Numer 23 (4/2018)
Historia i archeologia
Redaktorzy: Emil Antipow, Karolina Blecharczyk, Marcin Klemenski, Arkadiusz Nyzio, Karolina Olszowska, Krzysztof Popek, Justyna Rosowska, Monika Serek
Spis treści
Strony
Pobierz
Marta Raczyńska-Kruk
Starożytni Rugiowie w ujęciu antycznych źródeł pisanych i literatury przedmiotu – przyczynek do dyskusji na temat „grupy gustowskiej”
DOI: 10.26361/ZNTDSP.09.2018.23.01
9 – 25
PDF

Słowa kluczowe

Rugiowie |okres wpływów rzymskich |grupa gustowska |barbaricum |źródła pisane

Streszczenie

Niniejszy artykuł ukazuje możliwości i problemy interpretacji źródeł archeologicznych wiązanych z tzw. grupą gustowską (której nazwa pochodzi od nekropoli odkrytej w miejscowości Gustow na Rugii) w świetle przekazów autorów rzymskich traktujących o starożytnych Rugiach oraz innych plemionach, które miały wówczas zamieszkiwać południowo-zachodnie wybrzeża Morza Bałtyckiego. Wspomniany fenomen archeologiczny definiuje się jako grupę kulturową, która ukształtowana została we wczesnym okresie wpływów rzymskich (I i II w. n.e.) w rejonie ujścia Odry oraz na terytorium pobliskich wysp, przy czym kluczowe znaczenie wydaje się mieć tutaj terytorium wyspy Rugii, gdzie zaobserwowano wyjątkowo liczne ślady osadnictwa. Obraz zróżnicowania etnicznego tej części Barbaricum wyłaniający się z przekazów antycznych (mimo podejmowanych na przestrzeni lat prób interpretacji, do których zaliczyć trzeba nie tylko dawne ustalenia badaczy niemieckich posługujących się tzw. metodą etniczną, ale także pewne kwestie podejmowane dziś przy użyciu narzędzi oferowanych przez historyków czy filologów klasycznych) jest fragmentaryczny i zdeformowany, na co składają się rozmaite czynniki, włączając w to specyficzną naturę źródła historycznego.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Anna Słupianek
Problematyka osadnictwa obronnego kultury Pueblo w regionie Mesa Verde (w okresie od 1150 do 1300 r. n.e.) – wybrane aspekty
DOI: 10.26361/ZNTDSP.09.2018.23.02
27 – 42
PDF

Słowa kluczowe

Południowy Zachód |kultura Pueblo |Mesa Verde |architektura obronna |konflikty |XIII wiek n.e.

Streszczenie

Kultura Pueblo jest jedną z kilku kultur indiańskich rozwijających się na terenie południowego zachodu Ameryki Północnej. Jednym z najciekawszych etapów jej rozwoju w regionie Mesa Verde, na pograniczu dzisiejszych stanów Kolorado i Utah, jest okres Pueblo III (1150–1300 r. n.e.), kiedy to dochodzi do wyraźnych zmian kulturowo-społecznych oraz do zmiany modelu osadniczego. W tym okresie ludność Pueblo przenosi się w tereny trudno dostępne o charakterze defensywnym i wznosi tam swoje osady, których architektura w znaczący sposób różni się od wcześniejszej. Na stanowiskach pojawia się zwarta zabudowa, wysokie mury z otworami obserwacyjnymi oraz charakterystyczne dla tego okresu wieże. Wspominane osady wznoszone są z trwałego materiału budowlanego – obrobionych bloków piaskowca oraz drewna. Dzięki temu duża ilość stanowisk archeologicznych kultury Pueblo z tego okresu zachowała się w bardzo dobrym stanie, a w kanionach regionu Mesa Verde po dziś dzień można podziwiać imponujące budowle z czasów prekolumbijskich. Artykuł ma na celu przybliżenie czytelnikowi problematyki konfliktów w kulturze Pueblo w regionie Mesa Verde oraz przedstawienie między innymi na podstawie architektury przykładów zmian, do jakich doszło w okresie Pueblo III.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Jan Sobiech
Przejawy stosowania prawa łaski na ziemiach polskich do XVIII wieku
DOI: 10.26361/ZNTDSP.09.2018.23.03
43 – 64
PDF

