Numer 8 (2/2017)
Kulturowe dyskursy szaleństwa
Redaktor: Iwona Boruszkowska
Spis treści
Strony
Pobierz
Urszula Zbrzeźniak
Urządzenie zwane szaleństwem
7 – 21
PDF

Słowa kluczowe

szaleństwo |psychiatria |władza |wiedza

Streszczenie

Niniejszy tekst jest próbą analizy jednego z najważniejszych problemów w myśli Michela Foucaulta, a mianowicie historii szaleństwa. Zagadnienie to pojawiło się we wczesnych pismach francuskiego myśliciela i powróciło w nieco innym kontekście dwie dekady później. W swoich pierwszych pracach (Choroba umysłowa a psychologia, Historia szaleństwa) Foucault opisywał szaleństwo jako pozytywne zjawisko, pokazał też proces przekształcenia szaleństwa w chorobę umysłową. Owa transformacja nie była jedynie prostą zmianą języka, wymuszoną przez rozwój nauki, lecz stanowiła zasadniczą modyfikację w kulturze zachodniej. Od tego czasu szaleństwo utraciło swoją głębię oraz zdolność do ujawniania prawdy o naturze ludzkiej, stając się pozytywnym przedmiotem nauki.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Warszawski

Anna Michalska
Hiperracjonalność jako niedostatek rozumności. Studium depresji
23 – 37
PDF

Słowa kluczowe

ciało |depresja |racjonalność |nadrefleksja |percepcja ciała

Streszczenie

Łączę perspektywy neurobiologiczną i fenomenologiczną, by pokazać, że depresja jest związana z zaburzeniami w percepcji własnego ciała, a także ze zmniejszoną motywacją do eksploracji otoczenia i zredukowanym poczuciem sprawczości. Efektem tego jest hiperracjonalność, wyrażająca się czysto rozumowym stosunkiem do otoczenia, przy czym schematy myślenia charakteryzuje sztywność mająca związek z brakiem potrzeby eksploracji. Konkludując, wskazuję, że struktura doświadczenia w depresji jest podobna do struktury dobrze osadzonych instytucji, a ewentualna krytyka postaw depresyjnych przenikających rozmaite praktyki społeczne musi iść w parze z krytyczną analizą oferty filozoficznej, którą niosą popularne paradygmaty terapeutyczne.


INFORMACJE O AUTORZE

Polska Akademia Nauk
Aleksandra Byrska
Totalność zaburzenia – chory świat Niecierpliwych Zofii Nałkowskiej
39 – 49
PDF

Słowa kluczowe

kobiecość |Miłość |rodzina |zaburzenia |relacje międzyludzkie |męskość |powieść eksperymentalna

Streszczenie

Artykuł problematyzuje poziomy zaburzenia w powieści Zofii Nałkowskiej zatytułowanej Niecierpliwi. Totalność zaburzenia opiera się w tej książce po pierwsze – na przekonaniu, że świat jest chory/zaburzony, po drugie – na ukazywaniu relacji międzyludzkich, zwłaszcza rodzinnych i miłosnych, jako mogących zaburzać zdrowie psychiczne, po trzecie – na przedstawianiu świata zarówno ludzkiego, jak i natury jako pełnych dysfunkcji i agresji, po czwarte – na demaskowaniu źródła zaburzeń w świecie i powiązaniu go z męską dominacją i przemocą, po piąte – na umieszczeniu zaburzeń w samej strukturze kompozycyjnej i językowej powieści.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Olexandr Wesselenyi
Locating the Totalitarian Insanity: The Chronotype of the Asylum in Mykola Khvyliovyi’s A Table about the Sanatorium Zone and Ken Kesey’s On Flew Over the Cuckoo’s Nest
51 – 60
PDF

Słowa kluczowe

insanity |totalitarianism |asylum |Chronotope |Mykola Khvyliovyi |Ken Kesey

Streszczenie

The article compares the formal and intentional aspects of the novels A Tale About the Sanatorium Zone by the Ukrainian writer of 1920s Mykola Khvyliovyi and One Flew Over the Cuckoo’s Nest by Ken Kesey through the prism of Bakhtin’s chronotope. The reason of many coincidences in these two novels about madness lies in the similar historical context of two eras – the post-revolutionary USSR and post-WWII America. The author of the article analyses the asylum (the cuckoo’s nest) and the sanatorium (the zone) as the incarnations of ruining the personality. The time in such conditions is shown in a distorted form, which is why it becomes even more neurotic. The chronotopic structure of both texts clearly reflects verges of human existence in a totalitarian society and reveals the ways of psychoisolation and psychomanipulation undertaken by the power system.


