Numer 28 (1/2013)
Redaktorzy: Anna M. Kłonkowska, Paulina Tendera, Leszek Sosnowski
Spis treści
Strony
Pobierz
Józef Bremer
Neuroestetyka: czy przyszłość estetyki leży w neuronauce?
9 – 28
PDF

Streszczenie

Neuroestetyka jest interdyscyplinarną nauką, łączącą badania z zakresu filozofii, psychologii, historii sztuki i neuronauk. Wpisuje się ona w XIX-wieczny nurt estetyki eksperymentalnej, stanowiącej jedną z najstarszych gałęzi psychologii eksperymentalnej. Autorzy prac z zakresu neuroestetyki zajmują się: a) wpływem uszkodzeń neurologicznych na zmiany w twórczości artystycznej, b) prowadzeniem ilościowych badań i eksperymentów w ramach estetyki, c) równoległymi obserwacjami zależności między stanami neuronalnymi i przeżyciem estetycznym. W niniejszym artykule zajmiemy się głównie punktem c). Najpierw krótko przedstawimy podstawowe założenia klasycznej estetyki eksperymentalnej i jej powiązanie z neuroestetyką. Następnie podamy ogólne charakterystyki teorii zbudowanych przez pionierów badań neuroestetycznych: Semira Zekiego i Vilayanura Ramachandrana. Przedstawione teorie poddamy z kolei krytycznej analizie od strony adekwatności proponowanego w nich ujęcia przeżycia estetycznego. Skupimy się przy tym także na omówieniu kwestii metodologicznych, istotnych dla prowadzenia badań neuroestetycznych.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Anna Chęćka-Gotkowicz
„Profesorowie też potrafią bębnić”. Od demokratyzacji doświadczenia muzycznego po dialog międzykulturowy
29 – 41
PDF

Streszczenie

Niniejszy artykuł jest prezentacją interkulturowej teorii doświadczania muzyki, zaproponowanej przez Kathleen Marie Higgins. Amerykańska uczona bada te cechy ludzkiej percepcji, które pozwalają traktować muzykę jako źródło demokratycznego, interkulturowego, wspólnotowego doświadczenia. Przywołując wnioski wypracowane na gruncie filozofii, psychologii, antropologii czy etnomuzykologii, Higgins proponuje czytelnikowi nową definicję muzykalności.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Gdański
Bogna Dowgiałło
Piękno według socjologów: socjologia estetyki i estetyka życia społecznego
43 – 57
PDF

Streszczenie

Chociaż refleksja o pięknie nigdy nie stanowiła głównego nurtu socjologicznych dociekań, fałszem byłoby stwierdzenie, że socjologów nie zajmowały społeczne aspekty estetyki. Tradycyjnie jednak osobliwość socjologicznego podejścia wiązano z odrzuceniem koncepcji filozoficznych, co widać najpełniej w koncepcji smaku Pierre’a Bourdieu. W artykule przedstawione jest podejście odmienne – oparte na poszukiwaniu socjologicznych implikacji filozofii. Proponuje się w nim, żeby trzech klasycznych już autorów: Theorstaina Veblena, Herberta Blumera i Georga Simmla, uznać za twórców trzech odmiennych sposobów rozumienia piękna w socjologii i przyporządkować im filozoficzne ujęcia piękna jako blasku, zgodności z celem oraz harmonii.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Gdański
Janusz Krupiński
Determinanty dzieła sztuki jako continuum obrazów
59 – 82
PDF

Streszczenie

Dzieło sztuki istni się obrazami. Determinantami dzieła jako obrazu są:

0. wizja;
1. nośnik obrazu, wytwór lub/i wybrany twór;
2. otoczenie nośnika, w którym jest on ulokowany;
3. funkcjonalny kontekst dzieła;
4. „przedmiot” obrazu, czyli to, co widziane, to, czego obraz jest obrazem;
5. świat „przedmiotu” obrazu;
6. „podmiot” obrazu, czyli „widz”, patrzący;
7. ideatyczne konteksty obrazu, w szczególności jego przedmiotu („świat idei”).

Kategoria obrazu określa w istocie charakter dzieł sztuki, pierwotnie jednak określa sposób istnienia świata człowieka oraz samego człowieka. Stąd znaczenie sztuki dla człowieka.