Słowa kluczowe

ułaskawienie |prawo łaski |monarcha |Sejm

Streszczenie

Funkcjonowanie prawa łaski jako specyficznej instytucji ustrojowo-karnej od dawna stanowiło przedmiot zainteresowania karnistów i historyków prawa – zarówno jeśli chodzi o krąg uprawnionych podmiotów, jak i zakres jego stosowania. Analiza ewolucji ułaskawienia w polskim porządku prawnym pozwala odpowiedzieć na wiele pytań związanych z praktyką ustrojową minionych czasów. W dobie monarchii patrymonialnej czy stanowej nie można mówić o jurydycznie usystematyzowanej instytucji prawa łaski, gdyż przez dłuższy czas funkcjonowało ono w formie zwyczaju, dając tym samym silną kompetencję monarchom czy władcom dzielnicowym w zakresie jego stosowania. Dopiero w czasach monarchii elekcyjnych ułaskawienie zaczęło być regulowane prawnie, co poniosło za sobą istotne ograniczenie władzy królewskiej na rzecz stanu szlacheckiego, a potem ukształtowanego już sejmu walnego. Warto uświadomić sobie, że prawo łaski funkcjonowało, w takim czy innym kształcie polityczno-prawnym, od bardzo dawna, a jego współczesna instytucjonalizacja stanowi de facto reminiscencję prerogatyw dawnych monarchów.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
Dariusz Janota
Health and Diseases in the Correspondence of the Sapieha Family of Krasiczyn. A Study of Selected Cases
DOI: 10.26361/ZNTDSP.09.2018.23.04
65 – 81
PDF

Słowa kluczowe

19th century |health |disease |Sapieha |Polish aristocrats

Streszczenie

The purpose of the article is to present selected problems associated with health and disease which were discussed in the correspondence of the Sapieha family of Krasiczyn. Only some problems were presented, such as those associated with the attitude toward doctors and their recommendations, as well as the attitude toward baths, blood-letting and vaccinations. The state of the health of children and the adult members of the family was partially discussed. An attempt was also made to reconstruct the patterns of behaviour which regulate the attitudes and decisions of the Polish aristocrats.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
Oleksandr Pustovyi
Prawo miejskie w pracach polskich i ukraińskich historyków XIX wieku. Porównanie konceptów
DOI: 10.26361/ZNTDSP.09.2018.23.05
83 – 102
PDF

Słowa kluczowe

prawo miejskie |historiografia |dialog historiograficzny |koncepcje cywilizacyjne

Streszczenie

W artykule porównywane są koncepcje postrzegania wpływu rozpowszechnienia samorządnego prawa miejskiego w historiografii polskiej i ukraińskiej. W trakcie analizy porównawczej prac badaczy niemieckich (pruskich), polskich i ukraińskich (rusińskich, małoruskich) tworzących w XIX wieku opisano stopniowy proces zdominowania wizji narodowościowej w badaniach nad tymi zagadnieniami. Scharakteryzowano ponadto miejsce tematu w dialogu historiograficznym. Pokazano, w jaki sposób kwestie rozpowszechnienia prawa były utożsamiane z „parciem na Wschód” cywilizacji zachodniej.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Warszawski
Bartłomiej Rusin
Prace Konstantina Stoiłowa w Zgromadzeniu Ustawodawczym Księstwa Bułgarii (10 lutego – 16 kwietnia 1879 roku)
DOI: 10.26361/ZNTDSP.09.2018.23.06
103 – 127
PDF

Słowa kluczowe

historia Bułgarii |konstytucja tyrnowska |Wielkie Tyrnowo |Konstantin Stoiłow |Bałkany w XIX wieku

Streszczenie

W artykule omówiona została kwestia udziału dra Konstantina Stoiłowa (1853–1901) w pracach nad przygotowaniem konstytucji Księstwa Bułgarii z 1879 roku (tzw. konstytucja tyrnowska). Uczestnictwo w obradach w Tyrnowie stanowiło swoisty debiut polityczny młodego Stoiłowa, który w późniejszych latach pełnił wiele ważnych funkcji państwowych w Bułgarii. Dzięki gruntownemu wykształceniu Stoiłow wniósł ważny wkład w rozwój rodzimej myśli politycznej i prawnej, opowiadając się w czasie obrad za wprowadzeniem rozwiązań w duchu umiarkowanego konserwatyzmu oraz za zapewnieniem podstaw rozwoju i utrwalenia państwowości bułgarskiej. Udział Stoiłowa w obradach Konstytuanty został przedstawiony na szerszym tle ówczesnych realiów politycznych odrodzonej Bułgarii oraz kondycji, w jakiej znajdowały się elity bułgarskie drugiej połowy XIX wieku.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Krzysztof Popek
Misja polskich zmartwychwstańców w Adrianopolu. Wybrane problemy
DOI: 10.26361/ZNTDSP.09.2018.23.07
129 – 144
PDF