INFORMACJE O AUTORZE

Winnicki Państwowy Uniwersytet Pedagogiczny, Ukraina
Iwona Boruszkowska
Obłęd profetyczny w dramacie Kasandra (Касандра) Łesi Ukrainki
61 – 79
PDF

Słowa kluczowe

szaleństwo |obłęd profetyczny |Kasandra |Łesia Ukrainka |ukraiński modernizm |defekt

Streszczenie

Artykuł porusza temat szaleństwa/choroby psychicznej w literaturze ukraińskiej doby modernizmu końca XIX i początku XX wieku. Szaleństwo, będąc jednym z głównych tematów piśmiennictwa modernistycznego, do dziś nie doczekało się należytego omówienia w literaturoznawstwie ukraińskim. Powstałe do tej pory prace poruszały to zagadnienie jedynie w sposób wybiórczy i fragmentaryczny, zawsze na marginesie głównego kręgu zainteresowań badawczych, zdecydowanie nie wyczerpując problemu. Jest to fakt o tyle zastanawiający, że w spuściźnie literackiej najważniejszych reprezentantów ukraińskiego modernizmu, między innymi Łesi Ukrainki (1871–1913), temat choroby psychicznej odgrywa niebagatelną, by nie powiedzieć kluczową, rolę. Pracę poświęcono zagadnieniu kreacji bohaterów literackich jako postaci zdominowanych przez defekt. Wśród omówionych figur znalazła się opętana wieszczka Kasandra z dramatu Łesi Ukrainki Kasandra (Касандра).


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Paulina Charko-Klekot
Szaleństwo codzienności we współczesnej dramaturgii rosyjskiej
81 – 97
PDF

Słowa kluczowe

codzienność |współczesna dramaturgia rosyjska |Nikołaj Kolada |Oleg Bogajew |Wasilij Sigariew |Jarosława Pulinowicz

Streszczenie

W artykule podjęta została próba zbadania i opisania motywu szaleństwa codzienności we współczesnych tekstach dramatycznych. Autorzy, próbując dociec odwiecznych prawd o życiu oraz sensie istnienia, szczególną uwagę poświęcają wszelkiego rodzaju anomaliom i odstępstwom od normy. Dramat rosyjski charakteryzuje się postrzeganiem świata jako „szalonego domu”, podkreślając coraz większą powszechność patologicznych i marginalnych dotąd zachowań. Przedmiotem analizy są utwory Nikołaja Kolady, Wasilija Sigariewa, Olega Bogajewa i Jarosławy Pulinowicz, których bohaterowie muszą stawić czoła wściekłej i niebezpiecznej rzeczywistości.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Śląski w Katowicach
Łukasz Wróblewski
Szaleństwo, (nie)rozum i wstręt we Wstręcie Romana Polańskiego oraz Pianistce Elfriede Jelinek
99 – 117
PDF

Słowa kluczowe

przemoc |szaleństwo |wstręt |(nie)rozum

Streszczenie

Artykuł podejmuje problematykę szaleństwa i wstrętu w filmie Wstręt (1965) Romana Polańskiego oraz w powieści Pianistka (1983) Elfriede Jelinek. Autor, odwołując się między innymi do koncepcji Sary Ahmed, Julii Kristevej i Michela Foucaulta, zwraca uwagę na relacje zachodzące między szaleństwem i wstrętem, wyjaśniając, w jaki sposób zostały one zobrazowane w twórczości Polańskiego i Jelinek. Następnie argumentuje, że wstręt przyczynia się do eskalacji szaleństwa (nie)rozumu, co przejawia się w działaniach głównych bohaterów, którzy nie umieją przezwyciężyć nie tylko presji najbliższych im osób, lecz również wpływu społeczeństwa, w którym żyją.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Sabina Misiarz-Filipek
Dyskurs szaleńca – Nimfomanka Larsa von Triera
119 – 125
PDF

