytania: Czym ową obecność można tłumaczyć? Jaka może być interpretacja przedstawianego motywu, jeśli rozpatrywać będziemy go w oderwaniu od symboliki alchemicznych alegorii?


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Gdański
Agnieszka Ługowska
Miejsce sztuki – sztuka miejsca
131 – 143
PDF

Streszczenie

Poniższe uwagi są próbą ukazania roli oraz genealogii kategorii miejsca (site) w sztuce – od modelu fenomenologicznego poprzez krytykę instytucjonalną do modelu dyskursywnego, który wykracza poza typowy kontekst prezentacji sztuki. Ponieważ zmiana miejsca uprawiania sztuki wiąże się bezpośrednio z rekonfiguracją pozycji, którą zajmuje artysta, w artykule próbuję wskazać skomplikowane położenie twórcy, odchodzącego od modernistycznego paradygmatu progenitora znaczenia i stającego się współuczestnikiem projektów, który świadczy usługi o charakterze estetycznym. Powyższa kwestia implikuje problem statusu oryginalności, autentyczności i unikalności dzieł w sztuce site-specific. W tym nowym kontekście sztuka staje się jedną z wielu możliwych praktyk kulturowych formujących reguły życia społecznego, gdzie związek pomiędzy dziełem a miejscem nie opiera się już na fizycznej trwałości stworzonej relacji, ale na rozpoznaniu jej zmienności i ulotności, a różne debaty kulturowe, pojęcia teoretyczne, kwestie społeczne, problemy polityczne, wydarzenia ważne dla danej społeczności zaczynają pełnić rolę miejsca w sztuce.


INFORMACJE O AUTORZE

Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
Maria Jolanta Sołtysik
Morska fasada Gdyni – legendarna idea i jej współczesne interpretacje
145 – 161
PDF

Streszczenie

Legendarne projekty Dzielnicy Reprezentacyjnej Gdyni, które powstały w latach trzydziestych XX wieku, stworzyły frapującą wizję morskiej fasady miasta. Jej realizację jednak przerwał wybuch wojny. Dziś nowe plany urbanistyczne obejmują tereny dawnej Dzielnicy Reprezentacyjnej, lecz wizja, którą przed nami roztaczają, budzi wiele wątpliwości. Nastawione na dużą intensywność i gęstość zabudowy współczesne koncepcje w niewystarczającym stopniu uwzględniają potrzeby kształtowania nadmorskiej przestrzeni publicznej. Ciemnoszare wieżowce Sea Towers, o parterach zamkniętych dla przestrzeni publicznej, niszczą dawną koncepcję bulwaru nadmorskiego, nowy plan miejscowy wprowadza wąski przesmyk pieszy wzdłuż Nabrzeża Prezydenta i gęstą zabudowę na jego zapleczu, a projekt konkursowy Centrum Kultury na terenie parku Rady Europy zapomina o otwarciu widokowym na Basen Żeglarski, który stanowi ważny element wizerunkowy Gdyni. Większe zrozumienie dla walorów przestrzennych styku miasta z morzem wykazali laureaci ostatnio rozstrzygniętego konkursu architektonicznego na hotel i biurowiec przy Sea Towers, lecz niestety ich wysiłki nie zdołają zrekompensować w pełni błędów generalnej koncepcji.

Anna Syska,
Agnieszka Woźniakowska
Gmach Urzędu Wojewódzkiego i Sejmu Śląskiego w Katowicach. Architektura narodowa w formie i treści
163 – 182
PDF

Streszczenie

W wyniku politycznych następstw pierwszej wojny światowej część Górnego Śląska przeszła pod polską administrację. Pociągnęło to za sobą potrzebę budowy gmachu, który pomieściłby Urząd Wojewódzki oraz Sejm Śląski. Powstał budynek według projektu krakowskich architektów, którzy wykorzystując formy klasycyzujące, zaproponowali monumentalną bryłę wzbogaconą o symbole władzy państwowej oraz narodowe. Gmach Urzędu miał być wizytówką młodego województwa śląskiego oraz jasnym wyrazem przynależności państwowej tego obszaru oraz jego historycznych korzeni.

Paweł Sznajder
Logos wyłaniający się z rozmowy. Inny a prawda w dialogu w filozofii Hansa-Georga Gadamera
183 – 199
PDF

Streszczenie

Artykuł podejmuje problem relacji między filozofią hermeneutyczną Hansa-Georga Gadamera a filozofią dialogu. Analizie poddano podstawowe problemy filozofii Gadamera – problem języka, tradycji czy prawdy – pod kątem obecności w nich tych samych intuicji, które były udziałem Ferdynanda Ebnera, Emmanuela Lévinasa czy Franza Rosenzweiga (zasady dialogicznej i krytyki idei jedności). Zaprezentowano w zarysie „filozofię dialogu” Gadamera, w sposób szczególny ukazując warunki i podstawowe założenia, które w ogóle umożliwiają międzyludzkie porozumienie.