Słowa kluczowe

XIX wiek |misje katolickie |zmartwychwstańcy |unia bułgarska |Adrianopol |Polacy na Bałkanach

Streszczenie

Niniejszy artykuł jest poświęcony wybranym zagadnieniom związanym z misją polskich zmartwychwstańców w Adrianopolu (1863–1928): głównym problemom, z jakimi borykali się Polacy (konflikty z miejscową hierarchią duchowną, innymi misjonarzami w regionie i władzami osmańskimi, problemy finansowe, wojny toczące się w regionie), działaniom podejmowanym na rzecz ratowania bułgarskiej unii grekokatolickiej oraz dorobkowi na polu kształtowania elit bułgarskich. Przedstawienie tych problemów stanie się punktem wyjścia do refleksji nad działalnością polską oraz charakterem katolickich inicjatyw podejmowanych na Bałkanach w XIX wieku.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

Krzysztof Ziomek
Obraz masowego wychodźstwa z ziem polskich do Brazylii w latach 1890–1897 na łamach ówczesnej prasy oraz literatury – zarys problematyki
DOI: 10.26361/ZNTDSP.09.2018.23.08
145 – 186
PDF

Słowa kluczowe

prasa |„gorączka brazylijska” |Brazylia |wychodźstwo |Adolf Dygasiński |Zygmunt Chełmicki |Józef Siemiradzki |Pan Balcer w Brazylii

Streszczenie

Artykuł stanowi próbę syntezy recepcji masowego wychodźstwa z ziem polskich do Brazylii z lat 1890–1897 przez społeczeństwa Królestwa Polskiego oraz Galicji. Polska prasa zaboru rosyjskiego żywo zareagowała na niepokojące ją zjawisko gorączki brazylijskiej, tj. masowej emigracji do Brazylii, mające miejsce w latach 1890–1891. Tytuły takie jak „Kurier Warszawski”, „Gazeta Świąteczna”, „Zorza”, „Słowo”, „Prawda” czy nawet petersburski „Kraj” publikowały na swych łamach teksty o nieprzychylnym wydźwięku wobec zjawiska wychodźstwa i samych wychodźców. Podobnie niechętne przesłanie wyrażały relacje z podróży do Brazylii oraz dzieła literackie autorów z Królestwa Polskiego: Adolfa Dygasińskiego, Zygmunta Chełmickiego oraz Marii Konopnickiej. Inaczej natomiast zapatrywano się na kwestię masowego wychodźstwa we lwowskim środowisku działaczy społecznych, skupionych wokół „Przeglądu Emigracyjnego”. Rozumiejąc masową emigrację jako naturalne zjawisko społeczno-ekonomiczne, z jednej strony wzywano do otoczenia wychodźców opieką, z drugiej zaś snuto plany nawiązania wymiany handlowej ze skupiskami Polonii. Jednak wraz z pojawieniem się w Galicji w latach 1895–1897 masowego prądu wychodźczego do Brazylii, analogicznego do gorączki brazylijskiej, w debatę publiczną na ten temat włączyła się półoficjalna „Gazeta Lwowska”, która nie podzielała entuzjazmu „Przeglądu Emigracyjnego”, prezentując opinię podobną do wcześniejszego stanowiska prasy z Królestwa Polskiego. W celu zbadania stanu Polonii brazylijskiej za ocean wyruszył również Józef Siemiradzki – w 1892 roku z ramienia „Przeglądu Emigracyjnego” oraz w 1896 roku na polecenie Wydziału Krajowego. Jego relacje stanowią najbardziej sumienną analizę sytuacji i możliwości polskiego wychodźstwa w Brazylii w omawianym okresie.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Anna Mazur
Restytucja dóbr kultury zagrabionych w okresie nazistowskim – interes publiczny i indywidualny w trakcie rozstrzygania sporów na przykładzie historii Adele Bloch-Bauer I Gustawa Klimta
DOI: 10.26361/ZNTDSP.09.2018.23.09
187 – 202
PDF