INFORMACJE O AUTORZE

Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie

Agnieszka Maj
Ciało jako ponowoczesny „projekt estetyczny”
83 – 92
PDF

Streszczenie

Pojęcia „estetyki” i „piękna” w odniesieniu do ciała ludzkiego zyskują dziś specyficzne rozumienie. O pięknie ciała nie stanowią już nadrzędnie obowiązujące reguły, ale indywidualne wyobrażenia każdego człowieka, konfrontowane z wzorcem cielesności obecnym w przekazach medialnych. Artykuł ten ukazuje, w jaki sposób proces estetyzacji życia codziennego, opisywany jako jedna z cech społeczeństw ponowoczesnych i kultury konsumpcji, przyczynia się do postrzegania ciała ludzkiego jako swego rodzaju „estetycznego projektu”, podporządkowanego obranemu przez jednostkę stylowi życia.


INFORMACJE O AUTORZE

Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
Paweł Możdżyński
Tym razem poświęcimy własny kościół. Sacrum w sztuce młodych artystów
93 – 115
PDF

Streszczenie

Głównym problemem tekstu Pawła Możdżyńskiego jest obecność sacrum w sztuce młodych polskich artystów. Pierwsza część artykułu jest ukierunkowana na kwestie metodologiczne i wprowadzenie pojęć sacrum, numinosum, transgresji, inicjacji. W drugiej części Możdżyński eksploruje sztukę trzech młodych grup: Pracownia Struktur Mentalnych, Galeria „Praca” i Galeria „Dzika 6 na 79”. Autor analizuje wiele różnych dzieł sztuki, między innymi prace z kręgu sztuki ciała, performance, wideo.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Warszawski
Piotr Jan Przybysz
Teoria dzieła sztuki Stefana Morawskiego – próba rekonstrukcji
117 – 131
PDF

Streszczenie

Artykuł jest rekonstrukcją stanowiska Stefana Morawskiego co do rozumienia tego, czym jest dzieło sztuki. Pod uwagę brane są trzy podstawowe aspekty: status ontologiczny, status aksjologiczny i status hermeneutyczny dzieła sztuki. Prowadzona rekonstrukcja uwzględnia teksty Stefana Morawskiego, które publikowane były w różnych wydawnictwach i niosły ze sobą nieustannie modyfikowane rozstrzygnięcia.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Gdański
Robert Rogoziecki
Prawda dzieła sztuki w dobie jego technicznej reprodukcji. Próba Heideggerowskiej wykładni sztuki masowej
133 – 164
PDF

Streszczenie

Tekst stanowi próbę zaaplikowania estetyki Heideggerowskiej, a zwłaszcza Heideggerowskiego pojęcia prawdy dzieła sztuki, do badań nad zjawiskiem sztuki masowej. W punkcie wyjścia przyjmuje się w nim Benjaminowskie pojęcie sztuki masowej jako sztuki nieauratycznej, tj. sztuki wolnej od czasowego i przestrzennego usytuowania. Połączenie ze sobą aparatu pojęciowego Benjamina oraz Heideggera wskazuje na konieczność zasadniczego pogłębienia pojęcia sztuki masowej. Przede wszystkim o ile sztukę wysoką wykłada się za pomocą kategorii prawdy egzystencjalnej i co za tym idzie transcendencji dzieła sztuki względem świata, z którego ono wyrasta, o tyle sztukę nieauratyczną należało będzie wykładać w kategoriach nie-prawdy egzystencjalnej, a więc wskazywać na sposób, w jaki sztuka ta każdorazowo zakorzeniona jest w świecie Dasein. O ile dzieła sztuki elitarnej poza świat ten transcendują, o tyle dzieła sztuki masowej poza tenże świat nigdy nie wykraczają – nie są bytami światowymi, lecz wewnątrzświatowymi. Oznacza to, że dzieła sztuki masowej przede wszystkim należało będzie analizować w kategoriach ideologicznych struktur świata, z którego one wyrastają. Dla dzieł sztuki masowej niesie to ze sobą cały szereg konsekwencji, takich jak to, że żadne z nich nie jest bytem samodzielnym, ale stanowią jednostki strukturalne, oraz to, że ich aczasowość wynika nie tylko ze sposobu ich produkowania i rozpowszechniania, ale z ufundowania w świecie Dasein. Z uwagi na strukturalny charakter dzieł sztuki masowej konieczne okazuje się zarysowanie podziału na sztukę popularną, alternatywną oraz sztukę eksperymentalną.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Gdański
Marcin Szulc
„Czy taki diabeł straszny?” Fenomen black metalu i wpływ muzyki metalowej na odbiorców
165 – 189
PDF

