Numer 26 (4/2012)
Postneokantyzm – ontologizm
Redaktorzy: Barbara Czardybon, Leszek Augustyn, Michał Bohun
Spis treści
Strony
Pobierz
Wprowadzenie
9 – 12
PDF
Andrzej J. Noras
O periodyzacji filozofii uwag kilka. Neokantyzm a postneokantyzm
15 – 25
PDF

Streszczenie

Artykuł stanowi próbę odpowiedzi na pytania dotyczące rozumienia historii filozofii. Punktem wyjścia uczyniono koncepcję Wilhelma Windelbanda, który każe ją rozumieć nie jako historię ludzi, ale historię problemów. Takie rozumienie ujawnia się w neokantyzmie, który wszakże sam stanowi problem. Problemem jest wyznaczenie ram czasowych filozofii nowożytnej, a w związku z tym i współczesnej. Skutkuje to trudnościami z podziałem neokantyzmu i na tym tle ukazuje poniekąd konieczność wskazania na „postneokantyzm”.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Śląski w Katowicach
Tomasz Kubalica
Johannes Volkelt a problem metafizyki
27 – 49
PDF

Streszczenie

Przedmiotem artykułu jest przedstawienie i ocena neokantowskiej koncepcji metafizyki Johannesa Volkelta w kontekście jej postneokantowskiego ujęcia dokonanego przez Martina Heideggera. Pragnę wykazać, że dokonane przez Heideggera ujęcie Kantowskiej krytyki czystego rozumu (filozofii transcendentalnej) jako projektu ugruntowania metafizyki nie jest nowe i miało swoich znaczących prekursorów właśnie w neokantyzmie metafizycznym. W nurcie neokantyzmu została podjęta kwestia wewnętrznej możliwości metafizyki nie tylko w zakresie metaphysica specialis, lecz również ontologii, czyli metaphysica generalis.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Śląski w Katowicach
Dorota Leszczyna
Zadania filozofii postneokantowskiej w interpretacji José Ortegi y Gasseta
51 – 60
PDF

Streszczenie

Celem artykułu jest charakterystyka filozofii neokantowskiej i postneokantowskiej w ujęciu José Ortegi y Gasseta. Ortega studiował na Uniwersytecie w Marburgu pod opieką Hermanna Cohena i Paula Natorpa. Uczęszczał na ich zajęcia razem z Nicolaiem Hartmannem, Paulem Schefferem i Heinzem Heimsoethem. Grupę swoich towarzyszy z Marburga określał mianem „Pokolenia 1911”. Przedstawiciele tego „Pokolenia”, mimo iż ukształtowani w zamkniętej, neokantowskiej twierdzy, stworzyli własny i oryginalny warsztat filozoficzny. Charakterystykę filozofii „Pokolenia 1911” zaprezentował Ortega w pracy Prólogo para alemanes, wskazując przy tym na jej zadania oraz cele, które sprowadzić można do trzech podstawowych: uprawiania filozofii w sposób systematyczny, odrodzenia refleksji ontologicznej oraz przezwyciężenia idealizmu.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Wrocławski
Leszek Kopciuch
Stosunek Nicolaia Hartmanna do Immanuela Kanta w kontekście zagadnień aksjologiczno-etycznych
61 – 75
PDF

Streszczenie

W artykule przedstawiam wybrane zagadnienia dotyczące stosunku Hartmanna do Kanta w kontekście zagadnień etycznych i aksjologicznych. Są to następujące zagadnienia: 1. sposób istnienia wartości; 2. pozycja powinności wobec wartości; 3. problem wielości systemów moralnych i aksjologicznych; 4. Bóg a moralny charakter ludzkiego działania; 5. Kantowski rozum praktyczny a realna, indywidualna osoba jako podmiot moralny; 6. problem wolności negatywnej i pozytywnej. Analizując te problemy, zmierzam do wykazania, że konkretny stosunek Hartmanna do Kanta modyfikuje się zależnie od szczegółowego, rozważanego problemu.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
Dariusz Rymar
Jakościowe wymiary sztuki w koncepcji Nicolaia Hartmanna
77 – 96
PDF