Słowa kluczowe

restytucja |prawo międzynarodowe |interes publiczny |interes indywidualny |Austria |II wojna światowa |dobra kultury |kultura |dziedzictwo kulturalne

Streszczenie

Artykuł porusza kwestię restytucji dóbr kultury zagrabionych w okresie nazistowskim. Analizie zostanie poddany porządek prawny austriacki oraz polski. Najważniejszą częścią artykułu będzie przedstawienie sporu między Austrią a spadkobiercami Ferdynanda Bloch-Bauera, którego przedmiotem była własność obrazów Gustawa Klimta. Sprawa ta stanie się przyczynkiem do rozważań nad kwestią ważenia interesu publicznego i indywidualnego w sporach restytucyjnych.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Mariusz Kaznowski
Mur(al)owe podwoje do przeszłości – murale jako nośniki kultury historycznej na przykładzie wybranych prac w południowo-wschodniej Polsce
DOI: 10.26361/ZNTDSP.09.2018.23.10
203 – 245
PDF

Słowa kluczowe

Street Art |mural |nośniki kultury historycznej |historia w przestrzeni publicznej |Polska południowo-wschodnia

Streszczenie

Mur w warunkach współczesnej przestrzeni publicznej może być wykorzystany jako nośnik kultury historycznej. Artykuł stanowi skrótowy przegląd treści poświęconych przeszłości, prezentowanych za pośrednictwem murali w południowo-wschodniej Polsce. Prace te przedstawiają wątki historyczne w sposób poważny, pomnikowy. Zazwyczaj zostały wykonane legalnie, we współpracy z podmiotami życia publicznego. Najczęściej w zamiarze inicjatorów i twórców mają spełnić funkcję informacyjną, kommemoratywną i integracyjną.


INFORMACJE O AUTORZE

Muzeum Regionalne im. A. Fastnachta w Brzozowie
Paulina Kowalska
Ziarno prawdy o Sandomierzu. Pisarskie opowieści o mordzie rytualnym w obliczu historycznej rzeczywistości
DOI: 10.26361/ZNTDSP.09.2018.23.11
247 – 263
PDF

Słowa kluczowe

Zygmunt Miłoszewski |Ziarno prawdy |oskarżenia o mord rytualny |Sandomierz |uprzedzenia |judaistyka

Streszczenie

Niniejsza praca stanowi próbę analizy dzieła Zygmunta Miłoszewskiego Ziarno prawdy – kryminału osadzonego w realiach współczesnego Sandomierza. Fabuła toczy się wokół zbrodni, której sposób dokonania jest tradycyjnie kojarzony z mordem rytualnym – chodzi o fałszywe oskarżenie wysuwane wobec Żydów obwinianych o mordowanie chrześcijan w celu wykorzystania ich krwi w obrzędach religijnych. Główny bohater – prokurator Teodor Szacki – musi się zmierzyć nie tylko z zagadką, ale też z głęboko zakorzenionymi w ludzkiej świadomości uprzedzeniami. Zygmunt Miłoszewski, tworząc swój kryminał, jednocześnie piętnuje ludzką skłonność do stereotypizacji. Na ile jednak sam autor jest od niej wolny? Skąd wzięło się przekonanie o tym, że Sandomierz to „centrum legendy o krwi”, jak mówi jedna z bohaterek Ziarna prawdy? Pierwsza część artykułu została poświęcona historycznemu przedstawieniu oskarżeń o popełnienie mordu rytualnego, jakie wysunięto wobec żydowskiej społeczności Sandomierza. Druga część artykułu to analiza samej powieści Ziarno prawdy. Artykuł koncentruje się na przedstawieniu stereotypowych wyobrażeń zarówno na temat Żydów, jak i Polaków. Chronologiczne prześledzenie najważniejszych wątków pozwala na dostrzeżenie problematycznych aspektów książki.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Pobierz cały numer
1 – 274
PDF
Towarzystwo Doktorantów
Czapskich 4/14
e-ISSN 2082-9213
Uniwersytet Jagielloński
31-110 Kraków
ISSN 2299-2383