Streszczenie

Spośród wielu odmian muzyki rockowej heavy metal stał się ikoną buntu, a jego entuzjaści kojarzeni są z ekscesami seksualnymi, alkoholowymi i narkotycznymi, nierzadko mrocznym i obrazoburczym widowiskiem scenicznym, jak również satanistycznymi rytuałami. W sposób szczególny złą sławą cieszy się ekstremalna odmiana tego gatunku muzyki, jaką stanowi black metal. Biorąc pod uwagę fakt, że sztuka bywa pasem transmisyjnym między twórcą a odbiorcą, interesujące wydaje się dokonanie charakterystyki gatunku muzycznego i samej subkultury, a także określenie sposobu, w jaki kształtują się preferencje muzyczne, i tego, jaki jest zakres wpływu black metalu/heavy metalu na odbiorców. Potoczne powiedzenie brzmi: „Jesteś tym, co jesz”, czy zatem propagowana w tekstach idea śmierci, mroku, epatowanie złem pada na podatny grunt nihilizmu, amplifikuje postawy negatywne i sprzyja kształtowaniu pesymistycznej wizji świata? W celu odpowiedzi na pytania dokonano szerokiego przeglądu literatury ukazującej zróżnicowany obraz słuchacza. Wyniki analizy ukazują bowiem bardziej typowy niż atypowy portret nastolatka – fana metalu, myślącego, odczuwającego, a przede wszystkim zbuntowanego wobec rzeczywistości, w której przyszło mu żyć.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Gdański
Izabela Szyroka
Idee, w których żyjemy... Pamiętnik Stanisława Brzozowskiego jako próba antropologii w nowej sytuacji filozoficznej
191 – 210
PDF

Streszczenie

Artykuł stanowi analizę filozoficznego znaczenia Pamiętnika Stanisława Brzozowskiego w kontekście stanowisk współczesnej antropologii filozoficznej, przede wszystkim H. Plessnera, A. Gehlena oraz H. Blumenberga. Dowodzi, że książka Brzozowskiego, antycypująca myśl wspomnianych autorów, również zasługuje na miano współczesnej antropologii. Odpowiada filozoficznie na nową teoriopoznawczą sytuację, z jaką filozofia zmuszona jest radzić sobie od końca dziewiętnastego wieku, i wyciąga ostateczne konsekwencje, poznawcze oraz etyczne, z Diltheyowskiego odkrycia świadomości historycznej.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Paulina Tendera
Platońska paideia w pismach Władysława Stróżewskiego
211 – 218
PDF

Streszczenie

W artykule przedstawiam kilka refleksji wokół problemów filozoficznych analizowanych przez prof. Władysława Stróżewskiego w książce Logos, wartość, miłość. Koncentruję się na zagadnieniach platońskiej nauki o pięknie oraz wartościach.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

Diana Wasilewska
Między empatią a naukowością dyskursu krytycznego. Młodopolskie i międzywojenne style odbioru twórczości Ksawerego Dunikowskiego
219 – 239
PDF

Streszczenie

Artykuł jest próbą porównania sposobów rozumienia i interpretowania sztuki w okresie młodopolskim i w krytyce międzywojnia. W tym celu autorka prezentuje konstelację tekstów krytycznych poświęconych jednemu artyście – rzeźbiarzowi Ksaweremu Dunikowskiemu, tworzącemu na styku obydwu epok. Przedmiotem uwagi nie są jednak same poglądy i opinie krytyków dotyczące twórczości artysty, ale przede wszystkim charakter obranego przez nich języka wypowiedzi, sposób prowadzenia dyskursu, a także kryteria wartościowania i ocen. Przyjrzenie się panującym w obu epokach stylom odbioru pozwoli wskazać zarówno na przekształcenia i zmiany następujące w krytyce artystycznej po I wojnie światowej, jak i utarte, a wciąż panujące schematy interpretacyjne i klisze językowe. Pozwoli to stworzyć bardziej złożony, unikający jednoznacznych rozstrzygnięć obraz krytyki tego czasu.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Szczeciński
Beata Zgodzińska
Grandville a świat muzyczny – wczoraj i dziś
241 – 260
PDF