Streszczenie

Na początku artykułu omawiane są podstawowe założenia epistemologiczne, na których opiera się Ästhetik Nicolaia Hartmanna. Przywołane są najważniejsze argumenty krytyczne wobec Kantowskiej epistemologii, przede wszystkim zarzuty wobec formalnego ujęcia kategorii oraz krytyka opisu relacji pomiędzy doświadczeniem a przedmiotem samym w sobie. Na tej podstawie przybliżone są zarzuty Hartmanna wobec odpodmiotowych estetyk zarówno w odniesieniu do geniuszu twórczego, jak i przeżycia estetycznego. Przywołana jest też argumentacja wskazująca na aporetyczność empirycznych opisów doświadczenia estetycznego. Na gruncie Hartmannowskich założeń ontologicznych scharakteryzowana jest osobowość dojrzała, która warunkować ma możliwość właściwego przeżycia estetycznego. Przybliżone jest zjawisko inwersji w przeżyciu estetycznym i na tej podstawie omówiona jest główna argumentacja Hartmannowskiej Ästhetik, w której charakteryzowana jest wgłębna struktura dzieła sztuki oraz sposób jej poznania. Zakończenie artykułu wskazuje na ograniczenia koncepcji estetycznej Hartmanna oraz możliwość jej modyfikacji uwzględniającej badania z zakresu historii i socjologii sztuki.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Śląski w Katowicach
Katarzyna Hamela-Dudek
Dwa filary Cassirerowskiej koncepcji kultury
97 – 107
PDF

Streszczenie

Przedmiotem eseju jest koncepcja kultury Ernsta Cassirera oraz fundujące ją dwa filary: funkcjonalna teoria budowy pojęć i filozofia form symbolicznych. Teoria pojęć relacyjnych to efekt zmagań krytycyzmu z dogmatyzmem, czyli zastąpienie transcendentnej Arystotelesowskiej substancji immanentną funkcją sądzenia, która ma stanowić jedyną obiektywną i dostępną człowiekowi rzeczywistość. Synteza poznania wymaga jednak, by metodą krytyczną objąć wszelkie formy ludzkiego ducha, nie tylko poznanie przyrody, zwłaszcza że – jak Cassirer dowodzi w Filozofii form symbolicznych – wspólnym elementem wszystkich tych form jest symbol. Ostatecznie celem poznania staje się dla Cassirera sam człowiek i jego nieskończona zdolność kulturotwórcza. Środkiem zaś do tego jest duchowa autonomia – jedyne źródło samoograniczenia i samoświadomości.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Śląski w Katowicach
Łukasz J. Pikuła
Znaczenie marburskiej szkoły neokantyzmu dla polskiej teorii i filozofii prawa
109 – 117
PDF

Streszczenie

Artykuł stanowi kontynuację dłuższych badań Autora w zakresie idei słuszności prawa pozytywnego, prowadzonych w ramach seminarium naukowego z filozofii prawa. Problematyce tej Autor zamierza poświęcić odrębną publikację książkową, która obecnie jest in statu nascendi.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach
Alicja Pietras
Emil Lask: między neokantyzmem a postneokantyzmem
119 – 134
PDF

Streszczenie

Artykuł przedstawia filozofię Emila Laska jako filozofię wychodzącą od problematyki typowo neokantowskiej, a jednocześnie kładącą podwaliny pod nową perspektywę filozofowania – postneokantyzm. Lask wychodzi od ustaleń filozofii Heinricha Rickerta, wprowadzając wiele rozwiązań i pomysłów, które później wykorzystuje Martin Heidegger. Omówione zostają te elementy filozofii Laska, które świadczą o innowacyjności jego podejścia, a mianowicie: zainteresowanie problemem materialnej strony poznania, projekt logiki przedmiotu, twierdzenie o logos-immanencji przedmiotu, zasada materialnej determinacji formy, ontologiczna teoria prawdy, problem podmiotu konkretnego. Mimo iż Lask sam nie tworzy jeszcze ontologii, jest tym neokantystą, który otwiera perspektywę filozofii transcendentalnej na problematykę ontologiczną. Już w jego rozważaniach staje się jasne, że nie da się tworzyć teorii poznania bez ontologii.


