Słowa kluczowe

Jerzy Grotowski |Rena Mirecka |Indigenous epistemologies |non-anthropocentric performance |relationality

Streszczenie

Jerzy Grotowski chose to name his College de France lecture series La „lignee organique” au theatre et dans le rituel (The „Organic Lineage” in Theatre and Ritual), and the author, who attended and documented these final public talks, contends in this article that organicity constitutes a through-line connecting Grotowski’s theatrical and post-theatrical research. The author draws from these talks, as well as from her Grotowski-based training, including her work with Rena Mirecka, and her research collaborations with Indigenous artists and scholars from Turtle Island (North America), including Floyd Favel, who worked with both Grotowski and Mirecka. The author points out that in diverse traditional cultural practices whose role it is to enhance, restore, and sustain balance between human and non-human forms of life, organicity is understood as a living force endowing performative processes with energy, power, and efficacy. The post-Grotowskian performance paradigm envisioned by the author hinges upon a non-anthropocentric perspective informed by the ecological and spiritual dimensions of relationality articulated by several generations of Indigenous scholars. She contends that such a paradigm shift, which challenges artistic practices glorifying human creative agency, can provide a viable alternative to the dominance of (Eurocentric) new materialist/posthumanist theories of non-human agency.

Słowa kluczowe

cultural mobility |Jerzy Grotowski |George Gurdjieff |Italian theatre

Streszczenie

This essay uses the personal recollections of Italian director Gioacchino Palumbo, including the experience of viewing of Apocalypsis cum figuris as well as some personal encounters with Jerzy Grotowski, to present a subjective account of selected aspects of Grotowski’s theatrical and non-theatrical practices, with an emphasis on understanding theatre as a lifelong work on oneself. Palumbo highlights those aspects of Grotowski’s work and quotations from his statements and writings that have contributed to his own development as a theatre artist. Particularly interested in Grotowski’s attitude to diverse sources of inspiration, Palumbo extensively discusses Grotowski’s interview on Gurdjieff, considering it as a representative example of artist’s approach to cultural phenomena that influenced him. The essay is preceded by an introduction in which Giuseppe G. Condorelli presents the original theatrical work of Palumbo, who has been running his own theatre laboratory in Catania since 1981.

Słowa kluczowe

Polish–Ukrainian theatre relations |Ukrainian theatre festivals |cultural mobility

Streszczenie

This article examines the representation of Polish theatre on the Ukrainian festival map. This study includes key stages, events, and trends, and aims to uncover both positive developments and underlying problems. The research is based on sources such as published material, information resources, and my experience as a theatre critic. The periods of individual “breakthroughs” (1992–2000), “local encounters” (2001–2011), and “dramaturgical and performative landing forces” (from 2011) are identified and briefly characterized. The article outlines a broad geographical and genre-specific range of festivals in which Polish theatres participate and highlights their contribution. It also discusses the reception of individual performances by Polish theatres in Ukrainian criticism. The author focuses on the absence of iconic plays of Polish theatre on the posters of Ukrainian festivals (the exception is Bzik tropikalny (The Tropical Craze) by Witkacy, directed by Grzegorz Jarzyna, 1998). This resulted in the fact that the most important achievements of Polish theatre remained unknown to the Ukrainian audiences, and the professional community gravitated more towards Russia than towards the West. Given the more than four-hundred-year history of Polish–Ukrainian relations, it is essential that steps be taken to restore Polish–Ukrainian theatrical communication in order to ensure that Ukrainian theatre is connected to the European cultural space.

Słowa kluczowe

migration |multilingualism |theater |performance |architecture of encounter |precarious bodies |multiethnicity

Streszczenie

This article undertakes to inscribe considerations on the cultural mobility of Ukrainian drama and theater in Poland after 24th February 2022 into research on theater multilingualism and multiethnicity in the context of contemporary migration. It focuses on the peformative strategies of Ukrainian dramatic texts presented in Poland under the extraordinary circumstances resulting from Russia’s full-scale attack on Ukraine. The author analyzes selected performative readings of dramas translated into Polish, as well as theater projects carried out in Poland by Ukrainian artists, in order to explore the various architectures of intercultural encounter involved in artistic activities and enhancement of the agency of Ukrainian incomers, also through the empowerment of their language. As the most important element of the architecture of intercultural encounter she identifies various strategies of cracking the field of linguistic recognition, which situates phenomena discussed in the Polish context within the broader framework of research on the performativity of language and its corporeal materiality, as well as the performance of refugeeism.