Streszczenie

W artykule przedstawiony jest Grandville (1803–1847) – francuski rysownik, karykaturzysta i ilustrator (między innymi Bajek La Fontaine’a, Podróży Guliwera Swifta i Dzieł Balzaca) oraz autor książki Inny świat, w której słowo i obraz to bardzo przemyślana całość. Za życia popularny, po latach zapomniany, od czasu do czasu przypominany (m.in. przez surrealistów, a 50 lat temu przez francuskiego krytyka Pierre’a Restany’ego), nadal nie jest artystą szeroko znanym.

Szerzej znane są niektóre jego dzieła, gdyż spopularyzowane zostały przez projektantów okładek płyt grup rockowych Queen (ryc. 4 i 5) i Alice in Chains (ryc. 10). Na tylnej stronie okładki albumu Innuendo wykorzystano rysunek z Innego świata, ilustrujący finał koncertu, w którym ofiklejda (niegdyś popularny instrument) wybuchła niczym bomba i wyrzuciła z siebie nuty (ryc. 8 i 9). Tematyka muzyczna pojawia się w różnych pracach Grandville’a. Może to być karykatura Berlioza zatytułowana Koncert na salwę armatnią (ryc. 14). Muzycy wykonujący Koncert na parę (z Innego świata; ryc. 15) wyglądają niczym odlane z żeliwa elementy maszyn i urządzeń hal fabrycznych, ich głowy to wydobywająca się z szyj-rur para wodna. Grandville tworzył w „wieku pary i elektryczności”, nie dziwią więc nawiązania do zmieniającego się świata doby pierwszej rewolucji przemysłowej.


INFORMACJE O AUTORZE

Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku
Jerzy Łukaszewicz
Krytyka myślenia artystycznego
261 – 271
PDF

Streszczenie

Artykuł jest próbą usystematyzowania poglądów dotyczących myślenia artystycznego i warsztatu trybów narracyjnych: „obrazu historii” oraz „historii obrazów”. Przyjęta koncepcja krytyki winna wydobyć i wyróżnić to, co istotne u progu fenomenu tworzenia w sztuce filmowej. Wydaje się, że przyjęta metoda z założenia uproszczonych dowodów czerpanych z myśli oraz uzasadnień filozoficznych ugruntuje i usystematyzuje pojęcia realizacji dzieła filmowego również jako struktury intelektualne, oparte na powrocie do idei głęboko pojętego humanizmu. Zabieg ten wydaje się dość karkołomny, jednak podjęcie tej próby, będącej także wyzwaniem dla autora, wynika między innymi z konieczności uporządkowania wiedzy dla studiujących na kierunkach sztuk filmowych.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Śląski w Katowicach
Dominika Czakon,
Paulina Tendera
Spotkanie z profesorem Jerzym Łukaszewiczem
273 – 293
PDF

INFORMACJE O AUTORACH


Dominika Czakon
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie


Paulina Tendera
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

Klaudia Adamowicz
Kiedy nauka bierze pod rękę kulturę
295 – 302
PDF

INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Aleksandra Andrearczyk
Cielesny i egzystencjalny wymiar sztuki
303 – 308
PDF
Szymon Bogacz
Madhajaka dla analityków. Refleksje wokół książki Jana Westerhoffa
309 – 313
PDF

INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Iwona Krupecka
Idea Europy
315 – 319
PDF
Patryk Miernik
VIII Karmapa Mikja Dordźe Pochodnia madhjamiki szentong w opracowaniu Artura Przybysławskiego
321 – 327
PDF

INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Piotr Jan Przybysz
Estetyka jako narracja i metanarracja. Gdańsk 27–28 września 2012 roku
329 – 331
PDF

INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Gdański
Przemysław Tacik
Etyka krańcowego zadłużenia. O książce Magdaleny Kozak Problem zła w filozofii Emmanuela Lévinasa
333 – 340
PDF

INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Pobierz cały numer
1 – 350
PDF
Instytut Filozofii
Grodzka 52
e-ISSN 2544-8242
Uniwersytet Jagielloński
31-044 Kraków