INFORMACJE O AUTORZE

Akademia Pomorska w Słupsku
Magdalena Hoły-Łuczaj
Kolistość rozumienia a dwoistość poznania, czyli po co Heideggerowi Kant
135 – 150
PDF

Streszczenie

Celem artykułu jest pokazanie, że sformułowana przez Immanuela Kanta dystynkcja samorzutności i receptywności poznania jako jego dwóch nierozłącznych aspektów stanowi jeden z najważniejszych motywów w Heideggerowskiej recepcji filozofii autora Krytyki czystego rozumu. Pozwala ona Heideggerowi na wyrażenie zasady kolistości rozumienia. Martin Heidegger, opierając się na Kantowskiej koncepcji poznania, pokazuje, że człowiek jako jestestwo (Dasein), aby móc dostrzec (odebrać) bycie (Sein) w bytach (Seiende), musi nakierować się na byty jako „to, co będące” (seiende), co czyni na podstawie własnego bycia. Na ten właśnie wątek wskazuje prezentowana w artykule analiza wykładu Kant a problem metafizyki (1929) oraz Pytania o rzecz. Przyczynku do Kantowskiej nauki o zasadach transcendentalnych (1935).


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Anna Musioł
Interpretacja myśli Immanuela Kanta w ramach II Davoser Hochschulkursen. Ernst Cassirer – Martin Heidegger
151 – 160
PDF

Streszczenie

Filozoficzne spotkanie w szwajcarskim Davos, odbywające się na przełomie marca i kwietnia 1929 roku, stało się przyczynkiem do ponownego przeanalizowania założeń Kritik der reinen Vernunft. Kant w swoim opus magnum stawia tezy, które w odmienny – na pierwszy rzut oka niesprowadzalny do siebie – sposób wykładają Cassirer i Heidegger. Wyróżnione problemy stanowią treść mojego artykułu, w którym – wykorzystując dodatek Zu Odebrechts und Cassirers Kritik des Kantbuches zamieszczony w Kant und das Problem der Metaphysik, obszerną pracę Petera E. Gordona Continental Divide. Heidegger, Cassirer, Davos oraz stanowiące istotę mojego wystąpienia tłumaczenie Andrzeja J. Norasa Wykłady i dysputa w Davos – dokonuję porównawczej analizy doktryny marburskiego neokantysty z twierdzeniami autora Sein und Zeit.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Śląski w Katowicach
Andrzej Serafin
Cohen – Rosenzweig – Heidegger. O zmianie frontu w Davos
161 – 171
PDF

Streszczenie

W 1929 roku sparaliżowany Franz Rosenzweig napisał swój ostatni tekst, recenzję Religii rozumu Hermanna Cohena. Recenzja Rosenzweiga ukazała się już po jego śmierci, w roku 1930, pod tytułem Vertauschte Fronten. Rzecz jest ciekawa, ponieważ Rosenzweig nie tylko recenzuje najdonioślejszą – w swojej opinii – książkę przyjaciela i nauczyciela (co więcej, twierdząc, że stanowi ona radykalne zerwanie z dotychczasową filozofią Cohena), nie tylko wpisuje ją w nurt, który nazywa „nowym myśleniem”, a którego inną nazwą mógłby być – jak twierdzi w innym miejscu, używając Schellingiańskiej etykiety – „absolutny empiryzm”, lecz przede wszystkim proponuje zabieg tytułowego „odwrócenia frontów”, a czyni to, interpretując w zaskakujący sposób niedawną debatę w Davos pomiędzy Heideggerem i Cassirerem, przedstawiając jednak sytuację – w duchu nowego myślenia – zupełnie a rebours, ponieważ Heidegger, zgodnie z tym Rosenzweigowskim testamentem, stanowi w tej debacie – paradoksalnie! – prawowitego spadkobiercę zarówno myśli Cohena, jak i samego Rosenzweiga, w przeciwieństwie do bezpośredniego ucznia Cohena, jakim jest filozoficznie błądzący – zdaniem Rosenzweiga – Cassirer. W ten sposób linia „nowego myślenia” wytyczona jest przez Rosenzweiga następująco: Cohen – Rosenzweig – Heidegger. I na tym ma właśnie polegać owa Rosenzweigowska zamiana frontów: na namaszczeniu Heideggera jako swojego właściwego spadkobiercy.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Marcin Furman
Filozofia Richarda Hönigswalda jako teoria ważności
173 – 189
PDF