Słowa kluczowe

Bruno Latour |theater ecology |Louis Pasteur |New Climatic Regime

Streszczenie

This article shows that the numerous allusions to theater that can be found in Bruno Latour’s work are not mere metaphors but are at the core of Latour’s thought process, based on experimentations between philosophy-writing and stage-writing. This thought process can be traced back to Latour’s early work, in the 1980s—on Louis Pasteur and his invention of the laboratory, which Latour calls a “theater of the proof.” The article then turns to a question that is central to Latour’s work on the New Climatic Regime: how to design a new theater of the proof suited to our ecological condition—a theater that would definitely cast the temptation for the sublime away and insert us into what Earth system scientists call the “critical zone.” It finally argues that the most striking instantiation of this new theater of the proof can be found in the “Où atterrir?” workshops Latour initiated in 2020, which develop pragmatist and situated inquiries relying on an applied, “ecologized” theater.

Słowa kluczowe

taniec |medium |taniec jako performans |estetyka środowiskowa |Arnold Berleant

Streszczenie

Artykuł jest poświęcony wizji tańca w estetyce środowiskowej Arnolda Berleanta. Autorka przywołuje historyczne koncepcje estetyczne podkreślające znaczenie medium dla tożsamości poszczególnych sztuk (Gottholda E. Lessinga i Clementa Greenberga). Charakteryzuje problemy, które wynikają z uznania ludzkiego ciała za specyficzne medium tańca. Na tym tle przedstawia sposób ujmowania tańca jako performance’u w pismach Berleanta i stawia tezę, że pojęcie medium, którym Berleant się niekiedy posługuje, nie ma u niego ontologicznego zaplecza. Berleant bowiem nie opisuje świata w kategoriach substancji czy materii, lecz w kategoriach procesów i interakcji, a zamiast separowania sztuk czy odrywania sztuki od życia akcentuje ciągłość i holistyczny charakter doświadczenia. Taniec jest w jego koncepcji integralnym doświadczeniem, podczas którego ruch kreuje obszar przedstawienia, zespala tancerza i widza, ciało i świadomość, percepcję i myśl. Ważnym kontekstem tej teorii, w której doświadczenia estetycznego nie oddziela się od doświadczenia środowiskowego, jest ekologia.

Słowa kluczowe

PRL |Kościół katolicki |autocenzura |cenzura po 1945 |Teatr Powszechny w Warszawie |Zygmunt Hübner |Władysław Terlecki |Jasna Góra

Streszczenie

Tekst jest analizą wydarzeń związanych z podjętą przez hierarchów Kościoła katolickiego próbą zablokowania premiery spektaklu Odpocznij po biegu w reż. Zygmunta Hübnera (prem. 11 listopada 1976 w Teatrze Powszechnym w Warszawie). Autor ukazuje mechanizmy działania cenzury w PRL na podstawie częściowo nieznanej korespondencji na linii Kościół – rząd – teatr oraz zestawienia medialnych przekazów na temat spektaklu z instrukcjami i raportami państwowej cenzury. Stawia tezę, że obowiązujące w narracjach dotyczących Polski Ludowej utożsamienie cenzury z instytucją GUKPPiW jest niewystarczające i błędne. W zamian proponuje ujęcie zgodne z koncepcją cenzury rozproszonej, rozumianej jako praktyka wynikająca z powiązań i zależności pomiędzy Kościołem, Partią i teatrem, w których urząd państwowej cenzury nie był jedyną instancją. Powiązania te miały szczególne znaczenie w przypadkach dotyczących ochrony uczuć religijnych.

Słowa kluczowe

PRL |teatr polski 1980–1990 |historia mówiona |historiografia teatralna |teatry w średnich miastach