Słowa kluczowe

szaleństwo |opresja |porządek symboliczny |Realne |hermeneutyka

Streszczenie

Literatura według Jacques’a Lacana stanowi model mówienia, jest zatem podstawową formą, dzięki której pacjent może identyfikować się z obrazem siebie we własnym mówieniu. Niebezpieczeństwo pojawia się wtedy, gdy do mówienia pacjenta dołącza głos psychoanalityka. W dziele Larsa von Triera choroba psychiczna – nimfomania, która pojawia się na pierwszym planie – jest tym, co legitymizuje działania Seligmana mające na celu usensownienie opowieści głównej bohaterki. W wyniku owego „usensownienia” opowieść Joe nabiera charakteru „dyskursu szaleńca”. Foucaultowski „dyskurs szaleńca” to mówienie, które wypadło poza ustalone ramy. Seligman, który zajmuje pozycję psychoanalityka, a także interpretatora, hermeneuty, słowem – pana dyskursu, przejmuje kontrolę nad mówieniem Joe, zawłaszcza jej opowieść – dopowiada, interpretuje, alegoryzuje. Jacques Derrida twierdzi, że historia Zachodu jest historią metonimii i metafor – w dziele von Triera systemem opresyjnym jest język, w którym dokonuje się hermeneutyczne dążenie do humanistycznej całości. Seligman wywłaszcza Joe z jej opowieści, poddaje jej mówienie nieustannej interpretacji. W efekcie czyni Joe raz jeszcze tym, czym jest ona w jego oczach. Obiektywizując jej opowieść, obiektywizuje ją samą. Gwałt dokonany na mówieniu staje się gwałtem realnym.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Agnieszka Narewska
Taneczne obrazy szaleństwa na przykładzie wybranych inscenizacji baletu Giselle Adolphe’a Adama
127 – 139
PDF

Słowa kluczowe

szaleństwo |Giselle |balet |taniec |reinterpretacja

Streszczenie

Giselle to jeden z najsłynniejszych baletów romantycznych, którego premiera odbyła się w 1841 roku w Paryżu. Jego popularność nie słabnie do dnia dzisiejszego, choć obecnie funkcjonuje on zarówno w wersji klasycznej (choreografia Jeana Corallego i Jules’a Perraulta), jak i w wariantach współczesnych (choreografie między innymi Matsa Eka, Borysa Ejfmana), przedstawiając różnorodne taneczne obrazy szaleństwa. Balet ten inspiruje jednak nie tylko samych choreografów – postać Giselle równie silnie oddziałuje także na same tancerki-wykonawczynie, dla których do dziś rola ta jest wielkim marzeniem i ogromnym wyzwaniem. Jedną z najsłynniejszych odtwórczyń tej partii była rosyjska balerina Olga Spiesiwcewa, która tak bardzo wniknęła w psychologię swojej bohaterki, że sama ostatnie lata swego życia spędziła w zakładzie dla psychicznie chorych. Jej losy zainspirowały rosyjskiego choreografa Borysa Ejfmana do stworzenia baletu Czerwona Giselle, w którym wyraża on swoje fascynacje nie tylko biografią Spiesiwcewej, lecz również samym procesem rozwoju choroby psychicznej. Celem niniejszego tekstu jest ukazanie na podstawie analizy wybranych choreografii baletu Giselle Adolphe’a Adama, w jaki sposób taniec ukazuje problematykę szaleństwa, a także omówienie rozmaitych kontekstów kulturowych, społecznych, obyczajowych itp., przez pryzmat których współcześni artyści interpretują to zagadnienie.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Daria Domarańczyk
Początki prasy psychologicznej na ziemiach polskich na przełomie XIX i XX wieku
141 – 148
PDF

Słowa kluczowe

prasa |psychologia |ziemie polskie |artykuły |badacze

Streszczenie

Artykuł przybliża początki psychologii na ziemiach polskich w XIX wieku (szczególnie w Galicji i Królestwie Polskim). Fascynacja nową jak na ówczesne czasy dziedziną wiedzy, łączącą w sobie elementy nauki, doświadczenia, badania emocji i magii, szybko rozprzestrzeniała się po większych miastach. Również psychologia jako dyscyplina wspierająca medycynę w leczeniu „ciała i duszy” budziła zainteresowanie praktyków. Specjaliści – wykwalifikowani psycholodzy, tacy jak Julian Ochorowicz, Helena Deutsch, Józefa Joteyko, Józefa Kodisowa czy Anna Wyczółkowska, w swej pracy spotykali się z osobami cierpiącymi na różnego rodzaju zaburzenia emocjonalne i choroby psychiczne. Wśród nich były nerwice, choroby afektywne, depresje, zaburzenia odżywiana i osobowości oraz uzależnienia. Swoje obserwacje i doświadczenia opisali w autorskich publikacjach psychologicznych, w prasie (codziennej, specjalistycznej i kobiecej) oraz w nielicznie zachowanych pamiętnikach.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Łódzki
Pobierz cały numer
1 – 152
PDF
Towarzystwo Doktorantów
Czapskich 4/14
e-ISSN 2082-3916
Uniwersytet Jagielloński
31-110 Kraków
ISSN 2082-419X