Streszczenie

Richard Hönigswald w swoim filozoficznym projekcie występuje przeciwko teoriom, które opierają się na argumentach ontologicznych lub metafizycznych. Jego filozofia to przede wszystkim teoria poznania. W tym kontekście Hönigswald uważa, że filozofia nie może określić „rzeczy samej w sobie”. Brak ten ma zostać zrekompensowany teorią ważności (Geltung) w postaci samousprawiedliwienia.


INFORMACJE O AUTORZE

Akademia Pomorska w Słupsku
Iwona Alechnowicz-Skrzypek
Czy teorię przedmiotowości Richarda Hönigswalda można uznać za ontologię?
191 – 203
PDF

Streszczenie

Tytułowe pytanie niniejszego artykułu skłania do poszukiwania takich aspektów teorii przedmiotowości Richarda Hönigswalda, które pozwalają widzieć w niej rodzaj ontologii. Można je łatwo znaleźć, gdy traktuje się teorię przedmiotowości jako pozytywną teorię rzeczywistości. Wątpliwości niepozwalające odpowiedzieć jednoznacznie na pytanie postawione w tytule artykułu budzi jednak teoria przedmiotowości Hönigswalda ujmowana od strony jego psychologii myślenia. Hönigswald nie dał bowiem ontologicznej wykładni formalnej struktury ludzkiej subiektywności, poprzestając na sprowadzaniu jej do formuły: „myślę coś”.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Opolski
Jakub Szczepański
Kantyzm „szkoły Jaspersa”
205 – 212
PDF

Streszczenie

Tematem artykułu jest próba krytycznego namysłu nad nawiązaniami do filozofii Kanta w ramach tak zwanej szkoły Jaspersa. Kwestią sporną jest to, na ile ruch ten może być nazwany „kantyzmem”; podobnie dyskusyjny charakter ma termin „szkoła Jaspersa”. Artykuł zawiera omówienie stanowiska samego Jaspersa oraz jego uczniów: Hannah Arendt i Hansa Sanera.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Sławomir Mazurek
Rosyjski renesans religijno-filozoficzny wobec filozofii Kanta
215 – 221
PDF

Streszczenie

Artykuł stanowi próbę syntetycznego opisania „dialogu” rosyjskiej filozofii religijnej (tak zwanego rosyjskiego renesansu religijnego) z filozofią Immanuela Kanta, uwypuklającą fakt, iż toczył się on na różnych poziomach i obfitował w niekonsekwencje – od częstego powoływania się na Kanta w filozofii moralnej po uczynienie zeń, w filozofii historii, synonimu choroby zachodniego ducha; od polemik z Kantem jako istotnego wątku metafizyki wszechjedności po niemal bagatelizowanie jego dorobku przez egzystencjalistyczny personalizm.


INFORMACJE O AUTORZE

Polska Akademia Nauk
Jan Krasicki
Mikołaj Bierdiajew a neokantyzm
223 – 236
PDF

Streszczenie

W artykule przedstawia się zagadnienie neokantyzmu w myśli Mikołaja Bierdiajewa. Wskazuje się racje, jakimi kierował się w swej polemice z tym kierunkiem, próbuje się zrozumieć powody, które jego stanowisko czyniły tak krytycznym. Jako podstawowy zarzut omawia się zarzut „meonizmu”, a także deprecjację mądrościowego ideału filozofii oraz deantropologizację filozofii w koncepcji neokantyzmu. Przedstawia się racje za Bierdiajewowską krytyką tego kierunku i przeciw niej. Zagadnienie ukazuje się na tle problematyki rosyjskiej oraz europejskiej filozofii przełomu XIX i XX wieku.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Wrocławski
Barbara Czardybon
Rosyjski wariant neokantyzmu i postneokantyzmu
237 – 257
PDF