Streszczenie

Artykuł dotyczy życia teatralnego w Polsce w latach osiemdziesiątych, a w centrum refleksji jest funkcjonowanie teatrów w miastach średniej wielkości. W ramach badań nad ekonomicznymi i politycznymi uwarunkowaniami działalności tych placówek przeprowadzono wywiady pogłębione z pięcioma dyrektorami sprawującymi funkcję w tamtym okresie: Zbigniewem Bogdańskim (Teatr Dramatyczny w Gdyni, 1981–1986), Tomaszem Grochoczyńskim (Teatr Dramatyczny im. Jerzego Szaniawskiego w Płocku, 1985–1990), Maciejem Grzybowskim (Teatr im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu, 1982–1991), Józefem Jasielskim (Teatr Dramatyczny w Legnicy, 1981–1990) i Andrzejem Rozhinem (Bałtycki Teatr Dramatyczny im. Juliusza Słowackiego w Koszalinie, 1979–1981; Teatr Polski w Szczecinie, 1981–1983; Teatr im. Juliusza Osterwy w Lublinie, 1985–1993). Do analizy materiału badawczego zostały wykorzystane kategorie związane z historią mówioną, które umożliwiają uwzględnienie indywidualnych głosów uczestników życia teatralnego w narracjach historycznych. Wspomnienia dyrektorów, splecione z ich emocjami i refleksją na temat własnej działalności, dają wgląd w zasady konstruowania autonarracji i wpisywania ich w dominujące sposoby porządkowania i problematyzowania historii teatru w Polsce. Do artykułu zostały dołączone skrócone wersje rozmów, a w podsumowaniu wskazano możliwości ich wykorzystania w kolejnych pracach historycznoteatralnych.

Słowa kluczowe

PRL |kamp |queer |performans uliczny |Sopot |folklor miejski

Streszczenie

Artykuł jest poświęcony performerowi ulicznemu Czesławowi Bulczyńskiemu (1912–1992), zwanemu Parasolnikiem z Sopotu. Na podstawie skąpych danych biograficznych, biograficznej legendy, relacji prasowych, dokumentacji wizualnej, mediów społecznościowych oraz wspomnień mieszkańców Sopotu autor ukazuje Parasolnika jako queerującego swój wizerunek, wyemancypowanego prekursora perfomansu pasażowego i radykalnego artystę ciała, który funkcjonował w sposób całkowicie niezależny, poza mainstremowymi i alternatywnymi obiegami sztuki. Niepowtarzalny charakter performatywnej aktywności Parasolnika uwypukla zestawienie jego stylu z działaniami innych freaków o artystycznych ambicjach – Krzysztofa Niemczyka z Krakowa, Tomasza Machcińskiego z Kalisza i Ryszarda Kisiela z Gdańska – a także z twórczością profesjonalnego artysty kabaretowego i pisarza Jerzego Afanasjewa. Cross-dressingowe, celowo ambiwalentne i wywrotowe akcje Parasolnika autor interpretuje jako wybiegające obyczajowo poza swój czas eksperymentalne ćwiczenia wolności realizowane w opresyjnej przestrzeni publicznej PRL-u i pracę socjopoznawczą. Wieloletnie zaskakujące przechodniów działania uliczne Parasolnika w Sopocie zostały ujęte jako minimalistyczne performanse interakcyjne i prowokacje inkluzywne, dzięki którym Bulczyński stwarzał afirmatywną atmosferę otwartości na wszelkie rodzaje odmienności.

Słowa kluczowe

Shakespeare |Maiia Harbuziuk |«Hamlet» |Ukrainian theater studies

Streszczenie

This text celebrates the legacy of Maiia Harbuziuk, a distinguished Ukrainian theater critic and scholar who recently passed away before her time. The article highlights her significant contributions to theater studies and her unwavering commitment to promoting Ukrainian theater on the global stage. The author reflects on Maiia Harbuziuk’s academic achievements in the field of Shakespeare studies, including her work on the Ukrainian reception of Hamlet. She discusses the scope of Harbuziuk’s work—academic research, cultural exchange, and the organization of a Ukrainian Shakespeare Festival among many others—in all of which Maiia Harbuziuk excelled, leaving an indelible mark on Ukrainian culture and the world of theater.

Słowa kluczowe

badania teatralne |Zofia Jasińska |krytyka teatralna

Streszczenie

Wspomnienie o dr Zofii Jasińskiej (1930–2022), badaczce dziejów teatru polskiego i edytorce, która przez blisko trzydzieści lat pracowała w Muzeum Teatralnym w Warszawie na stanowisku kustosza-inwentaryzatora. W artykule przedstawiono lata jej studiów na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, pracę w Instytucie Bibliograficznym Biblioteki Narodowej, wieloletnią współpracę recenzentki teatralnej z krakowskim Tygodnikiem Powszechnym, działalność konspiracyjną w latach PRL, uczestnictwo w amatorskim ruchu teatralnym oraz w stowarzyszeniach religijnych. Scharakteryzowano jej najważniejsze prace naukowe i dokumentacyjne, dzięki którym jest pamiętana jako wybitna historyk teatru, wzorowa edytorka i dokumentalistka.