Marcin Szulc,
Anna Olszak
Wybrane psychologiczne wyznaczniki tremy koncertujących muzyków profesjonalistów i amatorów
201 – 230
PDF

Streszczenie

Od ostatnich dwudziestu lat problem lęku osób występujących publicznie interesuje wielu badaczy z obszaru psychologii1. Lęk społeczny podczas występu, zwłaszcza artystycznego, może pełnić zarówno funkcję korygującą, jak i paraliżującą. Kontrola zachowania wpływa bowiem na jakość prezentacji. Nadmierna kontrola może w konsekwencji doprowadzić do „scenicznej katastrofy”. Wśród muzyków znajdują się osoby, które charakteryzuje lekkość i łatwość prezentowania się przed widzami, a także tacy, dla których publiczny występ wiąże się z ogromnymi psychologicznymi kosztami. Celem niniejszego artykułu jest próba odpowiedzi na pytanie, jakie czynniki osobowościowe i temperamentalne decydują o nasileniu zjawiska tremy wśród koncertujących muzyków profesjonalistów i amatorów. Jak się okazuje, zjawisko tremy wśród muzyków związane jest z występowaniem pewnych cech osobowości i temperamentu oraz usytuowaniem lęku jako cechy i jako stanu.


INFORMACJE O AUTORACH


Marcin Szulc
Uniwersytet Gdański

Anna Olszak
Uniwersytet Gdański
Józef Tarnowski
Styl alpejski w środkowej Europie i polska kontrakcja wobec niego – styl zakopiański
231 – 261
PDF

Streszczenie

Styl alpejski, zwany też szwajcarskim lub tyrolskim, który zdominował architekturę środkowoeuropejskich miejscowości turystycznych i kuracyjnych końca XIX i początku XX wieku, pojawił się w tym regionie najpierw w wersji wernakularnej – tyrolskiej – w Kotlinie Jeleniogórskiej, jako część monumentalnego założenia pałacowo-parkowo-krajobrazowego rezydencji letniej króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III w dzisiejszych Mysłakowicach. Po zmianie charakteru regionu z obszaru rezydencjonalnego arystokracji pruskiej w region turystyki masowej, jaka nastąpiła w drugiej połowie XIX wieku, ludowe budownictwo alpejskie stało się przedmiotem unowocześniających parafraz w tworzeniu architektury pensjonatów, hoteli, domów kuracyjnych, schronisk etc. całego regionu. Podobną ewolucję przeszedł wernakularyzm tyrolski w zaborze austriackim w regionie Tatr i Beskidów. W Zakopanem stał się jednak celem ostrego ataku ze strony patriotycznie nastawionej inteligencji polskiej pod wodzą Stanisława Witkiewicza, który wysunął konkurencyjną wobec „tyrolszczyzny” koncepcję stylu zakopiańskiego, wzorowanego na budownictwie górali podhalańskich. Zwycięstwo stylu zakopiańskiego nad stylem tyrolskim nadało Zakopanemu i regionowi Podhala tożsamość architektoniczną utrzymującą się do naszych czasów.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Gdański
Maria Truszkowska-Wojtkowiak
Estetyka czasu wolnego
263 – 272
PDF

Streszczenie

Cechy przeżywania estetycznego, ustanawiające podmiotowość sytuacji estetycznej, są zbieżne z cechami zachowań wolnoczasowych, co jest główną tezą tej pracy. Wskazuję w niej na podobieństwa i wzajemne relacje obu tych fenomenów. Podmiotowość percepcji estetycznej i wolnoczasowej powoduje, że analizujemy je często jako szczególne stany umysłu (a state of mind). Przeżycie estetyczne jest elementem niemal każdej funkcji czy formy czasu wolnego. Z kolei czas wolny (scholé), tak jak go definiowali pierwsi filozofowie, jest niezbędnym, synergicznym elementem przeżycia estetycznego, podczas gdy relacja odwrotna nie zawsze ma miejsce. Podobieństwa w analizie czasu wolnego i przeżycia estetycznego widoczne są szczególnie z perspektywy psychologicznej, a nawet psychofizjologicznej. W zakresie tradycyjnej estetyki prace filozoficzne Kanta, Hegla i Schillera stanowiły bazę dla teorii pedagogicznych dotyczących czasu wolnego i wychowania estetycznego.


INFORMACJE O AUTORZE

Gdańska Wyższa Szkoła Humanistyczna
Anna Markwart
Adam Smith – poza myśl ekonomiczną
273 – 276
PDF

INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Adam Smith
O naturze imitacji, która ma miejsce w sztukach zwanych naśladowczymi
277 – 288
PDF
Dominika Czakon
Mieczysław Górowski – (Auto)portrety. Plakaty i szkice
289 – 293
PDF

INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

Dominika Czakon,
Paulina Tendera
Spotkanie z profesorem Januszem Krupińskim – (Auto)portrety. Mieczysław Górowski
295 – 312
PDF

INFORMACJE O AUTORACH


Dominika Czakon
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie


Paulina Tendera
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

Łucja Demby
Udając życie. Poziomy znaczeń w spektaklu Andrzeja Bubienia Udając ofiarę
313 – 324
PDF

INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

Daria Gosek
Teatr: na granicy światów
325 – 330
PDF

INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Paulina Tendera
Ossowski o sztuce
331 – 334
PDF

INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

Paulina Tendera
Powrót do perspektywy historycznej: refleksje wokół książki Przemysława Tacika Socjologia Zygmunta Baumana
335 – 339
PDF

INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

Paulina Tendera
Tropy mitu w polskiej kulturze współczesnej
341 – 342
PDF

INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

Pobierz cały numer
1 – 352
PDF
Instytut Filozofii
Grodzka 52
e-ISSN 2544-8242
Uniwersytet Jagielloński
31-044 Kraków