Streszczenie

W niniejszym artykule dyskutowane są fundamentalne idee koncepcji filozoficznych Aleksandra I. Wwiedienskiego (1856–1925) oraz Wasyla E. Sezemana (1884–1963), filozofów reprezentujących rosyjski wariant neokantyzmu i postneokantyzmu. Szczególna uwaga skupiona zostaje na teorii „logizmu” oraz problemie tego, co irracjonalne. Według Wwiedienskiego wyłącznie logika, będąca częścią epistemologii, może przynieść odpowiedź na kluczowe dla krytycyzmu pytanie o granice wiedzy. Rosyjski filozof neokantowski neguje możliwość naukowej metafizyki i jednocześnie uznaje prawdy metafizyczne za przedmiot wiary; metafizyka jako „moralnie ufundowana wiara” stanowi niezbywalny element harmonijnego światopoglądu. Sezeman, jako rosyjski postneokantysta, akcentuje ograniczoność przyrodniczo-naukowego modelu poznania oraz ujęcia logicznego, a także przypisuje nowe znaczenie pojęciom tego, co racjonalne i irracjonalne.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Teresa Obolevitch
W stronę ontologizmu. Ewolucja twórcza Siemiona Franka
259 – 274
PDF

Streszczenie

Niniejszy artykuł ukazuje proces filozoficznego rozwoju i transformacji idei Siemiona Franka (1877–1950). Na początku XX wieku Frank, zainspirowany myślą Nietzschego, neokantystów oraz Wilhelma Schuppego, utrzymywał, że metafizyka nie jest dyscypliną teoretyczną, a jedynie wyrazem uczuć i przeżyć. Według wczesnego Franka przedmiotem metafizyki nie jest świat, lecz samoświadomość. Począwszy od 1908 roku, Frank znajdował się pod wpływem Goethego i Bergsona. W związku z tym zaczął podkreślać znaczenie intuicji (bądź wiary) dla procesu poznania. W konsekwencji wypracował on koncepcję wszechjedności (absolutu) zawierającego wszystkie byty łącznie z podmiotem poznania. W przeciwieństwie do neokantystów filozof rosyjski w późniejszym okresie swej twórczości uczył o realnym istnieniu przedmiotu poznania. Końcowy ustęp zawiera analizę porównawczą epistemologicznych poglądów Franka i Nicolaia Hartmanna.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie
Natalia Daniłkina
Filozofia i metafizyka w rozumieniu Sergiusza Hessena
275 – 285
PDF

Streszczenie

Według Sergiusza Hessena w filozofii jako najbardziej abstrakcyjnej z nauk – nauce o obiektywnych wartościach kultury – łączą się różnorodne problemy poznania, lecz ostateczna jedność dostępna jest jedynie samemu życiu i może być przeżywana jako intuicja całości. Jednocześnie filozof odrzuca wszelakie racjonalistyczne konstrukcje metafizyczne, uważając, że w sposób nieuprawniony zacierają one granice pomiędzy wartościami i sferą wiedzy. Hessen dopuszcza metafizyczną spekulację jako ,,filozofowanie”, ale odmawia metafizyce miana nauki.


INFORMACJE O AUTORZE

Bałtycki Uniwersytet Federalny im. Immanuela Kanta w Kaliningradzie
Marcin Ziomek
Neokantyzm Fiodora Stiepuna
287 – 294
PDF

Streszczenie

Niniejszy artykuł jest próbą analizy eseju filozoficznego Fiodora Stiepuna Życie a twórczość. Rozprawa ta jest właściwie jedynym stricte filozoficznym tekstem myśliciela. Rosyjski filozof wielokrotnie w swoich wystąpieniach podkreślał znaczenie Kanta dla rozwoju filozofii, jednocześnie jednak zwracał uwagę na konieczność wyjścia poza filozofię krytyczną. Rozprawa Życie a twórczość w przekonaniu jej autora miała być pierwszym szkicem systemu filozoficznego, który stanowiłby próbę naukowego na gruncie filozofii krytycznej obronienia i uzasadnienia ideału filozofii religijnej. W artykule opisuje się koncepcję filozoficzną (filozofię absolutu) Stiepuna, opartą na analizie pojęcia przeżycia mistycznego, którego dwoma biegunami są życie (doświadczenie jedności) i twórczość (doświadczenie wielości).


