Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica
1/2022

Tom literaturoznawczy: Dzieło in statu nascendi. Proces twórczy w literaturze po 1990 roku

Tematem wiodącym jest zatem proces twórczy, fazy powstawania dzieła, jego kolejne wersje – opublikowane bądź pozostawione – dziś najczęściej w plikach komputerowych, choć niekiedy – w przypadku autorów przywiązanych do tradycyjnych form zapisu – jeszcze w rękopisach.

Rozważania badaczy ogniskujemy zatem wokół literatury ujmowanej w perspektywie tekstologicznej i genetycznej: poprzez odniesienie do źródeł aktu twórczego. Istotą jest analiza dzieła od jego genezy. Proces twórczy, którego początek wynika czasem z nie do końca uświadomionych inspiracji i natchnień, daje możliwość odczytywania znaczeń tekstu w szerokiej perspektywie kulturowej. Przedmiotem rozważań będą zatem dzieła literackie in statu nascendi – analiza kolejnych wariantów i wersji tekstu (od manuskryptów, poprzez kolejne maszyno/komputeropisy z nanoszonymi poprawkami, aż po wersję ostateczną, która zresztą pod piórem autora może być w trakcie upływu czasu korygowana). Ważnym zagadnieniem jest także rozpoznawanie, jak zmieniają się znaczenia różnych tekstów, poprzez umieszczenie w odmiennych oświetlających je kontekstach, np. redakcja/układ tomu poetyckiego (redakcja autorska a redakcja zewnętrzna), umiejscowienie wiersza w innych sąsiedztwach w późniejszych wydaniach, problematyka związana z datowaniem utworu i kolejnych jego wersji, które nie zostały opatrzone datami. Ciekawą kwestią może być również zależność aktu kreacji od nowoczesnych technologii cyfrowych, wykorzystywanych jako narzędzie tworzenia czy prezentacji dzieła. W celu uchwycenia procesu twórczego i rekonstrukcji „przed-tekstu” przedmiotem analizy mogą być „dokumenty genezy” (Pierre-Marc de Biasi, Genetyka tekstów, Warszawa 2015), czyli – jak pisze badacz: „robocze rękopisy autora: projekty, plany, notatki, zeszyty, szkice, rysunki, notatki z lektury, marginalia, fragmenty wcześniejszych wersji, wypisy z dokumentów, brudnopisy, czystopisy, kopie, korekty autorskie itd.” oraz inne materiały pomagające zrozumieć genezę: „korespondencja, dziennik intymny, kalendarz, pisma młodzieńcze itd.”, ale także materiały kontekstowe, „zewnętrzne względem genezy dzieła, lecz cenne dla analizy: wypożyczone książki, otrzymane listy, osobista biblioteka pisarza, umowy wydawnicze, akta i papiery oficjalne, testament, archiwa rodzinne itd. Zbiory dokumentów wizualnych (obrazy, sztychy, rysunki, zdjęcia itd.), dźwiękowych (nagrania) albo audiowizualnych (filmy, materiały video) zebrane bądź zrealizowane przez pisarza”. Owo pomocnicze dossier genezy może być szczególnie cenne w sytuacji, gdy autorzy piszący na komputerach mogą zacierać ślady pracy nad tekstem poprzez usuwanie roboczych wersji.

Zwykle badania tekstologiczne i genetyczne dotyczą literatury dawnej, zgromadzonej w archiwach. Obecny projekt odwołuje się przede wszystkim do archiwów czy zbiorów prywatnych, gromadzonych częściej na dyskach komputerowych niż w szufladach biurek, dotyczy bowiem autorów, którzy są w większości czynnymi twórcami i mogą udostępnić badaczom plony swej pracy, świadectwa procesu ukazujące dzieło in statu nascendi.

Termin nadsyłania tekstów: 31 października 2021.
Publikacja planowana jest w numerze 1/2022.

Artykuły prosimy wysyłać na adres: foliapolonica@gmail.com
lub zamieszczać w OJS „Folia Litteraria Polonica” po rejestracji na stronie pisma (w funkcji autora).

Prosimy o przygotowanie artykułu zgodnie z instrukcją redakcyjną, dostępną na stronie: https://czasopisma.uni.lodz.pl/polonica/editorial_instructions

Mile widziana wcześniejsza deklaracja przesłania tekstu i wstępne zasygnalizowanie tematu.