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Michał Bohun
Nowa ontologia czy „prywatna metafizyka”? Kilka uwag na marginesie „syntezy krytycznej” Fiodora Stiepuna
292 – 307
PDF

Streszczenie

Celem artykułu jest ukazanie metafizycznych skłonności rosyjskiego neokantyzmu. Postneokantowski zwrot do „nowej ontologii” ma swój odpowiednik w koncepcjach rosyjskich uczniów Windelbanda i Rickerta. Artykuł skupia się na wczesnej filozofii Fiodora Stiepuna. Chcę pokazać, dlaczego nie powiódł się zamiar stworzenia na kantowskich podstawach „nowej syntezy krytycznej”. Przedstawiam główne elementy filozofii Stiepuna: realistyczne skłonności (realistyczna interpretacja przestrzeni), widzenie/patrzenie jako metodę spekulacji filozoficznej oraz subiektywizm i personalizm. Były to trzy najważniejsze, moim zdaniem, czynniki, które spowodowały, że „nowa synteza krytyczna” przekształciła się w religijnie inspirowaną metafizykę.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Leszek Augustyn
Wartość bytu: Ontologizm etyczny w filozofii rosyjskiej. Rozważania wokół filozofii Borysa Wyszesławcewa
309 – 324
PDF

Streszczenie

Prezentowany artykuł dotyczy filozofii Borysa P. Wyszesławcewa (1877–1954). Pierwsza część została poświęcona problemowi wolności w jej relacji do świata wartości. Na tym etapie analiz zostały podkreślone wątki zaczerpnięte z filozofii N. Hartmanna. W drugiej części artykułu została przedstawiona polemika Wyszesławcewa z wczesnymi poglądami S. I. Hessena. Dotyczyła ona irracjonalnego charakteru wolności (mistyki) i jej rzekomej nieprzystawalności do sfery kultury (filozofii). Nie zgadzając się z tym stanowiskiem, Wyszesławcew wskazywał na ich współobecność w „przeżyciu” (pierieżiwanije), czyli pierwotnym doświadczeniu rzeczywistości, które może z kolei stać się podstawą filozofii wolności (w tym również kultury). Stanowisko Wyszesławcewa można określić mianem ontologizmu etycznego, który jednocześnie winien być uznany za podstawę projektu filozofii wolności.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Halina Rarot
Zagadnienie ontologizmu w filozoficznym traktacie O ponimanii Wasyla Rozanowa
325 – 336
PDF

Streszczenie

W legendarnie niezrozumiałym dziele młodego Rozanowa, jakim jest O ponimanii, istnieje pewien rodzaj ontologizmu. Twierdzą tak zazwyczaj ci badacze, którzy zadali sobie trud uważnego przeczytania traktatu (po jego ponownym wydaniu w 1995 roku). Nie ma jednak zgody co do charakteru tego ontologizmu. Istnieją radykalnie odmienne próby odczytania traktatu i uporządkowania go (interpretacje w duchu myślenia symbolicznego, fenomenologicznego i w końcu dostrzegania w nim zwykłej kontynuacji Arystotelesowskiego realizmu). W referacie Autorka podejmuje próbę ponownego odczytania koncepcji ontologicznej Rozanowa i rozstrzygnięcia tego konfliktu interpretacji.


INFORMACJE O AUTORZE

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
Pobierz cały numer
1 – 342
PDF
Instytut Filozofii
Grodzka 52
e-ISSN 2544-8242
Uniwersytet Jagielloński
31-044 Kraków